علمی- پژوهشی نظریه های ادبی

بازنمایی بیماری و معلولیت در هزارویک شب

علیرضا نیکویی؛ فرزانه آقاپور؛ سمیه آقاجانی زلتی

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.60276.3630

چکیده

شاخه‌ای از مطالعات معلولیت، بیش از آنکه ناظر به وجه زیستی بدن، بیماری و معلولیت باشد، با نحوۀ بازنمایی معلولیت، سیاست‌های مراقبتی و نظارتی بدن، قرائت سمپتوماتیک (درک و تفسیر و ارزیابی) و الگوهای پزشکی، اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی آن‌ها سروکار دارد. در گفتمان توانمند‌سالارانه، معلولیت اغلب با کلیشه‌های منفی نشان‌دار می‌شود. بخش ... بیشتر شاخه‌ای از مطالعات معلولیت، بیش از آنکه ناظر به وجه زیستی بدن، بیماری و معلولیت باشد، با نحوۀ بازنمایی معلولیت، سیاست‌های مراقبتی و نظارتی بدن، قرائت سمپتوماتیک (درک و تفسیر و ارزیابی) و الگوهای پزشکی، اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی آن‌ها سروکار دارد. در گفتمان توانمند‌سالارانه، معلولیت اغلب با کلیشه‌های منفی نشان‌دار می‌شود. بخش عمده‌ای از ضرب‌المثل‌ها، کنایه‌ها، فولکلور و داستان‌ها دربردارندة طرحواره‌ها و استعاره‌های منفی در باب معلولیت هستند. در نظم‌های گفتمانی توانمند‌سالارانه، معلولیت، تحت تأثیر الگوهای اخلاقی و دینی (کیفر، گناه)، سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیک قرار می‌گیرد و با مفهوم‌هایی چون داغِ ننگ، اقلیت‌سازی، طَرد و آلوده‌انگاری، شرّ و زشتی و گناه همراه می‌شود. در حکایت‌های هزارویک شب، هویت معلولان به‌طور عام با مفهوم‌هایی چون شرارت، ترس، ننگ، ترحم، تحقیر، تمسخر و شوم‌انگاری، لمس تابو و دچاربودن به طلسم و جادو پیوند یافته است. در این اثر پیوسته با بدن‌های نشان‌دار و گروتسک مواجه می‌شویم. در اکثر قصه‌ها، شخصیت‌های مثبت و قهرمانان، از زیبایی و سلامت جسمی برخوردارند و درمقابل، شخصیت‌‌های منفی و ضدقهرمان‌ها و عفریت‌ها و اجنّه با نقص‌های ظاهری توصیف می‌شوند. روش پژوهش این مقاله، تحلیل گفتمان است، گرچه به اقتضای متن و مسئله از نظریه‌های معطوف به بدن، بیماری و معلولیت هم بهره گرفته شده است.

علمی- پژوهشی تصوف و عرفان

انتساب سخنان شاهِ شجاع کرمانی به صوفیان دیگر

محسن پورمختار

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 20-35

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.59430.3600

چکیده

در بین حدود هفتاد قول که از شاه بن شجاع کرمانی باقی مانده است، دوازده قول به نام عارفان دیگری هم نقل شده است. هشت قول به نام ذوالنون مصری، یک قول به نام بایزید بسطامی، دو قول به نام ابوعثمان حیری نیشابوری و یک قول به نام ابوسعید ابوالخیر. در مقاله حاضر در باب گوینده اصلی این دوازده قول بحث شده و بر پایه استدلال‌های ذیل، انتساب آنها به ... بیشتر در بین حدود هفتاد قول که از شاه بن شجاع کرمانی باقی مانده است، دوازده قول به نام عارفان دیگری هم نقل شده است. هشت قول به نام ذوالنون مصری، یک قول به نام بایزید بسطامی، دو قول به نام ابوعثمان حیری نیشابوری و یک قول به نام ابوسعید ابوالخیر. در مقاله حاضر در باب گوینده اصلی این دوازده قول بحث شده و بر پایه استدلال‌های ذیل، انتساب آنها به شاه کرمانی مرجّح دانسته شده است. یک: راویان سخنان شاه کرمانی دارای اعتبار ویژه‌اند. راوی نخست ابوعبدالرحمان سُلمی نیشابوری، اقوال شاه را از طریق دو تن از شاگردان برجسته ابوعثمان حیری روایت کرده و حیری خود شاگرد شاه بوده و سخنان او را در دفتری مخصوص نگاشته بوده است. راوی دوم خواجه علی سیرجانی علاوه بر اینکه یکی از مشایخ بزرگ تصوف است و صاحب کتاب مهم البیاض و السواد، همشهری شاه و از علاقه‌مندان جدی اوست. دو: اقوال سه‌گانی یعنی سخنانی که در آنها از نشانه‌های سه‌گانه یاد شده، یک ویژگی مهم سبکی سخنان شاه شجاع کرمانی به شمار می‌روند و انتساب آنها به شاه کرمانی پذیرفتنی‌تر است. سه: طبق قاعده استناد به اشهر طبیعی است که سخنان شاه کرمانی به عارفان مشهورتر از او منسوب شده‌باشند.چهار: حجم فوق العاده کتاب حلیة الأولیاء و کثرت نسبی سخنان ذوالنون در آن امکان انتساب اشتباه به او را بیشتر می‌کند.

علمی- پژوهشی تصوف و عرفان

اعتبارسنجی حکایات مرتبط با مناسبات ابوالقاسم قشیری با ابوسعیدابوالخیر در اسرارالتوحید

امیرحسین همتی

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 36-56

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.60177.3627

چکیده

قرن پنجم، در سیرِ تاریخیِ تصوّف، دوران‌ طلایی این مَسلک، از نظر بالندگی است. ظهورِ مشایخ متعدد، و هم‌چنین کمالِ تعدادی از عالمانِ عارف را در این دوران می‌توان دید. بررسیِ احوال و مقاماتِ بر‌جای مانده از معاریفِ این روزگار، مشخص می‌کند میانِ برخی از ایشان، صرف نظر از تقارن در ایامِ حیات، یا اشتراک در زیست‌بومِ جغرافیایی، روابطی ... بیشتر

علمی- پژوهشی تصوف و عرفان

بررسی و تحلیل مبانی فکری طریقت یسویّه و تأثیر آن در تصوّف آسیای صغیر

اسدالله واحد؛ هادی صادقی؛ محمد مهدی پور؛ ابراهیم رنجبر

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 57-77

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.59927.3618

چکیده

«احمد یسوی» یکی از مشایخ مشهور و تأثیرگذار در خطّۀ ترکستان در قرن ششم بوده است. حرکت صوفیانه و سلوک عرفانی وی به نام «یسویّه» در جهان اسلام شهرت یافته است که در اسلامی شدن آناتولی نقش مهمی ایفا کرده‌است و با فراز و نشیب‌هایی در آسیای صغیر حیات داشته است. یسویّه به عنوان اولین طریقتی تلقّی می‌شود که در میان ترکان پدید آمد؛ ... بیشتر «احمد یسوی» یکی از مشایخ مشهور و تأثیرگذار در خطّۀ ترکستان در قرن ششم بوده است. حرکت صوفیانه و سلوک عرفانی وی به نام «یسویّه» در جهان اسلام شهرت یافته است که در اسلامی شدن آناتولی نقش مهمی ایفا کرده‌است و با فراز و نشیب‌هایی در آسیای صغیر حیات داشته است. یسویّه به عنوان اولین طریقتی تلقّی می‌شود که در میان ترکان پدید آمد؛ این جریان دینی ابتدا در شهر «یسی» یا «ترکستان» پدیدآمد و سپس آوازۀ آن کل ماوراءالنّهر را درنوردید و در آسیای صغیر نیز گسترش یافت. اهمّیّت اصلی طریقت یسویّه از این منظر است که توانست متناسب با سطح اندیشه، زبان و فرهنگِ ترکمانان، از ترکستان تا آناتولی، عقاید عرفانی و آداب و اصول صوفیانه‌شان را اشاعه و تبلیغ کند و با استفاده از اشعار عامیانۀ آهنگینی که ریشه در روح ملّی و آداب آن قوم داشت، روح بسیط و بی‌آلایش آن‌ها را مجذوب اسلام و تصوّف کند و در نهایت فرهنگ و اجتماع آسیای صغیر را آمادۀ ورود و پذیرش آرای فرقه‌های مختلفی که اغلب آن‌ها اصل خراسانی داشت، گرداند. با توجه به این‌که تاکنون تحقیقی در مورد نقد و بررسی آراء و آدابِ یسویّه و گسترش این طریقت در آسیای صغیر صورت نپذیرفته‌است. نگارندگان این پژوهش برآنند که با استناد به آثار مکتوب و منسوبِ شخصِ احمد یسوی، به شرح و تفسیر عقاید صوفیانه و آداب طریقت یسویّه و تطبیق آن‌ها با تصوّف خراسان بپردازند تا از این طریق ماهیّت عرفانی و تأثیر فرهنگی و فکری این طریقت در آسیای صغیر آشکار و مشخّص شود.

علمی- پژوهشی نظریه های ادبی

بررسی وتحلیل ویژگی‌های زبانی در نسخ خطی شروح شرف نامه نظامی گنجوی

ابراهیم اقبالی؛ اباصلت احمدی دیزج؛ محمد خاکپور؛ محمدرضا عابدی

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 78-97

https://doi.org/10.22034/perlit.2023.50036.3262

چکیده

مشتاقان فرهنگ و ادب ایرانی همواره در کشورهایی مانند هند، پاکستان، افغانستان و ... در پی التذاذ ادبی و دریافت صحیح از متون فارسی بوده، در تفهیم آن‌ها اهتمام ورزیده‌ و به شرح آثاری مثل شرفنامه نظامی گنجوی پرداخته‌اند. نگارندگان در این مقاله به روش کتابخانه‌ای به کاربرد واژه‌ها، ریخت‌شناسی نوشتاری و دستور زبان در نسخ خطی شروح شرفنامة ... بیشتر مشتاقان فرهنگ و ادب ایرانی همواره در کشورهایی مانند هند، پاکستان، افغانستان و ... در پی التذاذ ادبی و دریافت صحیح از متون فارسی بوده، در تفهیم آن‌ها اهتمام ورزیده‌ و به شرح آثاری مثل شرفنامه نظامی گنجوی پرداخته‌اند. نگارندگان در این مقاله به روش کتابخانه‌ای به کاربرد واژه‌ها، ریخت‌شناسی نوشتاری و دستور زبان در نسخ خطی شروح شرفنامة نظامی گنجوی تأکید نموده با توجه به ویژگی‌های زبانی و سبکی آن‌ها را به دلیل هم-پوشانی و همسانی نثرشان توصیف می‌کنند. نتایج این بررسی بعد از معرفی مختصر نسخ خطی شروح شرفنامه به‌عنوان متون علمی- ادبی نشان‌دهندۀ آن است که همه شارحان با نگرش به محدوده مکانی آن‌ها، شبه‌قاره هند، بر زبان فارسی تسلط خوبی داشته و معانی و مفاهیم را با واژگان و جملاتی ساده، قابل‌فهم، صریح، روشن و منطبق با زبان معیار هند و حتی ایران آن زمان مستقیم انتقال داده‌اند. در عین ساده‌نویسی، از واژه‌های عربی و بومی یا اصطلاحات فنون ادبی و دیگر علوم و نیز آیات قرآنی و احادیث و عبارت‌های عربی بهره برده، از اطناب و زیاده‌گویی و کاربرد واژه‌های مترادف و پی‌درپی پرهیزکرده‌اند. علاوه بر این در شروح خطی مختصات دستوری مانند ترکیبات نحوی اضافی وصفی، ترکیبات و تکیه‌کلام‌های عربی، آیات و احادیث، افعل تفضیل، حروف و اسامی و افعال ساده و کهن استفاده‌شده و نثر آن‌ها را از یکدستی دور کرده است پس سبک آن‌ها ازنظر واژگان و ریخت‌شناسی، در مؤلفه‌های گزینش، ابداع و ساخت واژگان و رسم‌الخط بیشتر منطبق با ویژگی‌های نثر دوره غزنوی و سلجوقی (بینابین) بوده، نشانگر علمی بودن نثرآن‌هاست.

علمی- پژوهشی تصوف و عرفان

بررسی رباعیات مولانا بر اساس نظریۀ بینامتنیت ژنت با تکیه بر رباعیات شعرای متقدم

رحمان مشتاق‎مهر؛ مهناز نظامی عنبران

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 98-125

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.57979.3541

چکیده

علاوه بر وجود تعداد قابل ملاحظه‎ای از رباعیات شعرای متقدم در میان رباعیات منسوب به مولانا، رباعیاتی نیز در دیوان او یافت می‎شود که مولانا در سرایش آن‎ها به رباعیات دیگران توجه داشته و از آن‎ها الهام گرفته‎است. او گاه بیت یا مصرعی از یک رباعی را تضمین کرده و در موارد بسیاری نیز به تتبع از ساختار برخی از رباعیات، به استقبال رباعیات ... بیشتر

علمی- پژوهشی نظریه های ادبی

فرانمود هنری در شعر مکتب آذربایجانی

نرگس اسکویی

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 126-148

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.59899.3617

چکیده

فرانمایی احساس یکی از مبادی مهم و اساسی ایجاد ارزش‌های زیباشناسانه در متون ادبی و هنری است. هنر فرانمودی، موقعیت خلق وضعیت جدید، اعتراض و نوسازی قواعد را برای هنرمند فراهم‌ می‌آورد. فرانمود، یک روش هنری برای توصیف آثاری است که در آن هنرمند به‌منظور تعبیر، تفسیر و هیجانی‌تر کردن نمود عواطف و یا حالات درونی، دست به کژنمایی واقعیت، ... بیشتر فرانمایی احساس یکی از مبادی مهم و اساسی ایجاد ارزش‌های زیباشناسانه در متون ادبی و هنری است. هنر فرانمودی، موقعیت خلق وضعیت جدید، اعتراض و نوسازی قواعد را برای هنرمند فراهم‌ می‌آورد. فرانمود، یک روش هنری برای توصیف آثاری است که در آن هنرمند به‌منظور تعبیر، تفسیر و هیجانی‌تر کردن نمود عواطف و یا حالات درونی، دست به کژنمایی واقعیت، ارزش‌ها و هنجارها می‌زند. مسالۀ اصلی تحقیق حاضر، تبیین جایگاه مهم فرانمایی احساس، مضامین و شگردهای ایجاد آن، در تبیین هیجانات، اعتراضات، عواطف و تجربیات درونی و اثرگذاری حسی بر مخاطب در شعر مکتب آذربایجانی بوده است. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی انجام شد. جامعۀ آماری تحقیق، آثار شاعران سرآمد این مکتب (خاقانی، نظامی، فلکی شروانی، مجیرالدین بیلقانی و مهستی گنجوی) بوده است. ماحصل پژوهش حاکی از آن است که: در مکتب آذربایجانی مؤلفه‌های اصلی نظریۀ فرانمایی احساس، یعنی هنر انسانی، اعتراض و میل به تغییر و اصلاح و فراروی از معیارهای منطقی و سنتی ادبی برای به‌تصویر درآوردن تفکر و زیست انسان بسیار پررنگ است. فرانمایی احساس در گونه‌های غنایی این شعر (مدح، هجو، مفاخره، شکواییه، حسب حال، مرثیه، تغزل و ...) در مضامین مربوط به «خود»، «دیگری» و «شرایط زیست» بسیار پربسامد است و از شگردهای بسیار و به‌گونۀ شاخص: اغراق، نماد و انواع استعاره، تضاد و پارادوکس، تکرار و تنسیق‌الصفات (صفت+تشبیه+تلمیح+اسطوره) و روش‌های تعلیلی برای فرانمود آن در آثار این مکتب، استفاده شده است.

علمی- پژوهشی نظریه های ادبی

جانشینی و همنشینی واژگان در ادبیات فارسی(مجابات): دیدگاه یاکوبسن

حیدر نعیم حمزه الزوامل

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 149-164

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.57226.3512

چکیده

محور جانشینی و همنشینی دو محور در زبانشناسی است. از دید یاکوبسن این دو فرایند، در هنر کلامی به ترتیب در دو نقش استعاری و مجازی ظاهر می‌شوند و روشی برای تشخیص سبک‌های ادبی و هنری به شمار می‌روند. ادبیات فارسی چندین دوره‌ی مشخص ادبی دارد که بر اساس گرایش شعرا به این محورها می‌توان آن‌ها را سبک‌شناسی کرد. در ادوار زبان فارسی آثاری را ... بیشتر

علمی- پژوهشی بلاغت و دستور زبان فارسی

بررسی و نقد شیوه‌های ایجاز در متون بلاغت فارسی

فاطمه هجری؛ امیر مومنی

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 165-180

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.55398.3448

چکیده

ایجاز از مباحث مهم در دانش معانی است و دو گونه دارد؛ ایجاز حذف و ایجاز قصر. این بحث در متون بلاغی چنان که باید تدوین و تشریح نشده و چارچوب نظری روشنی برای شناخت مفهوم آن به خواننده ارائه نشده است. دقیق نبودن نمونه‌ها، تداخل مثال‌های اطناب در ایجاز، درک نادرست از مفهوم «کوتاهی جمله»، محدود و تکراری بودن مثال‌ها، زیاده‌گویی و ... بیشتر ایجاز از مباحث مهم در دانش معانی است و دو گونه دارد؛ ایجاز حذف و ایجاز قصر. این بحث در متون بلاغی چنان که باید تدوین و تشریح نشده و چارچوب نظری روشنی برای شناخت مفهوم آن به خواننده ارائه نشده است. دقیق نبودن نمونه‌ها، تداخل مثال‌های اطناب در ایجاز، درک نادرست از مفهوم «کوتاهی جمله»، محدود و تکراری بودن مثال‌ها، زیاده‌گویی و تعدد نابجای عنوان‌ها، و عربی‌مآبی و نامأنوس‌گرایی، از دلایل این امر است. افزون بر آن، بحث حذف در مبحث جمله‌های خبری نیز آمده است (حذف مسندالیه، مسند)؛ اما دربارۀ نسبت آن با ایجاز حذف سخنی نرفته است. مهم‌ترین این کاستی‌ها دقت نکردن در ارائۀ مثال‌هاست که بیشتر حاصل تداخل نمونه‌هایی از هر دو نوع ایجاز، در نظر نگرفتن تمامی موارد حذف یا قصر است. اساسی‌تر اینکه بلاغت‌نویسان هر جملۀ کوتاهی را در زمرۀ ایجاز قصر قرار داده‌اند، در حالی که دو شرط اصلی برای در زمرۀ ایجاز قصر قرار دادن جمله‌های کوتاه، مناسبت با تعریف ایجاز گنجاندن معانی بسیار در الفاظی اندک و وجود معانی مختلف و مکمل در جمله‌های کوتاهِ متعدد و پی‌درپی است. براین‌اساس تشریح و نقد این پراکندگی‌ها ضروری می‌نماید و می‌تواند افزون بر رفع کاستی‌های مذکور، سبب انسجام مبحث ایجاز در متون بلاغی و بهره‌وری بیشتر از آن شود. در مقالۀ حاضر کوشش شده است با بازخوانی تحلیلی-انتقادی آثار بلاغت نویسان فارسی در گذشته و امروز، به نقد مباحث مرتبط با ایجاز، پرداخته شود.

علمی- پژوهشی ادبیات داستانی

بررسی رمانِ دایی‌جان ناپلئون از منظرِ عناصر و مضامین گروتسک

منوچهر جوکار؛ منوچهر تشکری؛ معصومه دلفان

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 181-198

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.58753.3581

چکیده

گروتسک شبه‌گونه‌‌ای است که نویسنده یا گوینده‌ی آن، ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی را با اغراقی نا‌خوشایند و هم‌زمان انزجار‌آمیز و خنده‌دار به سخره می‌گیرد. عناصرگروتسک در یک اثر ادبی و هنری فضایی دوگانه ایجاد می‌کند و ساختاری می‌آفریند که ترکیبی از افکار متضاد را در خود نهفته دارد؛ گروتسک در آن واحد هم مجذوب می‌کند و هم می‌رماند، ... بیشتر گروتسک شبه‌گونه‌‌ای است که نویسنده یا گوینده‌ی آن، ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی را با اغراقی نا‌خوشایند و هم‌زمان انزجار‌آمیز و خنده‌دار به سخره می‌گیرد. عناصرگروتسک در یک اثر ادبی و هنری فضایی دوگانه ایجاد می‌کند و ساختاری می‌آفریند که ترکیبی از افکار متضاد را در خود نهفته دارد؛ گروتسک در آن واحد هم مجذوب می‌کند و هم می‌رماند، هم می‌خنداند و هم می‌هراساند. گروتسک معمولاً سیمای انسان و هرآنچه را دستمایه قرارداده‌است، به شکلی مبالغه‌آمیز و دست‌کاری‌شده نشان می‌دهد و با ساختار‌های منظم و منطقی همچون توالی زمان و روابط علی و معلولی چنان رفتار می‌کند که انگار وقوع آن‌ها به نحوِ دیگری هم امکان‌پذیراست. رمان دایی‌جان ناپلئون نوشته‌ی ایرج پزشکزاد، از جمله آثار داستانی است که در آن از عناصر و فضاهای گروتسکی برای نقد برخی پندارها و رفتارهای جامعه‌ی ایرانی به خوبی بهره برداری شده است. در این رمان، 136 عنصر گروتسکی وجود دارد که از این میان، عنصر « نا‌بهنجاری» دارای فراوانی بیشتری است و نوع این نابهنجاری هم عمدتاً پنداری و رفتاری است؛ همچنین در عنصر گروتسکی«وحشت و کمیک»- که در این رمان پس از نابهنجاری دارای بسامد است- سویه‌ی کمیک و خنده‌آوری بر سویه‌ی وحشت و هراسناکی آن فزونی دارد.

علمی- پژوهشی ادبیات داستانی

بررسی تقابل سنّت وتجدد در رمان طوبی و معنای شب اثر شهرنوش پارسی پور

مهناز ابهری؛ منیژه فلاحی؛ علی اسکندری

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 199-215

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.61243.3658

چکیده

بررسی و تحلیل چگونگی تقابل سنت و تجدد در تاریخ ایران بر اساس رمان« طوبا و معنای شب»اثر شهرنوش پارسی پور است. رمان شامل رخدادهای چند دورۀ پرحادثه از تاریخ معاصر ایران است که با محور قرار دادن زندگی طوبا، می باشد. حوادث رمان در متن تحولات سیاسی از آستانۀ جنبش مشروطه خواهی تا دهه های پایانی حکومت پهلوی دوم و مبارزات می گذرد. پارسی ... بیشتر بررسی و تحلیل چگونگی تقابل سنت و تجدد در تاریخ ایران بر اساس رمان« طوبا و معنای شب»اثر شهرنوش پارسی پور است. رمان شامل رخدادهای چند دورۀ پرحادثه از تاریخ معاصر ایران است که با محور قرار دادن زندگی طوبا، می باشد. حوادث رمان در متن تحولات سیاسی از آستانۀ جنبش مشروطه خواهی تا دهه های پایانی حکومت پهلوی دوم و مبارزات می گذرد. پارسی پور درخلال آن زندگی نسلها را با محوریت زندگی طوبا به تصویر کشیده است. از این چشم انداز، رمان «طوبا و معنای شب» داستان زندگی وکشاکشهای انسان است که علاوه بر زیستن در متن کشاکشهای سیاسی و اجتماعی، درگیر آشوبها و درگیریهای روانی برخاسته از موج تجدد خویش است.نتایج نشان می دهد که تقابل سنت و تجدد از آستانۀ مشروطیت تا وقوع انقلاب در عرصه های مختلف جامعۀ ایران جریان داشته و علاوه بر حوزۀ سیاست و حکمرانی، مناسبات خانوادگی و اجتماعی را نیز دگرگون کرده است. درهرزمان از این دوره، از یک سو پیشروی جلوه ها و نمودهای تجدد در عرصۀ فردی و اجتماعی، سیاسی است و از سوی دیگر مقاومت معیار ها و موازین سنت را در برابر تجدد می توان مشاهده کرد. یافته ها مؤید آن است که رویکرد اقشار مختلف جامعه به تجدد، متناسب با میزان تحصیلات، خاستگاه طبقاتی و اجتماعی آنان از یکدیگر تمایز می یابد. از این حیث، می توان آن ها را در سه طیف پذیرندگان مبانی و اندیشه های تجدد ، مخالفان ابعاد اجتماعی و سیاسی تجدد و سرگشتگان در برابر تجدد صورتبندی کرد.

علمی- پژوهشی شعر معاصرایران

پاییزانه و پاییزسرایی در شعر کودک

عباس باقی نژاد

دوره 77، شماره 249 ، شهریور 1403، صفحه 216-230

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.54076.3402

چکیده

فصل پاییز و پدیده‌ها و عناصر پاییزی، از موضوعات محوری در شعر کودک به شمار می‌آیند. در این نوشتار، رویکرد شاعران کودک و انگیزه‌های آنان در بهره‌مندی از جاذبه‌های دیداری و قابلیت‌های طبیعی و زیستی فصل پاییز بررسی و تبیین شده؛ هم‌چنین، چگونگی بهره‌مندی شاعران کودک از ظرفیت‌های نمادین و اساطیری پاییز در جهت دستیابی به اهداف شعر ... بیشتر

تصوف و عرفان

تحلیل معرفت‌شناختی بیداری در ادب عرفانی فارسی و ساتوری در روایت‌های آیین ذن (مطالعة موردی: «مثنوی معنوی مولوی» و روایت‌های «دروازة بی دروازه» و «صد و یک داستان ذن»)

خلیل بیگ‌زاده؛ احسان زندی طلب؛ ابراهیم رحیمی زنگنه

دوره 76، شماره 248 ، اسفند 1402، ، صفحه 115-132

https://doi.org/10.22034/perlit.2023.55825.3465

چکیده

بیداری به معنای از میان رفتن غفلت و ناآگاهی و یکی از مهم‌ترین اصطلاحات در عرفان اسلامی است که مولوی در داستان‌های مثنوی معنوی بارها از آن سخن گفته، ویژگی‌های آن را بازنموده است. همچنین در روایت‌های آیین ذن، ساتوری همین معنا را دارد و درک و تجربة آن اساس و جان‌مایة مراقبه و سلوک به‌شمار می‌رود. بر این پایه، هدف این جستار، تحلیل یافته‌های ... بیشتر بیداری به معنای از میان رفتن غفلت و ناآگاهی و یکی از مهم‌ترین اصطلاحات در عرفان اسلامی است که مولوی در داستان‌های مثنوی معنوی بارها از آن سخن گفته، ویژگی‌های آن را بازنموده است. همچنین در روایت‌های آیین ذن، ساتوری همین معنا را دارد و درک و تجربة آن اساس و جان‌مایة مراقبه و سلوک به‌شمار می‌رود. بر این پایه، هدف این جستار، تحلیل یافته‌های بیداری است از نگاه مولوی در مثنوی معنوی به‌عنوان اثری شاخص در حوزة عرفان اسلامی ـ ایرانی با روایت‌های ساتوری در مجموعه‌های «دروازة بی دروازه» و «صد و یک داستان ذن» که هر دو از مشهورترین نوشته‌ها در سنت عرفانی ذن یه‌شمار می‌روند. بازنمودن یکسانی‌ها و ناهمسانی‌های این دو مکتب فکری با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته است و تحلیل و تبیین داده‌های پژوهش نشان می‌دهد، ویژگی‌های بیداری در مثنوی معنوی و ساتوری در آیین ذن مانند: ناگهانی‌بودن، آگاهی‌بخشی و تکرارپذیری با یکدیگر همسانی دارند، اگر چه ویژگی ناگهانی‌بودن در روایت‌های ساتوری بازتاب بیشتری دارد. همچنین ویژگی حیرت‌انگیزی که خصوصیتی فرعی و برآمده از نگاه مخاطب است، در روایت‌های آیین ذن بازتاب فراوانی یافته که برخاسته از ساختار منطق‌گریز و تحلیل‌ناپذیر این مکتب است. حال اینکه داستا‌ن‌های مبتنی بر بیداری در مثنوی معنوی که در تطبیق با روایت‌های ساتوری از بنیان‌های عقلانی و منطقی مستحکمی پیروی می‌کنند، حایز این ویژگی نیستند.

نظریه های ادبی

تحلیل مؤلفه کانون‌سازی در رمان قیدار

احسان خانی سومار؛ موسی پرنیان؛ خلیل بیگ‌زاده

دوره 75، شماره 245 ، شهریور 1401، ، صفحه 219-240

https://doi.org/10.22034/perlit.2022.48195.3185

چکیده

پیرو پیشرفت علوم انسانی در قرن بیستم، نظریه‌های روایت‌شناسی پدیدار گشت که به عنوان علم ادبی نوظهور طرفداران بسیاری به خود جلب کرد. یکی از مباحث مطرح در روایت‌شناسی مسأله کانونی‌سازی است. ژرار ژنت کانونی‌سازی را به عنوان منظری برتر از دیدگاه برگزید که مفهومی فراتر از ادراک بصری دارد. این منظر زاویه دیدی است که اطلاعات زیادی به طور ... بیشتر پیرو پیشرفت علوم انسانی در قرن بیستم، نظریه‌های روایت‌شناسی پدیدار گشت که به عنوان علم ادبی نوظهور طرفداران بسیاری به خود جلب کرد. یکی از مباحث مطرح در روایت‌شناسی مسأله کانونی‌سازی است. ژرار ژنت کانونی‌سازی را به عنوان منظری برتر از دیدگاه برگزید که مفهومی فراتر از ادراک بصری دارد. این منظر زاویه دیدی است که اطلاعات زیادی به طور غیر صریح از رهگذر آن دیده، احساس، فهمیده و ارزیابی می‌شود. این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی انجام می‌گیرد بر آن است تا با معرفی کانون‌سازی، انواع و جنبه‌های آن را در رمان پرمخاطب قیدار بررسی کرده و اطلاعات روایی این اثر را سازمان‌دهی کند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد از حیث جنبۀ ادراکی، در روایت این اثر دو نوع کانونی‌گر «بیرونی» و «درونی» با موضع ادراک محدود و نامحدود، در تعامل هستند. زمان این رمان از نوع سیر خطی است. تداوم رویدادها جز در دو فصل پنجم و نهم، با حفظ زمان منطقی، بازگو می‌شوند و بیشتر حوادث، بسامد مفرد دارد. از نظر جنبۀ روان‌شناختی می‌توان احساسات قهرمان این اثر را با احساسات نویسندۀ آن همسو دانست. ایدئولوژی حاکم بر فضای رمان قیدار که نشان از ایدئولوژی نویسندۀ این اثر دارد، به دنبال معرفی شخصیت آرمانی جامعۀ ایران است؛ شخصیتی با مرام پهلوانی، معتقد، مبارز و متعهد به خاک وطن که قیدار نمونۀ اعلای آن است. امیرخانی با استفاده از تنوع در کانون‌سازی و پرداختن به جنبه‌های مختلف آن، روایت رمان قیدار را به واقعیت اجتماعی نزدیک کرده و به میزان باورپذیری آن نزد مخاطب افزوده است.

شعر معاصرایران

گزارش انتقادی جریان‌شناسی‌های شعر معاصر فارسی

نورالدین پیدا؛ رحمان مشتاق مهر؛ یدالله نصراللهی

دوره 75، شماره 246 ، اسفند 1401، ، صفحه 181-212

https://doi.org/10.22034/perlit.2022.50897.3296

چکیده

پس از انقلاب ادبی نیما، جریان‎ها و شاخه‌های متعددی از شعر نیمایی منشعب شد که گاهی رنگ نحله‌ها و مکاتب ادبی غربی نیز به خود گرفت. به تبع گسترش جریان ها و نحله های ادبی، مطالعات و نقدهای گوناگونی دربارۀ آن‌ها صورت پذیرفت. باتوجه به تعدد منابع موجود در حوزة جریان‌شناسی شعر معاصر، نقد و بررسی آن‎ها و مقایسة دایرة مطالعات نویسندگان ... بیشتر پس از انقلاب ادبی نیما، جریان‎ها و شاخه‌های متعددی از شعر نیمایی منشعب شد که گاهی رنگ نحله‌ها و مکاتب ادبی غربی نیز به خود گرفت. به تبع گسترش جریان ها و نحله های ادبی، مطالعات و نقدهای گوناگونی دربارۀ آن‌ها صورت پذیرفت. باتوجه به تعدد منابع موجود در حوزة جریان‌شناسی شعر معاصر، نقد و بررسی آن‎ها و مقایسة دایرة مطالعات نویسندگان هر کدام، به درک غثّ و سمین آثار چاپ شده، کمک خواهد کرد. در این مقاله که به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و به شکل مقایسۀ آثار، تدوین شده است، سعی کرده‏ایم کتاب‌های حوزۀ جریان‌شناسی‌ شعر را به نقد بگذاریم و هر یک از کتاب‎ها را در مقایسه با یکدیگر و نیز در بررسی تحلیلی هر جریان، بسنجیم. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که تکاپوها در تبیین تحولات شعر معاصر، اگرچه بسیار سودمند بوده است، در بعضی از آن‎ها اشکالات اساسی دیده می‎شود. بسیاری از مطالعات جریان‌شناسی، در حد گزاره‌ای توضیحی از یک جریان شعری تقلیل پیدا کرده است و در بهترین حالت برخی از منتقدین به نقد شعر و تفسیر جریان‌های شعری پرداخته‌اند. فقدان معیار و ملاک مشخص در دسته بندی شاعران در جریان‎ها و حتی نام گذاری جریان‎ها و عدم دسته بندی زمانی شفاف برای سبک شعری معاصر، موجب آشفتگی در بعضی از تقسیم بندی‎ها شده است.

تصوف و عرفان

بررسی پاردوکس و کارکردهای آن در بیان تجربۀ وحدت وجود در شعر عهد تیموری

رمضان تفسیری؛ حمید طاهری

دوره 75، شماره 245 ، شهریور 1401، ، صفحه 125-148

https://doi.org/10.22034/perlit.2022.44925.3040

چکیده

عرفا برای تبیین اندیشه‌ها و تجارب عرفانی و انتقال این مفاهیم به دیگران و اقناع مخاطبان خویش، از ظرفیت‌های هنری زبان در قالب بیان پارادوکسی و متناقض‌نمایی بهره برده‌اند. عارفان تجارب عرفانی خود را فراتر از حدّ تقریر و توصیف می‌دانند و عده‌ای نیز بیان و توصیف آن را حتی ناممکن می‌شمارند. این حقایق و معارف بنا به احوال سالک، بسیار ... بیشتر عرفا برای تبیین اندیشه‌ها و تجارب عرفانی و انتقال این مفاهیم به دیگران و اقناع مخاطبان خویش، از ظرفیت‌های هنری زبان در قالب بیان پارادوکسی و متناقض‌نمایی بهره برده‌اند. عارفان تجارب عرفانی خود را فراتر از حدّ تقریر و توصیف می‌دانند و عده‌ای نیز بیان و توصیف آن را حتی ناممکن می‌شمارند. این حقایق و معارف بنا به احوال سالک، بسیار متفاوت و متغیر خواهند بود؛ اما آنچه هست اینکه چرا بازتاب این موارد در ساخت زبان به‌راحتی امکان‌پذیر نیست و اصولاً چرا پس از بازتاب زبانی آن‌ها، گزاره‌های حاصل، غیر قابل درک به‌نظر می‌رسند و در برخورد اول گاه متناقض و خلاف عادت جلوه می کنند که می‌توان متناقض‌گونگی را از ویژگی تجربه عرفانی محسوب نمود. شعر عرفانی و هنری حوزه هرات عهد تیموری، یکی از شاهکارهای ادب عرفانی در ادوار گذشته به شمار می‌ رود که در گسترش و رونق بخشیدن عرفان تعلیمی نقش بارز دارد که متاسفانه جلوه‌های مفاهیم عرفانی و ابزار بیانی آن، کم‌تر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته‌ است و شهرت آن بیشتر در تجلی هنر است. این پژوهش، کارکرد پارادکس را به عنوان یک ابزار بیانی زبان عرفان تبیین نموده و نقش آن را در بازخوانی تجربه وحدت وجود در شعر عرفانی حوزه هرات برجسته ساخته‌است. حاصل بدست آمده از این تحقیق، عبارت از آن است که ابزار بیانی متناقض‌نما، با توجه به تناقض‌نمائی تجربه .وحدت وجود و شرایط گوینده و مخاطب جامعه عهد تیموری در حوزه هرات، یکی از بهترین و زیباترین شیوۀ بیان هنرمندانه و عارفانه است.

تاریخ ادبیات ایران

کارکرد فرهنگ‌های منظوم دوزبانه فارسی-ترکی در انتقال دانش زبان فارسی دردوره‌ی عثمانی در آناتولی

سمانه حسنعلی‌زاده؛ علی شهیدی؛ زهره زرشناس

دوره 75، شماره 245 ، شهریور 1401، ، صفحه 73-96

https://doi.org/10.22034/perlit.2022.51515.3318

چکیده

برای آشنایی با مردم یک جامعه، سنت‌ها و ذهنیت آنها، ابتدا باید زبان آنها را دانست. از طریق مقایسه طرح‌های زبانی زبان مادری و زبان آموخته ‌شده به عنوان زبان دوم، می‌توان به شباهت‌های دو زبان پی برد، ویژگی‌های فکری مردم آن جامعه را آشکار کرد و تصویری کلی از دنیای افرادی که به این دو زبان آشنا هستند، بدست آورد. یکی از بهترین منابع، در ... بیشتر برای آشنایی با مردم یک جامعه، سنت‌ها و ذهنیت آنها، ابتدا باید زبان آنها را دانست. از طریق مقایسه طرح‌های زبانی زبان مادری و زبان آموخته ‌شده به عنوان زبان دوم، می‌توان به شباهت‌های دو زبان پی برد، ویژگی‌های فکری مردم آن جامعه را آشکار کرد و تصویری کلی از دنیای افرادی که به این دو زبان آشنا هستند، بدست آورد. یکی از بهترین منابع، در این مورد، قطعاً فرهنگ لغات هستند. هدف اصلی این مقاله روشن کردن ساختار فرهنگ لغت‌های دوزبانه فارسی-ترکی منظوم یا «نصاب‌»ها است چرا که از یک سو از نظر انعکاس زندگی اجتماعی مردم در دوره عثمانی و از سوی دیگر از نظر واژگان، میزان نفوذ و توسعه تاریخی زبان فارسی و نیز نوع تاثیرپذیری ادبیات ترکی از ادبیات فارسی، دارای اهمیتند. ضمن بررسی فرهنگ‌ها، انگیزه‌ها و محرک‌های اصلی مؤلفان در تدوین آثار، نقاط ضعف و قدرت فرهنگ‌ها و نیز چالشهایی که نویسندگان با آنها روبرو بوده‌اند مشخص گردید. از لحاظ ساختاری نیز به این نتیجه رسیدیم که فرهنگهای منظوم نسبت به فرهنگهای منثور از غنای کمتری برخوردار هستند و واژه‌هایی که در بخش لغت‌نامه آمده‌اند، اغلب واژه‌های روزمره در زبان محاوره مردم هستند و واژه‌های نادر و ثقیل برای نگارش و انشا در آنها کمتر دیده می‌شوند. با ترسیم مسیرهای اصلی حرکت و جریان دانش زبان فارسی، به همراه جنبه‌های تاثیر و انتقال آن، دریافتیم که زبان فارسی نقشی حیاتی در محیط فکری جامعه‌ در دوره عثمانی داشته و به عنوان زبان گفتمان فرهنگی در جریان تضاد مذهبی بین ایران و آناتولی بکار رفته است.

علمی- پژوهشی شعر معاصرایران

حس‌آمیزی به مثابه استعاره مفهومی: بررسی الگوی حس‌آمیزی در شعر سهراب سپهری

مهسا امجدی تنورآغاج؛ ابراهیم اقبالی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 بهمن 1402

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.59531.3605

چکیده

مقاله حاضر، نگاهی به پدیده حس‌آمیزی از دیدگاه نظریه استعاره مفهومی است و به تحلیل حس‌آمیزی‌های موجود در شعر سهراب سپهری پرداخته‌است. بعضی از پژوهشگران علوم شناختی، با پیش چشم داشتن سلسله مراتب حواس اولمان، حس‌آمیزی را گونه‌ای از استعاره مفهومی دانسته‌اند؛ همچنان که در ساخت استعاره مفهومی، یک حوزه مفهومی عینی بر یک حوزه مفهومی ... بیشتر

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی ادبیات غنایی و تعلیمی

تاملی در زبان ارجاعی شکوائیه‌‌ها در متون تاریخی

رشید اسدی ولیلو؛ محمدعلی موسی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 شهریور 1403

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.63215.3706

چکیده

هنگام مواجهه با متن ادبی، آنچه مفروض تلقّی می‌شود و ارج و ارزش اصلی متن را تقویت می‌کند، شاخصه‌های ادبی آن است اما غنایی‌بودن، مبحثی محتوایی است و متن غنایی با توسل به شاخصه‌های زبان ادبی بر کیفیّت تأثیر خود می‌افزاید. با وجود این، متون غناییِ فاقد ویژگی‌های ادبی، کمابیش نادیده گرفته می‌شوند. در میان اقسام کلام غنایی، شکوائیه‌‌ ... بیشتر هنگام مواجهه با متن ادبی، آنچه مفروض تلقّی می‌شود و ارج و ارزش اصلی متن را تقویت می‌کند، شاخصه‌های ادبی آن است اما غنایی‌بودن، مبحثی محتوایی است و متن غنایی با توسل به شاخصه‌های زبان ادبی بر کیفیّت تأثیر خود می‌افزاید. با وجود این، متون غناییِ فاقد ویژگی‌های ادبی، کمابیش نادیده گرفته می‌شوند. در میان اقسام کلام غنایی، شکوائیه‌‌ بیشترین مقارنت را با واقعیّت طلب می‌کند و اساساً شکوائیه‌ای که موضوع آن شکایت از امری خیالی باشد، وجاهتی از منظر شکوائیه‌بودن برای مخاطب نخواهد داشت. این داوری در مورد شکوائیه‌های سیاسی از استواری بیشتری برخوردار است. بر این اساس به نظر می‌رسد به منظور گشایش باب تحقیق در حوزۀ زبان غیرادبی متون غنایی و یا آنچه اصطلاحاً زبان ارجاعی خوانده می‌شود، شکوائیه‌پژوهی انتخاب مناسبی باشد. سؤال این است که در شکوائیه به عنوان یک نوع غنایی، زبان ارجاعی چه جایگاهی دارد؟ در این پژوهش، شکوائیه‌ای سیاسی از متن راحه‌الصدور راوندی برگزیده و کیفیّت نگاهداشت جنبۀ ارجاعی زبان این قطعه بررسی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قالب نثر در اتخاذ زبان ارجاعی برای شکایت، زمینۀ مساعدتری نسبت به شعر دارد لیکن به گمان ما اصل در پیشبرد این رویکرد، هویّت واقع‌گرایانۀ شکوائیه است. همین هویّت واقع‌گرایانه موجب شده است که راوندی، از عناصر بدیعی بلاغت چشم بپوشد و از عناصر بیانی، تنها به مواردی قلیل، و مهم‌تر از آن، کمرنگ و ناموثّر اکتفا کند و هرچه بیشتر بر دلالت مستقیم و یک‌به‌یک لفظ و معنی اهتمام داشته باشد.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی

تحلیل آثار داستانی عدنان غریفی با رویکردی زیست‌‌محیطی بر اساس مفهوم قدرت در اندیشه فوکو

فاطمه حیات داوودی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 مهر 1403

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.62160.3681

چکیده

طبیعت نقش مهمی در شکل‌دهی به کنش‌های انسانی دارد که در عصر حاضر دچار اختلالاتی گردیده است. چنین مقوله‌ای در آثار داستانی عدنان غریفی نمود بارزی دارد. به همین دلیل ما با روشی توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ خواهیم داد که چه عواملی در دور کردن طبیعت از جایگاه ابژگی‌اش و بالطبع آن بحران‌های زیست‌محیطی و انسانی در جوامع آثار داستانی ... بیشتر طبیعت نقش مهمی در شکل‌دهی به کنش‌های انسانی دارد که در عصر حاضر دچار اختلالاتی گردیده است. چنین مقوله‌ای در آثار داستانی عدنان غریفی نمود بارزی دارد. به همین دلیل ما با روشی توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ خواهیم داد که چه عواملی در دور کردن طبیعت از جایگاه ابژگی‌اش و بالطبع آن بحران‌های زیست‌محیطی و انسانی در جوامع آثار داستانی عدنان غریفی دخیل بوده است؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که گفتمان‌های حاکم بر جامعه‌ی داستانی عدنان غریفی گفتمان‌هایی مخرّب بوده و طبیعت را دچار اختلالاتی کرده و آن را از جایگاه ابژگی‌اش دور ساخته و با شی‌سازی طبیعت با توجّه به دیدگاه سودگرایانه و توسعه‌طلبی که در گفتمان‌های استعماری و استبدادی نمود می‌یابد، کنش‌هایی را در انسان‌ها برانگیخته و آنان را با بحران‌هایی روبه‌رو کرده که ما نمود آن را در گفتمان استبدادی قدرت و اقتصاد سیاسی همراه آن و در پی آن آلودگی و نابودی طبیعت و به هم خوردن پیوند انسان‌ها در مجموعه داستانی «مادر نخل»، در گفتمان توسعه‌یافتگی و اعمال تکنیک‌های انضباطی جوامع توسعه‌یافته‌ی بروژوازی برای شهرسازی و به طبع آن اختلال‌ در طبیعت و زندگی انسانی در مجموعه داستانی «چهار آپارتمان در تهران‌پارس»، در گفتمان استبدادی و برساختگی سوژه‌ها و جامعه‌ی زندان‌گونه و در پی آن نفوذ قدرت در تمامی سطوح زندگی زیستی و انسانی و طبیعت مسلول در اثر توسعه‌ی ناپایدار در مجموعه داستانی «شنل‌پوش در مه»، در گفتمان سرمایه‌داری و شکل‌دهی به کنش‌های افراد و در پی آن آسیب به طبیعت در داستان «مرغ عشق» به وضوح می‌بینیم.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی ادبیات حماسی و اسطوره

تکثیرِ شَرّ (یک بن‌مایۀ اسطوره‌ای و خاستگاه و گردشِ‌ آن در متن‌های ایرانی)

خلیل کهریزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 آبان 1403

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.62991.3703

چکیده

یکی از مفاهیمِ بنیادین در اساطیرِ جهان رویش است که در کانونِ پاره‌ای از مهم‌ترین اسطوره‌های ایرانی نیز دیده می‌شود. در پرتوِ این مفهوم می‌توان داستان‌های مهمی از اسطوره‌های ایرانی مانندِ مرگِ کیومرث و رویشِ مشی و مشیانه، کشته شدنِ سیاوش و بندی شدنِ ضحّاک را تحلیل کرد. ظاهراً در کنارِ بن‌مایه‌های معروفی که از مفهومِ رویش برآمده‌اند ... بیشتر یکی از مفاهیمِ بنیادین در اساطیرِ جهان رویش است که در کانونِ پاره‌ای از مهم‌ترین اسطوره‌های ایرانی نیز دیده می‌شود. در پرتوِ این مفهوم می‌توان داستان‌های مهمی از اسطوره‌های ایرانی مانندِ مرگِ کیومرث و رویشِ مشی و مشیانه، کشته شدنِ سیاوش و بندی شدنِ ضحّاک را تحلیل کرد. ظاهراً در کنارِ بن‌مایه‌های معروفی که از مفهومِ رویش برآمده‌اند و در کانون شماری از اسطوره‌های ایرانی نیز دیده می‌شوند، بن‌مایه‌ای پدید آمده است که در آن بوده‌های اهریمنی نیز می‌توانند برویند و تکثیر شوند. ما این بن‌مایه را که نمودی جهانی دارد، تکثیرِ شرّ نامیده‌ایم و در این مقاله، نخست، معروف‌ترین نمودهای آن را در اسطوره‌های مللِ غیرایرانی به دست داده‌ایم. سپس در اسطوره‌های ایرانی در ماجرایِ مرگِ سریت، کُشندۀ گاوِ مرزنما، به دستِ پریِ تکثیرشونده و در پاره‌ای از اسطوره‌های مربوط به ضحّاک نیز آن را پی‌گیری کرده‌ایم. در حماسه‌های ایرانی این بن‌مایه را در شمارِ شگفتی‌هایی که پهلوان برای گذر از آنها باید از نیروهای معنوی و شیوه‌های آیینی کمک بگیرد، در گرشاسب‌نامه و بعضی حماسه‌‌های عامیانه و شفاهی جست‌وجو و تحلیل کرده‌ایم. تکثیرِ شرّ با رواجِ ادبِ عرفانی در ایران در پیوند با مفهومِ نفس روی می‌نماید و دو نمونه از حضورِ آن را در این‌گونه متون به دست داده‌ایم. این مقاله حاصلِ تلاشی است برای معرفیِ بن‌مایۀ تکثیرِ شرّ و نمودهای آن به همراه تحلیل و پی‌گیریِ نگاهِ ایرانیان به آن در سه دورۀ مختلف.

مشاهده مقاله

علمی- پژوهشی تصوف و عرفان

بررسی و تحلیل فی حقیقة‌العشق (مونس العشاق) سهروردی بر اساس رمزگان پنج‌گانة رولان بارت

میرجلیل اکرمی؛ احمد فرشبافیان؛ صابر معصومی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1403

https://doi.org/10.22034/perlit.2024.61715.3667

چکیده

چکیده رسالة فی حقیقة‌العشق(مونس‌العشّاق) سهروردی(587 – 549 ه.ق.) ضمن اشاره به جلوه‌های عرفانی عشق و حالات آن در دو داستان خلقت آدم و یوسف پیامبر به دلیل اشتمال بر رمز و راز و تفسیرپذیری، امکان تحلیل و خوانش را با محور رمزگان پنج‌گانة رولان بارت که یک مدل تحلیلیِ روشمند و خلاقانه روایات و داستان‌هاست، فراهم می‌آورد. بارت هر متنی را ... بیشتر چکیده رسالة فی حقیقة‌العشق(مونس‌العشّاق) سهروردی(587 – 549 ه.ق.) ضمن اشاره به جلوه‌های عرفانی عشق و حالات آن در دو داستان خلقت آدم و یوسف پیامبر به دلیل اشتمال بر رمز و راز و تفسیرپذیری، امکان تحلیل و خوانش را با محور رمزگان پنج‌گانة رولان بارت که یک مدل تحلیلیِ روشمند و خلاقانه روایات و داستان‌هاست، فراهم می‌آورد. بارت هر متنی را زایا، پویا و دارای تکثّر معنایی می‌داند و معتقد است که از رهگذر زایایی و سیّال بودن متن، متون از یکدیگر متمایز می‌‌گردند. سهروردی ضمن بیان راز آفرینش حُسن و عشق و حُزن به شیوة نوافلاطونی و بهره‌گیری از اندیشة مغانی و لطایف قرآنی به جایگاه آن‌ها در جهان‌شناسی و معرفت شناسی اشراقی می‌پردازد. و عرفایی چون غزالی و بقلی‌شیرازی حُسن و عشق و حُزن را از ارکان اصلی سیر و سلوک دانسته، عشق را حاصل تجلّی حُسن و حُزن را حاصل خوف می‌دانند. این مقاله به روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی صداهای پنهان رسالة فی حقیقة‌العشق سهروردی می‌پردازد و ابعادی از رمزگان را بر خواننده آشکار می‌سازد. رسالة مذکور با توجه به گستردگی رمز و نماد، از نوع متون نوشتنی(باز) است و خواننده در آن منفعل نیست؛ بلکه با به کارگیری خلاقیت خود هر چه در صدد تثبیت معناست، روش ابداعی خود را به کار می‌گیرد. پیشنهاد بارت برای این نوع خوانش، ابداع روشی است که متن از آن ‌طریق فراپاشیده و افشانده می‌شود و خواننده به عنوان تولید کنندة متن حضور دارد.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	76
تعداد شماره‌ها	246
تعداد مقالات	1,558
تعداد نویسندگان	402
تعداد مشاهده مقاله	1,291,428
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	2,807,360
نسبت مشاهده بر مقاله	828.9
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1801.9
تعداد مقالات ارسال شده	2,749
تعداد مقالات رد شده	2,204
درصد عدم پذیرش	80
تعداد مقالات پذیرفته شده	204
درصد پذیرش	7
زمان پذیرش (روز)	312
تعداد پایگاه های نمایه شده	17
تعداد داوران	133

دوره 77 (1403)

دوره 76 (1402)

دوره 75 (1401)

دوره 74 (1400)

دوره 73 (1399)

دوره 72 (1398)

دوره 71 (1397)

دوره 70 (1396)

دوره 69 (1395)

دوره 68 (1394)

دوره 67 (1393)

دوره 66 (1392)

دوره 65 (1391)

دوره 55 (1390)

دوره 54 (1390)

دوره 53 (1389)

دوره 52 (1388)

دوره 51 (1387)

دوره 50 (1386)

دوره 49 (1385)

دوره 48 (1384)

دوره 47 (1383)

دوره 46 (1382)

دوره 45 (1381)

دوره 44 (1380)

دوره 43 (1379)

دوره 42 (1378)

دوره 41 (1377)

دوره 40 (1376)

دوره 39 (1375)

دوره 38 (1374)

دوره 37 (1373)

دوره 36 (1372)

دوره 35 (1371)

دوره 34 (1370)

دوره 33 (1369)

دوره 32 (1363)

دوره 31 (1362)

دوره 30 (1357)

دوره 29 (1356)

دوره 28 (1355)

دوره 27 (1354)

دوره 26 (1353)

دوره 25 (1352)

دوره 24 (1351)

دوره 23 (1350)

دوره 22 (1349)

دوره 21 (1348)

دوره 20 (1347)

دوره 19 (1346)

دوره 18 (1345)

دوره 17 (1344)

دوره 16 (1343)

دوره 15 (1342)

دوره 14 (1341)

دوره 13 (1340)

دوره 12 (1339)

دوره 11 (1338)

دوره 10 (1337)

دوره 9 (1336)

دوره 8 (1335)

دوره 7 (1334)

دوره 6 (1333)

دوره 5 (1332)

دوره 4 (1330)

دوره 3 (1329)

دوره 2 (1328)

دوره 1 (1327)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده