سخن سردبیر
دوره 74، شماره 244 ، اسفند 1400
علمی- پژوهشی
تاریخ ادبیات ایران
تقی پورنامداریان؛ مصطفی موسوی
چکیده
ابومحمد الیاس بن زکی موید نظامی گنجوی شاعر پارسی زبان داستانسرای قرن ششم هجری در بعضی مطالعات جهت دار چند دهۀ اخیر ترک زبان معرفی شده است. در این مقاله کوشیده ایم در درجه ی نخست با استناد به آثاری از نظامی گنجوی که در انتسابشان به وی هیچ گونه شک و تردیدی وجود ندارد و در درجه ی دوم با استناد به منابعی که از گذشته ی دور تا امروز در ارتباط ...
بیشتر
ابومحمد الیاس بن زکی موید نظامی گنجوی شاعر پارسی زبان داستانسرای قرن ششم هجری در بعضی مطالعات جهت دار چند دهۀ اخیر ترک زبان معرفی شده است. در این مقاله کوشیده ایم در درجه ی نخست با استناد به آثاری از نظامی گنجوی که در انتسابشان به وی هیچ گونه شک و تردیدی وجود ندارد و در درجه ی دوم با استناد به منابعی که از گذشته ی دور تا امروز در ارتباط با این موضوع وجود دارد و نیز پژوهش ها و تحلیل های منتشرشده در ارتباط با موضوع مورد بحث، به بررسی زبان نظامی بپردازیم. در این پژوهش روشن شد که زبان مادری نظامی گویشی ایرانی از گویش های مختلف موجود در تاریخ و جغرافیای پهناور ایران بوده است که به این گویش اشعار فراوانی معروف به فهلویات در لابه لای متون و نسخ خطی به دست ما رسیده است. زبان شعری نظامی نیز فارسی دری بوده است و هیچ سند معتبری گویای این که بیتی به زبان ترکی سروده باشد در دست نیست.
علمی- پژوهشی
بلاغت و دستور زبان فارسی
محمدحسن جلالیان
چکیده
شاهنامه یکی از مفصل‌ترین آثار زبانی سده‌های نخستین رسمیّت و رواج زبان فارسی دری پس از اسلام است. این گنجینۀ گرانبها حاوی شواهد اصیل و قابل اعتماد از عناصر زبان فارسی این دوره و در بردارندۀ کلیدهای بسیاری در گشودن مسایل ناشناختۀ زبان فارسی دری و پیشینۀ آن، فارسی میانه، است. متقابلاً در این اثر به سبب کهنگی زبان آن، نکاتی هست که جز از ...
بیشتر
شاهنامه یکی از مفصل‌ترین آثار زبانی سده‌های نخستین رسمیّت و رواج زبان فارسی دری پس از اسلام است. این گنجینۀ گرانبها حاوی شواهد اصیل و قابل اعتماد از عناصر زبان فارسی این دوره و در بردارندۀ کلیدهای بسیاری در گشودن مسایل ناشناختۀ زبان فارسی دری و پیشینۀ آن، فارسی میانه، است. متقابلاً در این اثر به سبب کهنگی زبان آن، نکاتی هست که جز از طریق شناخت زبان فارسی میانه و سایر زبانهای دورۀ میانه و دورۀ باستانی قابل دریافت نیستند. در این نوشتار به سه واژۀ «شاد»، «می» و «پشیمان شدن» در شاهنامه پرداخته شده و با استفاده از شواهد درونی این اثر و نیز برخی شواهد سایر متون فارسی و همچنین قراینی از زبانهای باستانی معانی متفاوتی برای دو واژۀ نخست و ساخت کمترشناختهشدهای برای توجیه کاربردی خاص از مورد سوم در زبان فارسی دری ارائه شده است. معنای پیشنهادشده برای «شاد»، «توانگر و ثروتمند و برخوردار» است. واژۀ «می» صورت اصیل فارسی میانۀ «مغاک» دانسته شده و «پشیمان شدن» در کاربردهای خاص از گونۀ افعال غیرشخصی به شمار آمده است.
علمی- پژوهشی
تصوف و عرفان
امیرحسین همتی
چکیده
یکی از حکایت‌های مفصّلِ اسرارالتوحید، شرحِ سفر ابوسعیدابوالخیر به خرقان است. مؤلف در ارائۀ این گزارش، از راویتِ خواجه حسن مؤدّب استفاده کرده است. مطابقتِ آنچه دربارۀ این سفر در اسرارالتوحید آمده، با حکایت‌هایی که در همین زمینه در منتخبِ نورالعلوم و در رسالۀ ذکر قطب‌السالکین بیان شده، مغایرت‌هایی را نشان می‌دهد. این اختلاف‌ها، ...
بیشتر
یکی از حکایت‌های مفصّلِ اسرارالتوحید، شرحِ سفر ابوسعیدابوالخیر به خرقان است. مؤلف در ارائۀ این گزارش، از راویتِ خواجه حسن مؤدّب استفاده کرده است. مطابقتِ آنچه دربارۀ این سفر در اسرارالتوحید آمده، با حکایت‌هایی که در همین زمینه در منتخبِ نورالعلوم و در رسالۀ ذکر قطب‌السالکین بیان شده، مغایرت‌هایی را نشان می‌دهد. این اختلاف‌ها، ضمن آنکه مسائلی چندگانه را شامل می‌شود، در یک موردِ خاص نیز ابهامی را در قسمتی از گزارشِ اسرارالتوحید پدید آورده است. همین امر، ضرورتِ راستی‌آزماییِ رویدادهای سفرِ مذکور، بهمنظور آشکار شدنِ صورتِ اصیلِ وقایع، و به دنبالِ آن، رفع ابهام از گزارشِ اسرارالتوحید را آشکار میسازد. نتایجِ حاصل از این پژوهش مؤید آن است که راویِ سفر، در دو موردِ خاص، و بهمنظور پیگیری هدفی ثانویه، به دیگرگون ساختنِ واقعهای که در خرقان برای ابوسعید روی نمود، پرداخته است. یکی از این تحریفها، به ذکرِ نیّتِ اصلی ابوسعید برای سفر به خرقان مربوط است؛ دیگری نیز به مجلسگفتن یا سکوت ابوسعید در محضر شیخ ابوالحسن ارتباط دارد.
علمی- پژوهشی
ادبیات حماسی و اسطوره
وحید عیدگاه؛ حمیدرضا عظیمی
چکیده
چکیدهدر میان منظومه‌های پهلوانی شناخته‌شده، دو منظومه به نام فرامرزنامه وجود دارد، یکی فرامرزنامۀ بزرگ و دیگری فرامرزنامۀ کوچک. مصحّحان تاریخ سرایش این دو منظومه را به ترتیب سدۀ پنجم و سدۀ ششم دانسته‌اند. امّا در هر دو منظومه نشانه‌هایی هست که با این تاریخ ادّعایی سازگاری ندارد. این نشانه‌ها تا کنون به طور کامل بررسی نشده‌است ...
بیشتر
چکیدهدر میان منظومه‌های پهلوانی شناخته‌شده، دو منظومه به نام فرامرزنامه وجود دارد، یکی فرامرزنامۀ بزرگ و دیگری فرامرزنامۀ کوچک. مصحّحان تاریخ سرایش این دو منظومه را به ترتیب سدۀ پنجم و سدۀ ششم دانسته‌اند. امّا در هر دو منظومه نشانه‌هایی هست که با این تاریخ ادّعایی سازگاری ندارد. این نشانه‌ها تا کنون به طور کامل بررسی نشده‌است امّا توجّه برخی از پژوهشگران را تا اندازهای جلب کردهاست. در این جستار پس از یادکرد نظرات پژوهشگران دربارۀ قدمت فرامرزنامۀ بزرگ و فرامرزنامۀ کوچک و سنجش و ارزیابی استدلالها و سندهای مربوط بدان، با تمرکز بر زبان این دو منظومه نشان داده شده‌است که هیچ یک از این دو اثر را نمی‌توان از جملۀ متنهای پیش از حملۀ مغول به شمار آورد. کاربرد برخی از واژه‌ها و ساخت‌های دستوری و به ویژه صورت‌های آوایی در کنار برخی از دیگر نشانه‌های زبانی و ادبی موجود در هر دو متن پژوهشگر را بدین باور رهنمون می‌شود که باید در تاریخ سرایش آن دو بازنگری کرد و آن دو را از سرودههای سده‌های هشتم هجری یا پس از آن دانست.
علمی- پژوهشی
ادبیات غنایی و تعلیمی
قدرت قاسمی پور
چکیده
با توّجه به این‌که سیمای شیرین در منابعِ تاریخی با سیمای داستانیِ او تفاوت دارد، در این مقاله ابتدا به چگونگیِ جایگاه و موطن او در منابعِ کهنِ فارسی، سریانی، رومی و ارمنی پرداخته‌ایم؛ در منابعی همچون تاریخ بلعمی و شاهنامه، شیرینْ کنیز و محبوبۀ خسرو است و ذکری هم از موطن و اصالت او نیامده، امّا در منابعی دسته‌اوّل و هم‌روزگار با ...
بیشتر
با توّجه به این‌که سیمای شیرین در منابعِ تاریخی با سیمای داستانیِ او تفاوت دارد، در این مقاله ابتدا به چگونگیِ جایگاه و موطن او در منابعِ کهنِ فارسی، سریانی، رومی و ارمنی پرداخته‌ایم؛ در منابعی همچون تاریخ بلعمی و شاهنامه، شیرینْ کنیز و محبوبۀ خسرو است و ذکری هم از موطن و اصالت او نیامده، امّا در منابعی دسته‌اوّل و هم‌روزگار با خسرو و شیرینِ تاریخی، همچون رویدادنامۀ سریانی، تاریخ سبئوس، تاریخ تئوفیلاکت سیموکاتا، شیرینْ اهلِ خوزستان و نواحیِ جنوبِ غربیِ ایران‌شهرِ عهدِ ساسانی یا میان‌رودان دانسته شده است. امّا این‌که چرا شیرین که در روایات تاریخی، اهلِ جنوبِ غرب ایران یا خوزستان بوده و در روایاتِ ناحیۀ اران، مبدّل به شاه‌دختی ارمنستانی شده، برخاسته از چند پیش‌زمینه و دلیلِ تاریخی دانسته‌ایم بدین قرار: 1) روایت‌پردازانِ این قصه خود اهلِ این ناحیه بوده‌اند و او را از آنِ خود کرده‌اند؛ 2) خسروپرویز در مقطعی تاریخی در بردع و آذربایجان به سر برده و خاطره‌اش در آن سامان باقی مانده؛ 3) شیرین خود از اهلِ نصارا و هم‌کیشِ ارمنیان بوده؛ 4) احتمال خلط و التباس بین مکانی به نام «بیت‌آرامایه» و «ارمن» و جایگزینی تبارِ ارمنی به جای تبارِ آرامی برای شیرین هم هست. بنابراین قصه‌پردازانِ اران و ارمن، برای هویت‌سازی و هم‌ذات‌پنداری او را بدانجا نقلِ مکان داده‌اند.
علمی- پژوهشی
نسخه شناسی
فاطمه ماهوان
چکیده
تاریخ جهانگشا روایتگر هجوم و حاکمیّت ایلخانان بر ایران است و نگاره‌های آن بیانگر روایت پنهانی است که ایرانیان از خاطره حاکمیّت این قوم در دل‌ها نگاشتند. زبان تصویری نگاره‌ها گاه مکنوناتی از تاریخ را آشکار می‌کند که به زبان متن امکان بیان آن نیست. به همین‌رو بررسی نگاره-های تاریخ جهانگشا همانقدر اهمیّت دارد که بررسی متن آن، زیرا ...
بیشتر
تاریخ جهانگشا روایتگر هجوم و حاکمیّت ایلخانان بر ایران است و نگاره‌های آن بیانگر روایت پنهانی است که ایرانیان از خاطره حاکمیّت این قوم در دل‌ها نگاشتند. زبان تصویری نگاره‌ها گاه مکنوناتی از تاریخ را آشکار می‌کند که به زبان متن امکان بیان آن نیست. به همین‌رو بررسی نگاره-های تاریخ جهانگشا همانقدر اهمیّت دارد که بررسی متن آن، زیرا نگاره‌های این اثر در حکم تاریخ مصوّر عصر ایلخانی است. بنا بر ضرورتی که ذکر شد، پژوهش حاضر نگاره‌های تاریخ جهانگشا را از منظر نمادپردازی و ساختار تصویر بررسی می‌کند تا نشان دهد چگونه ناگفته‌های تاریخی در نمادها و رمزهای تصویری پنهان شده‌است و وظیفه محقّق است تا نقاب از رخ این نشانه‌ها بردارد و آنچه را نگارگر در طی اعصار در نهانگاه تصاویر پنهان کرده به مخاطبان بازشناسد. این پژوهش با بررسی دو نسخه مصوّر تاریخ جهانگشا به این مهم می‌پردازد که چگونه از نگاره‌ها به‌مثابه یک سند تاریخی می‌توان بهره گرفت. پرسشهای پژوهش شامل این موارد است: نمادپردازی در نگاره‌های تاریخ جهانگشا تحت تأثیر چه گفتمان-هایی صورت گرفته است؟ نگارگران از چه شاخصه‌های تصویری برای بیان پذیرش یا عدم پذیرش مشروعیّت پادشاهان ایلخانی استفاده کرده-اند؟ ساختار تصویر چگونه روایت فتح و شکست را نمایان ساخته است؟ حاصل پژوهش نشان می‌دهد نگاره‌ها بازگو کننده بخشی از تاریخ هستند که در متن نمی‌توان به آن دست یافت از این رو باید به نگاره‌های متون تاریخی به مثابه زبان زنده تاریخ توجّه بیشتری کرد و برای هر نگاره ارزش یک سند تاریخی قائل شد.
علمی- پژوهشی
نسخه شناسی
شهلا حاج طالبی؛ مهدی نوریان
چکیده
آثار ادبی منظوم و منثور فارسی، اسناد تاریخی موثقی از پیشینۀ فکری، زبانی و ادبی حوزۀ فرهنگی زبان فارسی به‌شمار می‌روند. معرفی نسخه‌های خطی این آثار و بررسی ویژگی‌های آن، گام مهمی در مطالعۀ ارزش زبانی و ادبی این دست‌نوشته‌هاست. در این جستار، با روش استقرایی به معرفی و بررسی نسخه‌های خطی کلیات رشید تبریزی و بررسی سبکی آنها می‌پردازیم. ...
بیشتر
آثار ادبی منظوم و منثور فارسی، اسناد تاریخی موثقی از پیشینۀ فکری، زبانی و ادبی حوزۀ فرهنگی زبان فارسی به‌شمار می‌روند. معرفی نسخه‌های خطی این آثار و بررسی ویژگی‌های آن، گام مهمی در مطالعۀ ارزش زبانی و ادبی این دست‌نوشته‌هاست. در این جستار، با روش استقرایی به معرفی و بررسی نسخه‌های خطی کلیات رشید تبریزی و بررسی سبکی آنها می‌پردازیم. رشید تبریزی از شاعران مهم عصر صفوی در قرن یازدهم هجری است که مستقیماً با دربار صفویان ارتباط داشته است. کلیات رشید تبریزی ازنظر فکری، زبانی، و ادبی ویژگی‌های مهمی دارد که بررسی آن برای شناخت دقیقتر شعر عصر صفوی و قرن یازدهم ضرورت دارد. بهطورکلی مهم‌ترین ویژگی‌های شعر رشید تبریزی در سطح فکری، مدح امام علی، مدح شاهان و درباریان، و شکایت از روزگار و بیرونقی هنر است. همچنین در سطح زبانی، کثرت لغات عربی، کثرت اصطلاحات عرفانی و بسامد بالای ترکیبهای فاعلی، مفعولی و مصدری از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر اوست. در سطح ادبی هم بسامد بالای تشبیه و استعاره در فعل، بسامد چشمگیر متناقضنمایی، کاربرد انواع جناس و بسامد بالای ابیات مردف از ویژگی‌های اصلی شعر اوست
علمی- پژوهشی
ادبیات حماسی و اسطوره
وحید علی بیگی سرهالی؛ افسانه رمضانی
چکیده
نقد روان‌شناختی از مهم‌ترین حوزه‌های نقد ادبی است که بر مبنای روانشناسی جدید و بر اساس نظریات یونگ صورت می‌پذیرد. این امر با استفاده از کُهن‌الگوهای مختلف، به واکاوی شخصیتهای افراد می‌پردازد و کُنش‌رفتاری آنها را در موارد گوناگون مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در این میان کتاب شاهنامه و شخصیتهای زنان آن، از نظرهای گوناگونی دارای ...
بیشتر
نقد روان‌شناختی از مهم‌ترین حوزه‌های نقد ادبی است که بر مبنای روانشناسی جدید و بر اساس نظریات یونگ صورت می‌پذیرد. این امر با استفاده از کُهن‌الگوهای مختلف، به واکاوی شخصیتهای افراد می‌پردازد و کُنش‌رفتاری آنها را در موارد گوناگون مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در این میان کتاب شاهنامه و شخصیتهای زنان آن، از نظرهای گوناگونی دارای اهمیت است که در این پژوهش به بررسی روانکاوی آنها از نظر یونگ پرداخته شده است. در این تحقیق که بر مبنای شخصیتهای، گُرد آفرید، کتایون و تهمینه صورت پذیرفته است، کُهن الگوهای پنهان در ذات آنها را بر مبنای نظریات یونگ، مورد روانکاوی قرار داده‌ایم. در این میان کهن الگوهای مادری، فردیت و آنیموس در موقعیت‌های مختلف، شخصیتهای آنان را از هر نظر ممتاز نموده است تا این امر با رفتارهای بالقوه‌ای که از آنان بروز کرده، روانشناسی شخصیت آنها را به خوبی نشان دهد. با بررسی افراد مورد بحث در شاهنامه، مشخص شد که کتایون بیشترین نشانه‌های کهن الگو را داراست و کُنش‌های رفتاری او در موارد گوناگون، نظریۀ فوق را بیشتر برجسته می-سازد. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیف رفتارهای آنان صورت گرفته تا شخصیت هر کدام از زنان مورد بحث در شاهنامه را مورد ارزیابی قرار داده و با استفاده از نظریات یونگ، کهن الگوهای مختلف هر یک از افراد را به خوبی تفسیر و تبیین نموده‌ایم.
علمی- پژوهشی
بلاغت و دستور زبان فارسی
حمید جعفری قریه علی
چکیده
«پنج نمایشنامه» نوشتۀ میرزا آقا تبریزی از نخستین نمایشنامه‌های ادب فارسی است که اوضاع نابسامان و ناگوار دورۀ ناصری را با انشایی آمیخته به طنز نشان می‌دهد. این نمایشنامه‌ها با وجود نداشتن وحدت زمان، مکان و موضوع به‌دلیل دربرداشتن برخی از حقایق تاریخی اهمیّت دارند. جایگاه و اعتبار عنصر گفت‌وگو در نمایشنامه‌ها از عوامل تأثیرگذار ...
بیشتر
«پنج نمایشنامه» نوشتۀ میرزا آقا تبریزی از نخستین نمایشنامه‌های ادب فارسی است که اوضاع نابسامان و ناگوار دورۀ ناصری را با انشایی آمیخته به طنز نشان می‌دهد. این نمایشنامه‌ها با وجود نداشتن وحدت زمان، مکان و موضوع به‌دلیل دربرداشتن برخی از حقایق تاریخی اهمیّت دارند. جایگاه و اعتبار عنصر گفت‌وگو در نمایشنامه‌ها از عوامل تأثیرگذار بر بسامد حضور تعابیر عامیانه در این نوع ادبی است. در متون ادبی مردم‌پسند، سازه‌های دستوری و واژگانی زبان عامّه که به‌دلیل برجستگی، کانونی می‌شوند، با توجّه به قابلیّت‌های خود، تصاویری از واقعیّت‌های اجتماعی را که مورد انتقاد نویسنده است، گاه با صراحت و زمانی با کنایه ترسیم می‌کنند. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است، واژه‌ها و تعابیر فرهنگ عامه که ظرفیّت نمایشی روایت‌ها را بالا می‌برند و در انعکاس اوضاع اجتماعی کارایی دارند، بررسی می‌شود. براساس یافته‌های این پژوهش در نمایشنامه‌های میرزاآقا تبریزی، عناصردستوری شدّت‌بخش، کنایات، صفات، قیدها و برخی از افعالی که خاستگاه اجتماعی آنها فرهنگ عامّه است یا بسامد آنها در تداول عامّه بیشتر است، حضوری چشمگیر دارند و به‌دلیل شفّافیت و قدرت القایی در بسترسازی برای اجرای نمایشنامه‌ها، یاریگر نویسنده‌اند. این واحدهای زبانی در بازگویی موضوعات فرهنگی و اجتماعی نیز نقشی تعیین‌کننده دارند. به همین‌روی می‌توان گفت گزینش واژه های نشاندار زبان عامّه در «پنج نمایشنامه از میرزاآقاتبریزی» عامدانه بوده و حضور هدفمند آنها به گزارش روایات، بازتاب انتقادات اجتماعی و بیان شیوای نویسنده جهت داده است.
علمی- پژوهشی
نظریه های ادبی
محمد محمدی‌آغداش؛ بهنام محرم زاده
چکیده
تحلیل گفتمان انتقادی شاخه‌ای جدید و بین رشته‌ای در علوم انسانی و بالاخص در حوزه نقد زبان‌شناختی است که در سال‌های اخیر توسعه بیشتری پیدا کرده و در تحلیل مسائل مختلف سیاسی- اجتماعی و البته متون ادبی خودنمایی می‌کند. نورمن فرکلاف نظریه پرداز و بنیان‌گذار این جریان فلسفی-زبان‌شناختی در اواخر قرن بیستم میلادی با دریافت و گذر از نظریات ...
بیشتر
تحلیل گفتمان انتقادی شاخه‌ای جدید و بین رشته‌ای در علوم انسانی و بالاخص در حوزه نقد زبان‌شناختی است که در سال‌های اخیر توسعه بیشتری پیدا کرده و در تحلیل مسائل مختلف سیاسی- اجتماعی و البته متون ادبی خودنمایی می‌کند. نورمن فرکلاف نظریه پرداز و بنیان‌گذار این جریان فلسفی-زبان‌شناختی در اواخر قرن بیستم میلادی با دریافت و گذر از نظریات نشانه‌شناسی، تأویل‌گرایی گادامر، دیرینه‌شناسی میشل فوکو و با رد آراء صرفا اقتصاد‌گرایانه‌ی نئوکمونیست‌ها و با نگاهی به پسا‌ساختار‌گرایی دریدایی توانست مفهوم گفتمان قدرت و مردم را از طریق ساخت‌های ایدئولوژیک به دست‌آمده از صورت‌های زبانی تازگی ببخشد.مقاله‌ی حاضر می‌کوشد با رویکردی تطبیقی، مفهوم کلیدی و کلان مدرنیته را در بافت موقعیتی رمان‌های مدیر مدرسه از جلال آل احمد و سفر به انتهای شبِ لویی-فردینان سِلین فرانسوی، که اصطلاح مدرنیته به عنوان گفتمان قدرت در رمان‌های نیمه اتوبیوگرافیک (خود زندگی‌نامه) مذکور در تضاد با گفتمان رسمی قهرمان‌های داستان است، بر اساس رویکرد نظری نورمن فرکلاف تحلیل و بررسی کند. باید گفت که آل احمد در مدیر مدرسه قصد انتقاد از عواقب جامعه‌ای را دارد که غرب‌زده شده و به تقلید از مدرنیته‌ی غربی اخلاق، معنویات و فرهنگ سنتی را به فراموشی سپرده‌است. سِلین نیز در سفر به انتهای شب با دنیای پست مدرن غرب و گفتمان مدرنیته که در جایگاه گفتمان قدرت قرار دارد، رسم و رسوم جاری بین افراد جامعه را، که تحت تاثیر پدیده‌ی مدرنیزاسیون دولتی و ظهور بیش از پیش ماشین‌های صنعتی هویت انسانی خود را باخته‌اند، در قالب جملات قصار و لحن عامیانه به دیده‌ی تحقیر می‌نگرد.
علمی- پژوهشی
نظریه های ادبی
صدیقه کبری صدقیانی؛ حمیدرضا فرضی؛ ناصر دشت پیما
چکیده
زمان به عنوان یک عنصر مهم در رمان نویسی، از مؤلفه‌های اساسی در آفرینش رمان به شمار می‌رود و جایگاهی بنیانی در روایت دارد به گونه‌ای که به پندار برخی، ویژگی شناسایی روایت، منش زمانمند آن است. بازی‌های زمانی نویسندگان علاوه بر افزایش جذابیت روایت، نشانگر نحوۀ گزینش رویدادها از سوی نویسنده است و با بررسی آن به اهمیت یک رویداد در نظر ...
بیشتر
زمان به عنوان یک عنصر مهم در رمان نویسی، از مؤلفه‌های اساسی در آفرینش رمان به شمار می‌رود و جایگاهی بنیانی در روایت دارد به گونه‌ای که به پندار برخی، ویژگی شناسایی روایت، منش زمانمند آن است. بازی‌های زمانی نویسندگان علاوه بر افزایش جذابیت روایت، نشانگر نحوۀ گزینش رویدادها از سوی نویسنده است و با بررسی آن به اهمیت یک رویداد در نظر نویسنده برای دستیابی به هدفش پی می‌بریم. ژرار ژنت نظریه پرداز ساختارگرای فرانسوی، در تکوین نظریۀ زمان روایی به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های پیشبرد روایت داستانی نقش قابل توجهی داشته است. با توجه به همین نکته در پژوهش پیش رو، با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی عوامل مؤثر بر شتاب روایت در رمان تاتارخندان غلامحسین ساعدی براساس نظریۀ روایت‌پردازی ژرار ژنت پرداخته شده است. بررسی سرعت روایت برای آن است که نشان داده شود در یک اثر ادبی، کنش‌ها و رویدادها در طول چه مدتی از زمان رخ داده و در سنجش هر یک از برهه‌های زمانی چه حجمی از کتاب به آنها اختصاص یافته است. نتایج این پژوهش، بیانگر این است که در رمان تاتار خندان نویسنده با بنانهادن طرح روایت بر ساختاری غیرخطی، داستانی مدرن خلق می‌کند که عنصر زمان در آن نقش اساسی دارد. با تکیه بر نظریۀ"زمانمندی روایت ژرار ژنت"می‌توان نتیجه گرفت که در بخش‌های مختلف رمان تاتار خندان به دلیل کاربرد بیشتر عوامل کاهش دهندۀ سرعت روایی متن، شتاب؛ منفی و سرعت روایت کند است.
علمی- پژوهشی
ادبیات داستانی
علی کشاورز قدیمی؛ جواد طاهری؛ لیدا نامدار
چکیده
پایان‌بندی از مباحث مهم روایت‌شناسی است. ابهام و ساختار پیچیدۀ داستان پست‌مدرن به تبعیت از فرم، به پایان‌بندی‌های مختلفی می‌انجامد که درک و دریافت نتایج برای مخاطب، گیج‌کننده و بهت‌آور است. در ادبیات‌داستانی‌نوین، بیژن‌نجدی با شکستن فرم و ساختار کلاسیک، اقدام به خلق آثاری نموده، که به انواع فرجام منتهی شده است که اشکال آن ...
بیشتر
پایان‌بندی از مباحث مهم روایت‌شناسی است. ابهام و ساختار پیچیدۀ داستان پست‌مدرن به تبعیت از فرم، به پایان‌بندی‌های مختلفی می‌انجامد که درک و دریافت نتایج برای مخاطب، گیج‌کننده و بهت‌آور است. در ادبیات‌داستانی‌نوین، بیژن‌نجدی با شکستن فرم و ساختار کلاسیک، اقدام به خلق آثاری نموده، که به انواع فرجام منتهی شده است که اشکال آن به صورت چرخشی یا دورانی، فرجام چندگانه، موازی یا همسو، پایان بیپایان، کاذب، باز، قطعی، پیشنهادی و ... است. بهکارگیری این تکنیکهاینوین درپایانبندیهای داستان توسط بیژن‌نجدی نهتنها به جذابیت و تنوع آثار او کمک قابل ملاحظهای کرده است بلکه نشان از خلاقیتهنری و توان بالای نویسندگی او دارد به گونه‌ای که در هر داستانش نمونهای متفاوت از این اشکال دیده می‌شود. از این رهگذر، پژوهش حاضر با هدف تبیین انواع پایان‌بندی در رمان‌های پست‌مدرن نجدی، به روش توصیفی- تحلیلی، به مطالعه موردی داستان‌های دو مجموعه یوزپلنگانی که با من دویده اند- دوباره از همان خیابانها می‌پردازد.
علمی- پژوهشی
ادبیات داستانی
منیژه فرجیان محترم؛ علی دهقان؛ ایوب کوشان
چکیده
فراروایت‌ها نظام‌های عقیدتی و فلسفی فراگیرند که به فعالیت‌ها، نهادها و ساختار اجتماعی، ارزش‌ها و اشکال فرهنگی مشروعیت می‌بخشند. این روایت‌ها که دارای خاستگاه زیستی، مذهبی، اجتماعی و رفتارهای خردگرا و دانش‌محور بودند، در عصر مدرنیته تصویری امیدبخش از آیندۀ بشر ترسیم می‌کردند. اما در دنیای پست‌مدرن، نتوانسته‌اند زندگی انسان‌ها ...
بیشتر
فراروایت‌ها نظام‌های عقیدتی و فلسفی فراگیرند که به فعالیت‌ها، نهادها و ساختار اجتماعی، ارزش‌ها و اشکال فرهنگی مشروعیت می‌بخشند. این روایت‌ها که دارای خاستگاه زیستی، مذهبی، اجتماعی و رفتارهای خردگرا و دانش‌محور بودند، در عصر مدرنیته تصویری امیدبخش از آیندۀ بشر ترسیم می‌کردند. اما در دنیای پست‌مدرن، نتوانسته‌اند زندگی انسان‌ها را سازماندهی کنند و اعتبار خود را از دست داده‌اند. بر این مبنا، پست‌مدرن را شکاکیت در فراروایت‌ها توصیف می‌کنند. منیرو روانی‌پور رمان‌های خود را در فضای پست‌مدرنیستی نوشته است که با مطالعه و تحلیل آنها، می‌توان از چگونگی و انواع فراروایت‌هایی که در جامعه هدف فرو می-پاشند، آگاهی یافت. بدین منظور پژوهش حاضر افول فراروایت‌ها را در رمان «کولی کنار آتش» از این نویسنده بررسی کرده است. چنانکه شواهد و تحلیل جستار حاضر نشان می‌دهد، روانی‌پور برای روایت افول فراروایت‌ها در فضای پسامدرن، صحنة زندگی سنتی را در یک داستان بازسازی کرده و با نمادپردازی ماهرانه، به‌خوبی توانسته است فضای پیچیده و درهمی را بیافریند که مهم‌ترین ویژگی انسان پسامدرن، یعنی بی‌هویتی را ترسیم نماید. فروپاشی سنت‌های اجتماعی، تردید در فراروایت‌های سیاسی چند دهه از تاریخ ایران و نقض اصول داستان‌نویسیِ شیوۀ کلاسیک – به عنوان یک روایت بزرگ - موضوعاتی هستند که این مقاله آنها را در رمان «کولی کنار آتش» بازیابی و تحلیل کرده است.
علمی- پژوهشی
ادبیات داستانی
کرم نایب پور؛ نغمه ورقائیان
چکیده
احساس یکی از ویژگی‌های مشترک بین شخصیتهای داستانی و افراد واقعی است. نحوه و میزان بازنمایی احساس در روایت بر سطح ارتباط خوانندگان با دنیای داستان یا مشارکت آنها در رویدادها و موقعیت‌های داستانی و نیز تفسیر آنها از معنای متن تاثیر می‌گذارد. در داستان‌های واقع‌گرا، احساس نقش تعیین کننده‌ای در شخصیت‌پردازی روایت دارد. بعد ...
بیشتر
احساس یکی از ویژگی‌های مشترک بین شخصیتهای داستانی و افراد واقعی است. نحوه و میزان بازنمایی احساس در روایت بر سطح ارتباط خوانندگان با دنیای داستان یا مشارکت آنها در رویدادها و موقعیت‌های داستانی و نیز تفسیر آنها از معنای متن تاثیر می‌گذارد. در داستان‌های واقع‌گرا، احساس نقش تعیین کننده‌ای در شخصیت‌پردازی روایت دارد. بعد از پایان نوشته‌ی فریبا وفی یکی از این نمونه‌هاست. طرح داستان در روایت وفی در درجه‌ی اول بر اساس نقش حس صمیمیت یا همدلی در چگونگی آغاز و پایان پیوندهای دوستی میان شخصیتهای اصلی است. با استفاده از روش روایت‌گری گذشته‌نگر، رمان وفی فرایند درون‌نگری راوی نسبت به دلایلگسست رابطه‌اش با دوستی قدیمی را روایت می‌کند. بنابراین، روایت راویِ اول شخص مفرد در رمان وفی را می‌توان حکایت راوی از سِیر دگرگونی حس‌ها و نگرش‌های او نسبت به رابطه‌ای در گذشته‌اش دانست. با استفاده از رویکرد بینارشته‌ای احساس و روایت، که از زیرشاخه‌های روایت‌شناسی پساکلاسیک است، جستار حاضر تلاش کرده است به بررسی و تحلیل نقش احساس در بعد از پایان بپردازد و به این نتیجه دست یافته است که پیرنگ رمان وفی بر بازنمایی حس‌های شبه‌انسانی همچون حس صمیمیت یا همدلی استوار است. این ویژگیِ آشنا در بعد از پایان مؤید و بسط دهندۀ همدلی خواننده با سرگذشت دو شخصیت محوری و نیز سبب افزایش تاثیر رواییِ آن بر خواننده از طریق تسهیل ارتباط نزدیک‌تر او با رویدادها و موقعیت‌های دنیای داستان می‌شود.
