«شاد»، «می» و «پشیمان شدن» (بررسی سه واژه از شاهنامه)

جلالیان, محمدحسن

doi:10.22034/perlit.2022.50092.3266

«شاد»، «می» و «پشیمان شدن» (بررسی سه واژه از شاهنامه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

محمدحسن جلالیان

دانشیار گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تبریز. ایران

10.22034/perlit.2022.50092.3266

چکیده

شاهنامه یکی از مفصل‌ترین آثار زبانی سده‌های نخستین رسمیّت و رواج زبان فارسی دری پس از اسلام است. این گنجینۀ گرانبها حاوی شواهد اصیل و قابل اعتماد از عناصر زبان فارسی این دوره و در بردارندۀ کلیدهای بسیاری در گشودن مسایل ناشناختۀ زبان فارسی دری و پیشینۀ آن، فارسی میانه، است. متقابلاً در این اثر به سبب کهنگی زبان آن، نکاتی هست که جز از طریق شناخت زبان فارسی میانه و سایر زبانهای دورۀ میانه و دورۀ باستانی قابل دریافت نیستند. در این نوشتار به سه واژۀ «شاد»، «می» و «پشیمان شدن» در شاهنامه پرداخته شده و با استفاده از شواهد درونی این اثر و نیز برخی شواهد سایر متون فارسی و همچنین قراینی از زبانهای باستانی معانی متفاوتی برای دو واژۀ نخست و ساخت کمترشناخته‌شده‌ای برای توجیه کاربردی خاص از مورد سوم در زبان فارسی دری ارائه شده است. معنای پیشنهاد‌شده برای «شاد»، «توانگر و ثروتمند و برخوردار» است. واژۀ «می» صورت اصیل فارسی میانۀ «مغاک» دانسته شده و «پشیمان شدن» در کاربردهای خاص از گونۀ افعال غیرشخصی به شمار آمده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22517979.1400.74.244.2.0

موضوعات

دستور زبان فارسی

عنوان مقاله [English]

"šād",," may" and " pašēmān šudan, ", (A Revew of Three Words of Shahnameh)

نویسنده [English]

Mohammad Hasan Jalalian Chaleshtari

Associate Professor, Department of Ancient Culture and Languages, University of Tabriz. Iran

چکیده [English]

Shahnameh isone of the most detailed works of the first centuries of the officialization and spread of Dari Persian after Islam. This precious treasure contains authentic and reliable evidence of the Persian language elements of this period and contains many keys in solving the unknown issues of the mother of Dari Persian language, i.e. Middle Persian. Conversely, due to the antiquity of its language, there are points in this work that cannot be known except through the knowledge of Middle Persian and other Middle and Old Iranian Languages. In this article, three words "šād", "may" and "pašēmān šudan" are discussed in Shahnameh and using the internal evidence of this work as well as some evidence of other Persian texts as well as evidence from ancient languages, different meanings for the first two words and a lesser-known construction for a specific structure of the third one is presented in Dari Persian. The suggested meaning for "šād" is "rich and wealthy". The word "may" is considered to be the original Persian form of "maγāk" and "pašēmān šudan" is considered as an impersonal verb.

کلیدواژه‌ها [English]

Shahnameh"
&scaron
ād"
may"
pa&scaron
ēmān &scaron
udan"
"
Impersonal verbs"

مراجع

اسدی طوسی، ابونصر علی‎بن احمد، (1354)، گرشاسب‎نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: کتابخانۀ طهوری.
آیدنلو، سجاد، (1390)، نامۀ خسروان، تهران: انتشارات سخن.
بنداری، الفتح بن علی، (1932)، الشاهنامه، تصحیح عبدالوهاب عزام، قاهره، مطبعه‎ دار الکتب المصریّه.
جلالیان چالشتری، محمدحسن، (1394)، «rēž- و nam- دو فعل غیرشخصی در زبان سغدی»، زبانشناخت، سال ششم، شمارۀ اول، صص. 45-60.
حافظ، خواجه شمس‎الدین محمد، (1359-1362)، دیوان حافظ، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، دو جلد، تهران: انتشارات خوارزمی.
خاقانی شروانی، (1375)، دیوان، جلد اول، چامه‎ها و ترکیب‎بندها، ویراستۀ میرجلال‎الدین کزّازی، تهران: نشر مرکز.
خالقی‎مطلق، جلال، (1389)، یادداشت‎های شاهنامه، سه جلد، تهران: مرکز دایرة‎المعارف اسلامی.
رازی، ابوالفتوح حسین‎بن‎علی، (1365) تفسیر ابوالفتوح رازی (روض‎الجنان و روح‎الجنان فی تفسیر القرآن)، بیست‎جلد، به‎کوشش محمدجعفر یاحقی و مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی.
سعدی، مصلح‎الدین، (1318)، غزلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: بروخیم.
سعدی، مصلح‎الدین، (1320)، مواعظ سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: بروخیم.
طبری، محمدبن جریر، (1356)، ترجمۀ تفسیر طبری، به اهتمام حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
فرخی سیستانی، (1335)، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا.
فردوسی، ابوالقاسم، (1366)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‎مطلق، هشت جلد، نیویورک: بیبلیوتکا پرسیکا.
فردوسی، ابوالقاسم، (1393)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی‎مطلق، دوجلد، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم، (1965)، شاهنامه. متن انتقادی، تحت نظر عبدالحسین نوشین، مسکو: ادارة دانش، شعبة ادبیات خاور.
فردوسی، ابوالقاسم، (1969)، شاهنامه، تصحیح ژول مول، هفت جلد، چاپ اوّل، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
قریب، بدرالزمان، (1383)، فرهنگ سغدی، تهران: فرهنگان.
کزّازی، میرجلال‎الدین، (1391)، نامة باستان، ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی، نه جلد. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
مولانا جلال‎الدین محمد بلخی، (1385)، کلیات دیوان شمس تبریزی، بر اساس نسخۀ تصحیح‎شدۀ علامه بدیع‎الزمان فروزانفر، به کوشش ابوالفتح حکیمیان، تهران: انتشارات پژوهش.
ناتل خانلری، پرویز، (1365)، تاریخ زبان فارسی، سه جلد، تهران: فرهنگ نشر نو.
یاحقی، محمدجعفر، 1372، فرهنگنامۀ قرآنی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
Bailey, H. W., (1943), Zoroastrian Problems in the Ninth-Century Books, Oxford: Clarendon Press.
Bailey, H. W., (1979), Dictionary of Khotan Saka, Cambridge: Cambridge University Press.
Bartholomae, Ch., (1961), Altiranisches Wörterbuch, Berlin: Walter de Gruyter & Co.
Cheung, J., (2007), Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden-Boston: Brill.
Dastoot Hoshang Jamasp, (1907), Vendidâd, vol. 2, glossarial index, Bobay: Government Central Book Depôt.
Durkin-Meisterernst, D., (2004), Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, Turnhout: Brepols.
Gershevitch, I., (1954), A Grammar of Manichaean Sogdian, Oxford: Basil Blackwell.
Jamasp-Asana, J. M., (1897), Pahlavi Texts, Bombay: Fort Printing Press.
Kent, R., )1950(, Old Persian, New Haven, Connecticut: American Oriental Society.
Mackenzie, D. N., (1967), “Notes on the Transcription of Pahlavi”, BSOAS 30, pp. 17-29.
Mackenzie, D. N., )1971(, A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford University Press.