تحلیل انگاره تبدّل صفاتی انسان به فرشته در اندیشه هجویری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی/ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استاد گروه ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، ایران

3 دانشیار/ دانشگاه امام صادق، تهران، ایران

4 استاد/ دانشگاه الزهرا، ایران

چکیده

در اندیشۀ عارفان مسلمان، تبدّل صفاتی انسان، یک انگارۀ کلیدی است که محور تبیین بنیادی‌ترین مباحث تصوف، ازجمله چیستی انسان و کیفیت سلوک او به شمار می‌رود. پیش از هجویری، مفهوم انسان، بارها، به‌صورت برزخ نامتعینی، میان حیوان و فرشته، تعریف شده است که در این میان، انسان، با فنای صفات بشری، از حد حیوانی فاصله می‌گیرد و به ساحت فرشتگانی نزدیک می‌شود. با‌این‌حال، همگرایی دو مفهوم انسان و فرشته، به‌مرور و در روند یک سیر تاریخی تکوین می‌پذیرد‌. در این تکوین تاریخی، هجویری نقطه عطف مهمی به شمار می‌رود که انگارۀ تبدّل صفاتی انسان به فرشته را برای نخستین بار، در قالب یک ساختار منسجم نظری، صورت‌بندی می‌نماید. در آثار صوفیان، داستان قرآنی یوسف (ع) و زنان مصر، مکرراً، به‌مثابه بستری روایی، در جهت تبیین مسئلۀ تبدیل صفات بشری به کار رفته است. پژوهش حاضر، با هدف نمایان ساختن یک سیر تحول تاریخی از انگارۀ تبدّل صفاتی انسان به فرشته، به تحلیل و مقایسۀ تاریخی روایت مذکور، در آثار صوفیان پیش و پس از هجویری، پرداخته است. همچنین، این پژوهش، بر آرای هجویری، به‌عنوان یک نقطۀ گذار مهم در تحول تاریخی این انگاره، تأکید دارد.    

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Idea of Conversion of Human Attributes in Hujwiri`s Thoughts

نویسندگان [English]

  • zahra Mahouzi 1
  • hoseinali ghobadi 2
  • Ahmad Pakatchi 3
  • Maryam Hoseini 4
1 Aducated/ Department of Persian Language & Literature، Faculty of Humanities, Tehran, Iran
2 Professor/Persian Literature Groupe،Tarbiat Modarres University،Iran
3 Associate Professor/Imam sadeq University، Tehran,Iran
4 Professor/Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the thoughts of Muslim mystics, converting of human attributes, is considered as a key idea, which is the basis for the explanation of further fundamental topics like: The identity of human and the quality of his mystical conduct. Before Hujwiri, the concept of Human being, frequently, has been described as an unknown isthmus between the Animal and the Angel. In the meantime, the Human, by annihilating of his attributes, takes distance from the being of the Animal and gets closer to the concept of the Angel. However, the conceptual convergence between the Human and the Angel, only, evolves over a historical process. During this historical evolution, the thoughts of Hujwiri plays as a milestone, because, for the first time, he formulates the idea of Converting Human Attributes to Angels, in the form of cohesive structure. In Sufias' compilations, the story of Joseph (The Prophet) and the Egyptian women, which origins from Quran, has been used frequently as a narrative context, in order to provide an explanation about the matter of converting of Human attributes. The present Article, plans to provide a historical analysis to reveal the path of evolution of the idea of Converting Human Attributes to Angels. Therefore, with an analytical and historical comparative approach, it studies the mentioned narration, throughout various Sofia's work, before and after Hujwiri. Also, this analysis is centered on Hujwiri's thoght, as an important turning point during the historical evolution of this idea.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conversion of attributes
  • The Human
  • The Angel
  • Hujwiri
  • The history of idea

مراجع

-         قرآن کریم. (1393). ترجمه عزت‌الله فولادوند. چ دوم. پیام عدالت. تهران.
-         ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر. (1986م). البدایه و النهایه. جلد اول، چ اول. دارالفکر. بیروت.
-         تستری، سهل بن عبدالله. (1423 ق). تفسیر التستری، تصحیح محمّد باسل عیون السود، چ اول، دارالکتب العلمیه، بیروت.
-         چیتیک، ویلیام. (1394). عوالم خیال. ترجمه قاسم کاکایی. چ هفتم. هرمس. تهران.
-         خانی، حامد. (1397). قرآن‌پژوهی و تاریخ انگاره‌ها. چ اول. دانشگاه آزاد اسلامی. تهران.
-          روزبهان بقلى شیرازى. (2008م). تفسیر عرائس البیان فى حقائق القرآن. به کوشش احمد فرید المزیدی. جلد دوم. چ اول. دارالکتب العلمیه. بیروت.
-         سرّاج، ابونصر الطوسی. (1914 م). اللمع فی التصوّف، تصحیح رینولد آلین نیکلسون، چ اول، مطبعه بریل، لیدن.
-         سُلَمی، ابوعبدالرحمن محمّد بن الحسین. (1369). مجموعه آثار السُلَمى. به کوشش نصرالله پورجوادی. جلد اول و دوم. چ اول. مرکز نشر دانشگاهى. تهران.
-         سُلَمی، ابوعبدالرحمن محمّد بن حسین. (1424 ق). طبقات‌الصوفیه، چ دوم، دارالکتب العلمیه، بیروت.
-         سمعانى، احمد. (1384). روح‌الأرواح فى شرح أسماء‌الملک الفتاح، به کوشش نجیب مایل هروی. چ دوم. انتشارات علمى و فرهنگى. تهران.
-         سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1962م). مکاتیب. چ اول. انتشارات دانشگاه علیگره. تهران.
-         سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1383). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه. به کوشش محمّدتقی مدرّس رضوی. چ ششم. انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
-         سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک. (1375). حکمه‌الاشراق؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق. ج2. مقدمه و تصحیح: هانری کربن، چ دوم. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران.
-         سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک. (1375). صفیر سیمرغ؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج3، مقدمه و تصحیح: سید حسین نصر، چ دوم. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران.
-         سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک. (1375). فی حقیقه العشق (مونس العشّاق)؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج3، مقدمه و تصحیح: سید حسین نصر، چ دوم. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران.
-         طوسی، احمد بن زید. (1382). قصه یوسف (الستین الجامع للطائف البساتین). تصحیح: محمّد روشن. چ اول. انتشارات علمی و فرهنگی. تهران.
-         عطار، فریدالدین محمّد. (1393). تذکره‌الاولیاء. به کوشش محمّد استعلامی. جلد اول. چ اول. زوّار. تهران.
-         غزالی، ابوحامد محمّد. (1391). رساله قشیریه. ترجمه فارسی: ابوعلی عثمانی. به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر. چ چهارم. انتشارات علمی و فرهنگی. تهران.
-         غزالی، ابوحامد محمّد. (1393). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. جلد اول. چ یازدهم. انتشارات علمی و فرهنگی. تهران.
-         غزالی، ابوحامد محمّد. (بی‌تا). احیاء علوم‌الدین. به کوشش عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی. جلد اول، چ اول. دارالکتب العلمیه. بیروت.
-         فرامرز قراملکی، احد. (1396). قدرت انگاره. چ دوم. نشر مجنون. تهران.
-         قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. (1981م). لطائف الإشارات. جلد دوم. چ سوم. الهیئه المصریه العامه للکتاب. مصر.
-         قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم. (2007 م). کتاب المعراج، چ اول، دار المکتبه بیبلیون، بیروت.
-         گرامی، سید محمّد هادی و همکاران. (1396). مقدّمه‌ای بر تاریخ‌نگاری انگاره‌ای و اندیشه‌ای. چ اول. دانشگاه امام صادق (ع). تهران.
-         ماحوزی، زهرا و همکاران. (1397). «نقد انگاره بی‌بهرگی فرشته از عشق در شعر حافظ»، نشریه ادبیات عرفانی، سال دهم، شماره 18، ص133-162
-         محاسبی، حارث بن اسد. (1420 ق). الرعایه لحقوق‌الله، چ اول، دارالیقین، مصر.
-         محاسبی، حارث بن اسد. (1421 ق). المسائل، چ اول، دارالکتب العلمیه، بیروت.
-         محاسبی، حارث بن اسد. (1986م). الوصایا. چ اول. دارالکتب العلمیه. بیروت.
-         مستملی بخاری، اسماعیل بن محمّد. (1387). شرح التعرّف. به کوشش محمّد روشن. جلد اول و دوم. چ اول. اساطیر. تهران.
-         مقدسی، مطهر بن طاهر. (1374). آفرینش و تاریخ. ترجمه محمّد رضا شفیعى کدکنى، جلد اول. چ اول. آگه. تهران.
-       مولوی، جلال‌الدین محمّد بلخی. (1389). فیه ما فیه. تصحیح و توضیحات بهروز ثروتیان. چ اول. مهتاب. تهران.
-         میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1371). کشف‌الأسرار و عده‌الأبرار. جلد اول و دوم. چ پنجم. انتشارات امیرکبیر. تهران.
-         نجم‌ رازی، عبدالله بن محمّد. (1373). مرصادالعباد. به کوشش محمّدامین ریاحی. چ سیزدهم. مرکز. تهران
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1392)، کشف‌المحجوب. به کوشش محمود عابدی. چ یازدهم. سروش. تهران

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 21 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 26 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار