قدمت دو منظومه به نام فرامرزنامه

عیدگاه, وحید; عظیمی, حمیدرضا

doi:10.22034/perlit.2022.50431.3278

قدمت دو منظومه به نام فرامرزنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، ایران

² استاد یار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، ایران

10.22034/perlit.2022.50431.3278

چکیده

چکیده

در میان منظومه‌های پهلوانی شناخته‌شده، دو منظومه به نام فرامرزنامه وجود دارد، یکی فرامرزنامۀ بزرگ و دیگری فرامرزنامۀ کوچک. مصحّحان تاریخ سرایش این دو منظومه را به ترتیب سدۀ پنجم و سدۀ ششم دانسته‌اند. امّا در هر دو منظومه نشانه‌هایی هست که با این تاریخ ادّعایی سازگاری ندارد. این نشانه‌ها تا کنون به طور کامل بررسی نشده‌است امّا توجّه برخی از پژوهشگران را تا اندازه‌ای جلب کرده‌است. در این جستار پس از یادکرد نظرات پژوهشگران دربارۀ قدمت فرامرزنامۀ بزرگ و فرامرزنامۀ کوچک و سنجش و ارزیابی استدلال‌ها و سندهای مربوط بدان، با تمرکز بر زبان این دو منظومه نشان داده شده‌است که هیچ یک از این دو اثر را نمی‌توان از جملۀ متن‌های پیش از حملۀ مغول به شمار آورد. کاربرد برخی از واژه‌ها و ساخت‌های دستوری و به ویژه صورت‌های آوایی در کنار برخی از دیگر نشانه‌های زبانی و ادبی موجود در هر دو متن پژوهشگر را بدین باور رهنمون می‌شود که باید در تاریخ سرایش آن دو بازنگری کرد و آن دو را از سروده‌های سده‌های هشتم هجری یا پس از آن دانست.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22517979.1400.74.244.4.2

موضوعات

ادبیات حماسی و اسطوره

عنوان مقاله [English]

dating two epics called Faramarznameh

نویسندگان [English]

vahid Idgah ¹
hamidreza azimi ²

¹ Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tehran, Iran

² Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tehran, Iran

چکیده [English]

Abstract

Among the well-known heroic long poems, there are two called Faramarznameh, the first one the big Faramarznameh and the second one the small Faramarznameh. The editors of both texts have dated them as belonging to the fifth and the sixth centuries A.H., respectively. But in both works there are signs that are not compatible with these claimed dates. These signs have not yet been fully studied, but have attracted the attention of some researchers to some extent. In this article, after mentioning the opinions of researchers about the antiquity of the two works and evaluating the related arguments and documents, focusing on the language of these two poems, it is shown that neither of these two works can be regarded from pre-Mongol texts. In both works, the use of some words and grammatical constructions, especially phonetic features, along with some other linguistic and literary characteristics, leads the researcher to believe that the dating of both should be reconsidered and as a result, both of them should attributed to the eighth century A.H. or even afterwards.

کلیدواژه‌ها [English]

Keywords The bigFaramarznameh
the Small Faramarznameh
attribution
ancient pronunciations

مراجع

آیدنلو، سجّاد، 1383، «بررسی فرامرزنامه»، نشریۀ نامۀ پارسی، ش 33، صص 175- 198.
آیدنلو، سجّاد، 1388، متون منظوم پهلوانی، تهران: انتشارات سمت.
آیدنلو، سجّاد، 1397، «نقد و تحلیل تصحیح شبرنگ‌نامه»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون، شمارۀ 54، صص 1- 29.
ایمانی، علی، 1393، بیت‌یاب شاهنامۀ فردوسی، با همکاری خدیجه خسروی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
تتوی، قاضی احمد و آصف خان قزوینی، 1382، تاریخ الفی، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حسن‌دوست، محمّد، 1393، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خالقی مطلق، 1396، واژه‌نامۀ شاهنامه، به کوشش فاطمه مهری و گلاله هنری، تهران: سخن.
دهخدا، علی‌اکبر و همکاران، 1377، لغت‌نامه، دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
رضایی جواهری، علی، 1396، بیت‌نمای شاهنامۀ فردوسی، تهران: انتشارات اطّلاعات.
سپهر، محمّدتقی، 1383، براهین العجم، به کوشش جعفر شهیدی، تهران: داشگاه تهران.
سروری، محمّدقاسم کاشانی مجمع الفرس، 1338- 1341، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات علمی.
سعدی، 1381، بوستان، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
صفا، ذبیح‌اللّه، 1363، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: اتشارات امیرکبیر.
طرسوسی، ابوطاهر، 1389، داراب‌نامه، به کوشش ذبیح اللّه صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
عبدالرزاق سمرقندی، 1372، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
عطّار، فریدالدین، 1341، دیوان، به تصحیح محمّدتقی تفضّلی، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
عطّار، فریدالدین، 1375، دیوان، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات کتابخانۀ سنائی.
عطّار، فریدالدین، 1392، دیوان، به تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، با همکاری و نظارت علیرضا امامی، تهران: نشر چرخ.
عیدگاه طرقبه‌ای، وحید، 1399، تلفّظ در شعر کهن فارسی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
عیدگاه طرقبه‌ای، وحید، 1400، «درنگی بر رباعیات خیّام و خیّامانه‌های پارسی»، فصل کتاب، سال اوّل، ش 1، صص 5- 16.
فرامرزنامه، 1382، به تصحیح مجید سرمدی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فرامرزنامۀ بزرگ، 1394، به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران، انتشارات سخن.
فرامرزنامۀ کوچک {به نادرست منسوب به رفیع‌الدین مرزبان}، 1399، به تصحیح ابولفضل خطیبی و رضا غفوری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
فردوسی، ابوالقاسم، ۱۳۸۶، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم، 1394، شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: انتشارات سخن.
مادح، قاسم، 1380، جهانگیرنامه، به تصحیح ضیاءالدین سجّادی، تهران: مؤسّسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
مختاری، 1397، شهریارنامه، به تصحیح رضا غفوری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، با همکاری نشر سخن.
منوچهری دامغانی، 1390، دیوان، به تصحیح محمّد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات زوّار.
نحوی، اکبر، 1380، «ناگفته‌هایی دربارۀ برزونامه»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، دورۀ 34، شمارۀ 1- 2، صص 371- 388.
نحوی، اکبر، 1381، «ملاحظاتی دربارۀ فرامرزنامه و سرایندۀ آن»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ پیاپی 1008، صص 119- 136.
نظامی گنجه‌ای، 1383، مخزن الأسرار، به تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.
نظامی گنجه‌ای، 1384، خسرو و شیرین، به تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.
نفیسی، سعید، 1320، جستجو در احوال و آثار فریدالدین عطّار نیشابوری، تهران: کتابفروشی و چاپخانۀ اقبال.
van Zutphen, Marjolijn, 2014: Faramarz The Sistani Hero, Leiden, Brill.
http://dx.doi.org/10.22034/perlit.2022.50431.3278