نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

• خلیل کهریزی

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. کرمانشاه. ایران

چکیده

در تصحیح متنی مانند شاهنامه علاوه بر تشخیص نویسش‌ها و بیت‌های اصیل، یافتن جایگاه درست ابیات نیز در محور عمودی کلام اهمیّت ویژه‌ای دارد. زیرا ممکن است کاتبان با پس و پیش نوشتن یا نقل ابیاتی از حافظه در حاشیه یا متن دستنویس‌ها نظم اصیل روایی آنها را دگرگون کنند. یکی از این موارد، بیتِ «قضا گفت گیر و قدر گفت ده / فلک گفت احسنت و مه گفت زه» با پنج بیت دیگر است که در دو جا از شاهنامه آمده است؛ یک بار در رزم رستم با اشکبوس و یک بار دیگر در جنگ بهرام چوبین با ساوه شاه. ما در این مقاله کوشیده‌ایم، نخست با درنگی بر وضعیّت این بیت در دستنویس‌های شاهنامه، نشان دهیم، جایگاه اصلی آن بر خلافِ پنج بیتِ دیگر، داستان رزم رستم با اشکبوس است. پس از آن کوشیده‌ایم، با نقدِ پژوهش‌های پیشین و توجّه به وضعیّت این بیت در دستنویس‌ها، دربارۀ اصالتِ آن بحث کنیم. بر پایۀ جست‌وجوهای ما، تا کنون دلیل استواری برای الحاقی پنداشتن این بیت ارائه نشده و علاوه بر همصدایی‌ دستنویس‌ها، می‌توان در دیوان همام تبریزی نیز تأییدی جنبی برای اصالت آن یافت. از دیگرسو به‌رغم اینکه این بیت در دوازده دستنویسِ مهم تا قرن نهم هجری آمده است، کهن‌ترین دستنویس شاهنامه و دستنویس سن‌ژوزف آن را ندارند و بنداری نیز آن را ترجمه نکرده است. از همین‌روی تصمیم‌گیری قطعی دربارۀ آن دشوار است و تا یافتن سندی معتبر بهتر است آن را در چنگک شک به متن ببریم.

کلیدواژه‌ها

• فردوسی
• شاهنامه
• تصحیح
• رستم و اشکبوس
• بهرام و ساوه شاه

20.1001.1.22517979.1399.73.242.10.7

موضوعات

• ادبیات حماسی و اسطوره

عنوان مقاله [English]

قضا گفت گیر و قدر گفت ده

نویسنده [English]

• Khalil Kahrizi

Ph.D educated, Persian Language & LiteratureKERMANSHAH.IRAN

چکیده [English]

In correcting a text such as Shahnameh, not only it is necessary to distinguish the correct scripts from the incorrect ones and the original verses from the added ones, but also, it is special importance to find the correct position of the verses in the vertical axis of the word. The verse "قضا گفت گیر و قدر گفت ده/فلک گفت احسنت و مه گفت زه" has been mentioned in two places in Shahnameh with five other verses; once in Rostam's battle with Ashkboos and once in Bahram Choobin's war with Saveh Sking. In this article, we have tried to first show the status of this verse in the Shahnameh manuscripts. After that, we have tried to discuss its authenticity by pay attention to the situation of this verse in the manuscripts. Based on our researches, no solid reason has been provided so far for considering this verse as an appendix, and in addition to the unanimity of the manuscripts, one can also find a side confirmation of its authenticity in the collection of Homam Tabrizi. On the other hand, despite the fact that this verse is mentioned in twelve important manuscripts up to the ninth century AH, they do not have the oldest manuscript of Shahnameh and Senjozov manuscript, and Bondari has not translated it. Therefore, it is difficult to make a definite decision about it, and until we find a valid document, it is better to take it into the text in the grip of doubt.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ferdowsi
• Shahnameh
• Correction
• Rostam and Ashkboos
• Bahram and Saveh King

• Aydenloo, Sajad (2015). Daftare Khosrowan (a selection of Shahnameh), Tehran, Sokhan Press.
• ________ (2017). Dictionary of Arabic words of Shahnameh, Tehran, Sokhan Press.
• Afshar, Iraj and Daneshpazhooh, Manoochehr (1995). Minovi Library and Central library of Institute Catalog, Tehran, Institute of Humanities and Cultural Studies.
• Al-bondari, Al-Fath Ben Ali (1970). Al – Shahnameh, Edited by Abdol - Vaahed Ezaam, Tehran.
• Hamad – Allah, Mostowfi (1998). Zafarnaame and Shahnameh of Ferdowsi, Facsimile Edition.
• of Manuscript 807, Editor Nasr – Allah Poorjavaadi and Nosrat – Allaah, Rastgaar, Tehran, University Publication Center.
• Khaaleqi Motlaq, Jalaal (2009). Sokhanhaaie Dirine, Edited by Ali Dehbaashi, Tehran, Afkaar Press.
• ________ (2010). Notes on the Shahnameh, Tehran, the Centre for the Great Islamic Press.
• ________ (2018). “Shahnameh of Topkapi saray 731 AH”, Bukhara, No 123, pp 60 – 101.
• Khatibi, Abolfazl (2006). “The Facsimile of the oldest complete manuscript of Shahnameh”, Nameye Farhangestan, No 31, pp 132 – 139.
• ________ (2007). “Rational use of lateral sources on Edit of Shahnameh”, Nameye Anjoman, No 25, pp 53 – 66.
• Caqman, Filiz and Soucek, Priscilla (1992). “A Royal Manuscript and its Transformations”,
• Iranshenasi, No 4, pp 734 – 764.
• Rafiei, Daavood (2016). “An Explanation About قضا گفت گیر و قدر گفت ده”, Roshd e Amoozesh e Zaban Va Adab e Farsi, 30th period, No 2, pp 10 – 11.
• Rooyani, Vahid and Farzishob, Monireh (2015). “A Study on THE Effect of Shahnameh on Bazel Mashadi′s Heydary Attack”, Jostarhaye Novin e Adabi, No 189, pp 113 – 139.
• Shapooran, Ali (2016). “Equality of Two Manuscript of Shahnameh and its Result”, Gozaresh e Miras, 3th period, No 3 – 4, pp 32 – 48.
• Forati, Ali (2014). “A Criticism About قضا گفت گیر و قدر گفت ده”, Roshd e Amoozesh e Zaban va Adab e Farsi, 28^th period, No 4.
• Ferdowsi, Abolqasem (1965). Shahnameh, Vol 4, Edited by R. Aliov, A. Bertels, M. Osmanov, Editional Supervision by A. Nooshin, Moscow, Soviet Academy of Sciences.
• ________ (1970). Shahnameh, Vol 8, Edited by R. Aliov, Editional Supervision by A. Azar, Moscow, Soviet Academy of Sciences.
• ________ (2000). Shahnameh and Khamsa of Nezami, Facsimile Edition of 8^th Century Manuscript Preserved at Library of the Centre for the Great Islamic Encyclopedia, Tehran, the Centre for the Great Islamic Encyclopedia.
• ________ (2001). Shahnameh, Edited by Mostafa Jeihooni, Esfahan, Shahnameh – Pazhoohi.
• ________ (2005). Shahnameh, Facsimile Edition of 7^th Century Manuscript of Shahnameh London, Tehran, Talaieh.
• ________ (2006). Shahnameh, Edited by Mir – Jalaal al – din Kazzazi, Tehran, Samt.
• ________ (2007). Shahnameh, Edited by Jules Mohl, Tehran, Elmi Va Farhangi.
• ________ (2010A). Shahnameh, Edited by Jalaal Khaleqi Motlaq, Tehran, the Centre for the Great Islamic Encyclopedia.
• ________ (2010B). Shahnameh, Facsimile Edition of the Manuscript possibly copied in late seventh to earl eight centuries, Editors Iraj Afshar, Mahmoud Omidsalar, Nader Mottalebi Kashani, Tehran,
• Talaieh.
• ________ (2012). Shahnameh, Edited by M. N. Osmanov and …, Editional Supervision by Mahdi Qarib, Tehran, Soroush.
• ________ (2014). Shahnameh, Edited by Jalaal Khaleqi Motlaq, Tehran, Sokhan.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 731 AH, Topkapi saray Library.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 733 AH, Leningrad Library.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 741 AH, Cario Library.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 796 AH, Cario Library.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 848 AH, Library of Pap in the Vatikan.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 848 AH, National Library of Paris.
• ________, Manuscript of Shahnameh, 894 AH, Berlin Library.
• Kahrizi, Khalil (2020). “Shahnameh in the Collection of Homaam Tabrizi”, Journal of the Workbook of Literary Texts in Iraqi Caree, Vol 1, Issue 1, pp 65 – 76.
• Mortazavi, Manoochehr (2012). Ilkhaid s Issues, Tbriz, University of Tabriz.
• Haftlashkar (1998). Toomaar e Haftlashkar, Edited by Mehran Afshari and Mahdi Madaaieni, Tehran, Institute of Humanities and Cultural Studies.
• Homaam, Mohammad Ben Fereydoon (2015). Divaan e Homaam e Tabrizi, Tehran, Academy of Persian Language and Literature.