علمی- پژوهشی
بلاغت و دستور زبان فارسی
یوسف اصغری بایقوت
چکیده
شکی در این نیست که بخشی از بن‌مایه‌های صور خیال شاعران و نویسندگان، تحت تأثیر محیط و قلمرو جغرافیایی آنها شکل می‌گیرد و به نوعی در آثار ادبی آنها انعکاس و بازتاب می‌یابد. این تأثیرپذیری در نویسندگان و شاعران با توجه به روحیّۀ لطیف و حسّاسی که دارند، بیشتر از دیگران بوده است. بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ بدین سؤال است که آیا ...
بیشتر
شکی در این نیست که بخشی از بن‌مایه‌های صور خیال شاعران و نویسندگان، تحت تأثیر محیط و قلمرو جغرافیایی آنها شکل می‌گیرد و به نوعی در آثار ادبی آنها انعکاس و بازتاب می‌یابد. این تأثیرپذیری در نویسندگان و شاعران با توجه به روحیّۀ لطیف و حسّاسی که دارند، بیشتر از دیگران بوده است. بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ بدین سؤال است که آیا خاقانی شروانی نیز از زبان و فرهنگ محیط زندگی خود، آذربایجان، تأثیر و تأثر پذیرفته است؟ سرزمینی که خاقانی در آن رشد و زندگی کرده است، علاوه بر وجود اقوامِ تُرک در آن، خود نیز تحت حکومت فرمانروایان تُرک اداره میشده است. پژوهش نشان می‌دهد که زبان ترکی و محیط و فرهنگ آذربایجان به انحای مختلف در آثار خاقانی بازتاب یافته است؛ علاوه بر حضور مستقیم تعداد بیشماری از لغات ترکی، تمثیلات و کنایات ترجمهشده از ترکی، باورها و اعتقادات مردمی و محیط آذربایجان در آثار شاعر تأثیر جدّی نهاده و مبنای خلق بسیاری از مضامین و تصاویر شعری وی شده است تا حدی که بدون توجه بدین امر، بخشی از ظرایف و مفاهیم ابیات دیوان خاقانی بهدرستی قابلدرک و تبیین نیست.
علمی- پژوهشی
ادبیات حماسی و اسطوره
سجاد آیدنلو
چکیده
بزرگ‌ترین کردار داستانهای حماسی- اساطیری، اژدهاکشی است. در روایتهای ملّی- پهلوانیِ ایران غیر از یلان سیستان شماری از شاهان نیز با اژدها، موجودات اژدهافش یا اژدهایانِ پیکرگردانیده میستیزند و آنها را میکشند یا در بند میکنند. کیخسروِ کیانی هم یکی از این شهریاران است که در مآخذِ معروف و روایات متداول دربارۀ او، به اژدها ...
بیشتر
بزرگ‌ترین کردار داستانهای حماسی- اساطیری، اژدهاکشی است. در روایتهای ملّی- پهلوانیِ ایران غیر از یلان سیستان شماری از شاهان نیز با اژدها، موجودات اژدهافش یا اژدهایانِ پیکرگردانیده میستیزند و آنها را میکشند یا در بند میکنند. کیخسروِ کیانی هم یکی از این شهریاران است که در مآخذِ معروف و روایات متداول دربارۀ او، به اژدها اوژنی شناخته شده نیست امّا داستان رویارویی وی با اژدها روایت اصیل و کهنی است که پیشینۀ آن احتمالاً به منابعِ ایرانِ پیش از اسلام میرسد و دو گزارشِ متفاوت از آن در منابعِ عربی و فارسی بازمانده است. گزارش نخست در سنی ملوکالارض و الانبیای حمزۀ اصفهانی و سپس همایوننامۀ زجّاجی و تاریخ گزیده و نزهتالقلوب مستوفی است که در آن کیخسرو اژدهایی را در کوه کوشید مابین فارس و اصفهان میکشد و دیگری، روایتِ واحدِ تاریخ قم که این پادشاه برای دفع زیانکاریِ اژدها به منطقۀ قم میآید و اژدها از دست او میگریزد. داستان اژدهاکشیِ کیخسرو به دلیلِ نیامدن در متون مهم و تأثیرگذاری چون شاهنامه و تاریخ طبری و نیز برجستهتر بودنِ وجهِ قدسی و معنویِ این شاه نسبت به جنبۀ پهلوانی و جنگاوریِ او، ناشناخته و بهدور از توجّه مانده است.
علمی- پژوهشی
ادبیات داستانی
عباس باقی نژاد
چکیده
احمد محمود نویسنده‌ای اقلیم‌گرا و رئالیست است که آثارش از طُرق مختلف با تاریخ، حوادث و اشخاص تاریخی ارتباط یافته است. «همسایه‌ها» نخستین رمان این نویسنده است که درونمایۀ آن با تلفیقی از مستندات تاریخی، تخیل و خاطراتِ نویسنده تکوین یافته است. «همسایه‌ها» در عین داشتنِ خصوصیات یک روایت داستانی، مثل دیگر رمان‌های محمود، ...
بیشتر
احمد محمود نویسنده‌ای اقلیم‌گرا و رئالیست است که آثارش از طُرق مختلف با تاریخ، حوادث و اشخاص تاریخی ارتباط یافته است. «همسایه‌ها» نخستین رمان این نویسنده است که درونمایۀ آن با تلفیقی از مستندات تاریخی، تخیل و خاطراتِ نویسنده تکوین یافته است. «همسایه‌ها» در عین داشتنِ خصوصیات یک روایت داستانی، مثل دیگر رمان‌های محمود، به روایتِ واقعنگارانۀ یک رویداد مهم تاریخی پرداخته است. جریان «ملی شدن صنعت نفت در ایران» پیرنگِ این رمان است و این حادثۀ تاریخی، نقشی محوری در شاکلۀ آن دارد. ماجراها و مناسباتِ بخش عمدهای از رمان «همسایه‌ها» با این رویداد تاریخی، پیوند محتوایی و ساختاری یافته است. در این مقاله، بازتاب و انعکاس این رویداد و حوادث مربوط به آن در رمان «همسایه‌ها»، همچنین رویکرد و داوری تاریخیِ نویسنده مورد تأمل و بررسی قرار گرفته است. طی آن، شیوۀ بازسازی تاریخ و همانندی و تفاوتهای آن با مستندات تاریخی تبیین شده است.
علمی- پژوهشی
ادبیات داستانی
آرزو پوریزدانپناه‌کرمانی؛ زینب شیخ‌حسینی
چکیده
«کاخ اژدها»، نخستین جلد از سه‌گانة «پارسایان و من» اثر «آرمان آرین»، اوّلین رمان اسطوره‌ای و یکی از موفّق‌ترین نمونه‌های رمان فارسی نوجوان است. ارتباط این رمان با متون کهن فارسی و میراث فرهنگی ایران درخور تأمّل است. این پژوهش با هدف نشان‌دادن ارتباط متنی میان رمان «کاخ اژدها» و متون پیش از آن با روش توصیفی‌تحلیلی ...
بیشتر
«کاخ اژدها»، نخستین جلد از سه‌گانة «پارسایان و من» اثر «آرمان آرین»، اوّلین رمان اسطوره‌ای و یکی از موفّق‌ترین نمونه‌های رمان فارسی نوجوان است. ارتباط این رمان با متون کهن فارسی و میراث فرهنگی ایران درخور تأمّل است. این پژوهش با هدف نشان‌دادن ارتباط متنی میان رمان «کاخ اژدها» و متون پیش از آن با روش توصیفی‌تحلیلی انجامشدهاست. برای این منظور رویکرد بیشمتنیت، یکی از ارکان نظریة ترامتنیت «ژرار ژنت» به‌عنوان چارچوب نظری این جستار برگزیده شد. در بیشمتنیت، هرگونه تأثیر متنی از متن دیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. روابط بین متون در بیشمتنیت، نباید از نوع همحضوری و تفسیری باشد؛ بلکه برگرفتگی متون ملاک است. یافتههای تحقیق حکایت از ارتباط وسیع رمان کاخ اژدها با متون پیش از خود بهویژه شاهنامه دارد. این ارتباط بر اساس مؤلّفههای بیشمتنیت، بیشتر از نوع همانگونگی است تا تراگونگی؛ اگرچه هر 3 فرایند تراگونگی یعنی جابهجایی، افزایش و کاهش نیز در این اثر مشاهده می‌شود که از این میان فرایند کاهش از بسامد بالاتری برخوردار است.
علمی- پژوهشی
بلاغت و دستور زبان فارسی
محمد خاکپور
چکیده
اعتقاد به اصالت «لفظ» یا «معنا» یکی از موضوعات بحث‌انگیز در سنّت ادبی و بلاغی ما بوده است؛ این‌که در شکل‌گیری آثار هنری، باید اعتبار و برجستگی را از آنِ شکل و صورت دانست یا محتوا، در طول اعصار و قرون، بحث درازدامنی را در میان طرفداران این دو دیدگاه به بار آورده است. این کشمکش پایان‌ناپذیر در عصر صفویّه یعنی دورۀ اوج و شکوفایی ...
بیشتر
اعتقاد به اصالت «لفظ» یا «معنا» یکی از موضوعات بحث‌انگیز در سنّت ادبی و بلاغی ما بوده است؛ این‌که در شکل‌گیری آثار هنری، باید اعتبار و برجستگی را از آنِ شکل و صورت دانست یا محتوا، در طول اعصار و قرون، بحث درازدامنی را در میان طرفداران این دو دیدگاه به بار آورده است. این کشمکش پایان‌ناپذیر در عصر صفویّه یعنی دورۀ اوج و شکوفایی نقد ادبی و دانش سبک‌شناختی با نکته‌سنجی و دقت نظر و عمق دانش ناقدان ادبی تداوم می‌یابد؛ علاوه بر آن در شعر سبک هندی نیز که یکی از مهم‌ترین عرصه‌های مباحث بلاغی، نقد ادبی و سبک‌شناسی بوده است، در کنار بسیاری از مسائل جدّی و تازۀ ادبی، توجّه به اصالت «لفظ» یا «معنا» جلوۀ ویژه‌ای دارد. اگر در اشعار صائب، بلیغ‌ترین شاعر سبک هندی، مفاهیمی چون «لفظ پاکیزه»، «لفظ غریب»، «لفظ پرداخته»، «معنی تازه»، «معنی نازک»، «معنی بیگانه»، «معنی رنگین» و «توأمانی لفظ و معنی» با بسامد بسیار بالایی دیده می‌شود، گذشته از اهمیّت موضوع برای شاعر، نباید از مضمون‌سازی و ایجاد روابط تناظری پیچیده و اعجاب‌آور او با این مفاهیم غافل باشیم. این پژوهش ضمن اشاره به سابقۀ بحث اصالت «لفظ» یا «معنا»، تحلیلی است از رویکرد سه‌گانۀ صائب در این موضوع که اغلب از خلق مضمون‌های غریب و باریک خالی نیست.
علمی- پژوهشی
ادبیات حماسی و اسطوره
شهرزاد رادمنش؛ ابولقاسم قوام؛ رضا اشرف زاده
چکیده
عمدۀ مختصات زبان در شاهنامۀ فردوسی، بر گفت‌وگو محوری استوار است، در جوار این گفتارها، با خودگویی شخصیّت‌ها نیز مواجه می‌شویم. نقش خودگویی، برای گفت‌وگوهای تنهایی به کار می‌رود و شیوه‌ای از روایت است که تجربیّات عاطفیِ شخصیّت‌های داستان، در سطوح مختلف ذهن، نشان داده می‌شود و به جریان سیّال ذهن نزدیک است. این مرحلۀ پیش از ...
بیشتر
عمدۀ مختصات زبان در شاهنامۀ فردوسی، بر گفت‌وگو محوری استوار است، در جوار این گفتارها، با خودگویی شخصیّت‌ها نیز مواجه می‌شویم. نقش خودگویی، برای گفت‌وگوهای تنهایی به کار می‌رود و شیوه‌ای از روایت است که تجربیّات عاطفیِ شخصیّت‌های داستان، در سطوح مختلف ذهن، نشان داده می‌شود و به جریان سیّال ذهن نزدیک است. این مرحلۀ پیش از گفتار، زمزمۀ درونی است که شخصیت برای تبیین موقعیّت‌ها و ارائۀ ذهن خویش، از آن بهره می‌برد. زبان و خودگویی در ادبیّات، دو نظام نشانگی است و سعی دارد محتویات ذهن شخصیت را به تصویر بکشد. خودگویی در شاهنامه، تولید معنا می‌کند و دارای کاربردهای مفهومی است. در این مقاله از منظر پیوند ادبیات با روانشناسی، ابیات مربوط به خودگویی در شاهنامه با دو روش پژوهشی کیفی و کمّی تبیین شده است که بیانگر ارتباط معناداری، بین خودگویی و شخصیّت‌پردازی، در شاهنامۀ فردوسی است. نتیجه آن‌که خودگوییها در کنش‌گری شخصیت‌ها که شامل کردار، اقدام یا مقابله هستند، برخوردی منفعلانه، نشان دادند. به این معنا که در خودگویی؛ بیان اندیشه و مافی‌الضمیر صورت گرفته و ارتباط مستحکمی میان خودگویی و کنش و واقعۀ بعد از خودگویی وجود ندارد و به عبارتی، از جانب شخصیت، کنشی متفاوت و منفعلانه انجام می‌گیرد که اغلب در تضاد با خودگویی است که زمزمه کرده است. در حالی‌که ارتباط وجوه و لایه‌های شخصیت و نمایاندن مکنونات شخصیت به وسیلۀ خودگویی به مراتب مؤثرتر و شفاف‌تر نمودار شده است. در این مسیر، خودآگاهی هم جریان می‌یابد و ترسیم بهتر شخصیّت‌پردازی رخ می‌دهد. در تحلیل محتوا مشخص شد، خودگوترین شخصیت شاهنامه با (۲۳) بیت رستم و سپس به ترتیب سیاوش (۲۰) بیت و کی‌کاووس (۱۸بیت)، خودگوترین شخصیت‌ها هستند.
علمی- پژوهشی
ادبیات داستانی
فریبا رحیمی؛ ناصر علیزاده خیاط؛ آرش مشفقی
چکیده
تقابلهای دوگانه و ساختارشکنانه در رمان‌های زن‌نوشته، با دست‌یابی به زبان و ویژگی‌های اصلی، با کاربرد فرهنگ و ایدئولوژی خاص زنانه در آثار ادبی سروکار دارد. این نوع نقد در آثار داستانی به دو شیوه انجام می‌شود: نخست، جلوه‌های زن که شخصیت و نقش زن را در داستان پررنگ می‌کند. دوم، نقد زنان که در آن به زنان نویسنده و آثار زن‌نوشته توجه ...
بیشتر
تقابلهای دوگانه و ساختارشکنانه در رمان‌های زن‌نوشته، با دست‌یابی به زبان و ویژگی‌های اصلی، با کاربرد فرهنگ و ایدئولوژی خاص زنانه در آثار ادبی سروکار دارد. این نوع نقد در آثار داستانی به دو شیوه انجام می‌شود: نخست، جلوه‌های زن که شخصیت و نقش زن را در داستان پررنگ می‌کند. دوم، نقد زنان که در آن به زنان نویسنده و آثار زن‌نوشته توجه می‌شود. رمان «این خیابان سرعتگیر ندارد» اثر مریم جهانی، یکی از رمان‌های زن‌محوری است که در سال‌های اخیر با دغدغۀ بررسی دنیای زنان جای خود را در میان رمان‌های معاصر فارسی باز کرده است. با توجه به اهمیت این رمان در جریان رمان‌های زن‌نوشته در ادبیات داستانی پس از انقلاب، این جستار به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر عناصر ساختارشکنی تلاش کرده است به واکاوی عناصر زن‌نوشته‌های ادبیات معاصر در این رمان بپردازد و به این نتیجه دست یافته است که این رمان مدرنیستی به شیوۀ ساختارشکنانه در پی ایجاد تردید در تقابل دوگانۀ مرد و زن است. ازاین‌جهت، شخصیتهای زن داستان موقعیت و هویت زنانۀ خویش را محصول روابط اجتماعی تحمیلی مردسالار می‌دانند که مردان و اقتدار زبان مردانه برایشان آفریده است. زبان نوشتاری متن به سبب انعکاس باورها، جهان‌بینی و عواطف زنانه، برجسته کردن تظلم زنانه در تقابل با مرد، توجه به حس بیزاری و هراس در زنان، حس استقلال زنانه، اعتراض به نگاه سرکوبگر مردانه و پاسخ به آن با شعار «من یک زنم، اما می‌توانم بهتر از یک مرد باشم» و غیره، تلاشی برای رسیدن به سبک زن‌نوشتاری به شمار می‌رود.
علمی- پژوهشی
تصوف و عرفان
مجید رستنده؛ مبارک وحید
چکیده
عطّار که انسی مستمر با قرآن کریم و احادیث داشته برابر مشرب فکری و نوع نگاه خویش، به نحوی گسترده به تأویل آیات و احادیث دست یازیده است. او در این فرآیند علاوه بر تأویل‌های ساده‌ساختار و تک بعدی، تأویل‌های چند بعدی (منشوری) هم دارد؛ به این صورت که او بارها و از مناظر مختلف به یک موضوع قرآنی یا روایی نگاه کرده و هر بار تأویلی متفاوت از ...
بیشتر
عطّار که انسی مستمر با قرآن کریم و احادیث داشته برابر مشرب فکری و نوع نگاه خویش، به نحوی گسترده به تأویل آیات و احادیث دست یازیده است. او در این فرآیند علاوه بر تأویل‌های ساده‌ساختار و تک بعدی، تأویل‌های چند بعدی (منشوری) هم دارد؛ به این صورت که او بارها و از مناظر مختلف به یک موضوع قرآنی یا روایی نگاه کرده و هر بار تأویلی متفاوت از آن موضوع واحد ارائه نموده است. این ویژگی که از مختصّات سبکی وی به شمار می‌رود، با عنوان «تأویل منشوری» موضوع این پژوهش است. از سوی دیگر با مطالعۀ آثار منظوم عطّار به روشنی دریافت می‌شود که او در این آثار، نگاهی خاص به فرآیند آفرینش آدم و هبوط او به زمین دارد. حال این پرسش مطرح می‌شود که نوع نگاه او به «هبوط آدم از درگاه حق» چگونه است و چه ساختاری دارد؟ پژوهش حاضر بر پایۀ روش توصیف (descriptive) و تحلیل محتوا (contentanalysis)، پاسخی برای این پرسش ارائه کردهاست. یافتهها نشان میدهند که مجموعه تأویل‌های ارائه شده دربارۀ هبوط آدم، افزون براین که بیانگر نگاه منشوری عطّار به ماجرای هبوط آدم هستند، مجموعهای را تشکیل میدهند که می‌توان آن را تأویل خوشهای نامید.
علمی- پژوهشی
تصوف و عرفان
لیلا غلامپورآهنگرکلایی؛ محمود طاووسی؛ شهین اوجاق علیزاده
چکیده
پارادوکس به‌عنوان یک آرایۀ بدیعی در ادبیات فارسی، یکی از عوامل زیبایی و برجسته‌سازی در آثار ادبی محسوب می‌شود. عطار از این آرایۀ ادبی به‌فراوانی در آثار خود استفاده نموده است. این پژوهش در نظر دارد تا کاربرد این آرایۀ بدیعی را در منطق‌الطیر و روانشناسی یونگ بررسی و تحلیل نماید. مطابق نتایج، عطار به یاری سیمرغ و یونگ به کمک کهن‌الگوی ...
بیشتر
پارادوکس به‌عنوان یک آرایۀ بدیعی در ادبیات فارسی، یکی از عوامل زیبایی و برجسته‌سازی در آثار ادبی محسوب می‌شود. عطار از این آرایۀ ادبی به‌فراوانی در آثار خود استفاده نموده است. این پژوهش در نظر دارد تا کاربرد این آرایۀ بدیعی را در منطق‌الطیر و روانشناسی یونگ بررسی و تحلیل نماید. مطابق نتایج، عطار به یاری سیمرغ و یونگ به کمک کهن‌الگوی خویشتن هر دو در جستجوی تکامل و رشد انسانی؛ یعنی کل یکپارچهاند و کل یکپارچه پارادوکسبنیاد است؛ زیرا از نیروهای متضاد هستی تشکیل شده است؛ نیروهایی چون نیک و بد، عالم صغیر و عالم کبیر، جزء و کل و ماده و مینو (وحدت اضداد) که ناظر به یکپارچگی و تعادل دو جنبۀ وجود، یعنی «جسم و روان» (سی مرغ یا خودآگاه + سیمرغ یا ناخودآگاه) است که به مقام وحدت تعبیر می‌شود؛ نتیجۀ این وحدت، فناست و این فنا در آن واحد، بقاست در ابعاد دیگر هستی. در نتیجۀ چنین تمامیت پارادوکسبنیاد است که عارف کلنکر و تمامیتجو در «قرنهای بیزمان» به سر می‌برد، «درون سایه آفتاب میبیند»، «در بیخویشی به خویش» میرسد و «در عدم به وجود» دست می‌یابد.
علمی- پژوهشی
ادبیات غنایی و تعلیمی
زیبا قلاوندی؛ محسن نورپیشه قدیمی
چکیده
تصویر به‌عنوان بخشی از پیام، واسطۀ عاطفی گوینده و مخاطب است. بررسی اجزای سازندۀ تصویر و تأثیری که بر مخاطب می‌گذارد، می‌تواند ما را از میزان هیجان و عاطفۀ شاعر آگاه کند؛ تنوّع و پویایی تصویر، موجب ماندگاری آن در ذهن مخاطب و در نتیجه انتقال بیشتر عاطفه می‌گردد. در این مقاله ابتدا به نقد و بررسی نظریه‌های مرتبط با عاطفه و تصویر و تأثیر ...
بیشتر
تصویر به‌عنوان بخشی از پیام، واسطۀ عاطفی گوینده و مخاطب است. بررسی اجزای سازندۀ تصویر و تأثیری که بر مخاطب می‌گذارد، می‌تواند ما را از میزان هیجان و عاطفۀ شاعر آگاه کند؛ تنوّع و پویایی تصویر، موجب ماندگاری آن در ذهن مخاطب و در نتیجه انتقال بیشتر عاطفه می‌گردد. در این مقاله ابتدا به نقد و بررسی نظریه‌های مرتبط با عاطفه و تصویر و تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر و بر مخاطب، پرداخته شده است. سپس انواع تصاویر زبانی، حرکتی و صوتی، تصاویر متحرک و استحاله در محور عمودی خیال، همذاتپنداری از طریق تصویر و همچنین اجزای تشکیل دهندۀ تصویر؛ مانندِ افعال، تصویرواژهها و پیوند آنها با عاطفه و هیجان مولوی در غزلیات شمس بررسی شده است. مولوی بر خلاف نظریههایی که ایماژ زبانی را نازل میداند و تصاویر حسّی را سطحی، توانسته است با این نوع تصاویر هم عمق عاطفه و هیجان خود را به نمایش بگذارد و هم به اعماق جان مخاطب راه یابد.
علمی- پژوهشی
بلاغت و دستور زبان فارسی
سعید کریمی قره بابا
چکیده
بازی‌های هنری با واژه‌ها یکی از نقاط ثقل جمال‌شناسی شعر نظامی است. بخش چشمگیری از این بازی‌های هنری در خمسه با نام شخصیتهای داستانی صورت گرفته است. نظامی با چهل‌ویک نام‌واژه در مجموع حدود چهار صد بار، بازی هنری ترتیب داده است. بیشترین تعداد بازی‌ها با نام‌های شیرین، شکر، ماهان، شبدیز، گور (بهرام) و لیلی انجام شده است. ...
بیشتر
بازی‌های هنری با واژه‌ها یکی از نقاط ثقل جمال‌شناسی شعر نظامی است. بخش چشمگیری از این بازی‌های هنری در خمسه با نام شخصیتهای داستانی صورت گرفته است. نظامی با چهل‌ویک نام‌واژه در مجموع حدود چهار صد بار، بازی هنری ترتیب داده است. بیشترین تعداد بازی‌ها با نام‌های شیرین، شکر، ماهان، شبدیز، گور (بهرام) و لیلی انجام شده است. ایهام تناسب، جناس تام، جناس زائد، تکرار، ایهام، جناس اشتقاق و شبه‌اشتقاق، جناس لاحق و جناس اختلاف در مصوت بلند (به ترتیب از بیشترین به کمترین) آرایه‌های ادبی‌ای هستند که نظامی با بهره‌گیری از آنها بازی‌هایی هنری با نام‌واژه‌ها راه انداخته است. این تحقیق که به روش تحلیل محتوا صورت گرفته است می‌کوشد تا ظرافت‌های رفتار نظامی را با نام‌واژه‌ها بررسی نماید و از این طریق، جلوه‌ای از هنر و توانایی‌های او را آشکار سازد. نظامی علاوه بر آفرینش زیبایی‌های شاعرانه، اهداف دیگری را نیز از بازی‌های هنری با نام‌واژه شخصیتهای داستانی دنبال می‌کند. تقویت فضای داستانی و نقب زدن به درون شخصیت‌ها و جلب توجه مخاطب به رفتار آنها برخی از مقاصدی است که نظامی در این هنرنمایی‌ها بدان‌ها می‌اندیشیده است. هر چند ظاهر امر چنین نشان می‌دهد که شاعر در بسیاری از موارد، آگاهانه با نام‌واژه‌ها بازی کرده است اما گاه این شگرد، چنان طبیعی و خوش افتاده است که خواننده بدون تأمل مضاعف به آن پی نمی‌بَرَد. بسامد بالای بازی‌های شاعرانه با نام‌واژه‌ها، یکی از ویژگی‌های برجسته سبکی را در داستان‌سرایی نظامی رقم زده است.
علمی- پژوهشی
بلاغت و دستور زبان فارسی
تمنا گل بابائی اصل؛ محمد غلامرضایی؛ احمد خاتمی؛ رقیه صدرایی
چکیده
شعر تجلی‌گاه تصویرهای شاعرانه و هنری است. این تصویرها با استفاده از علم بیان و شگردها و ابزارهای گوناگون آن شکل می‌گیرد. شاعر عارف با این تصویرها، تجارب عرفانی و مقدمات آن را بازآفرینی می‌کند. از مهم‌ترین ابزارهای این بازآفرینی در ذهن شاعران عارف ازجمله عطار نیشابوری، «تشبیه»، «استعاره» و «تلمیح» است. او در منطق‌الطیر ...
بیشتر
شعر تجلی‌گاه تصویرهای شاعرانه و هنری است. این تصویرها با استفاده از علم بیان و شگردها و ابزارهای گوناگون آن شکل می‌گیرد. شاعر عارف با این تصویرها، تجارب عرفانی و مقدمات آن را بازآفرینی می‌کند. از مهم‌ترین ابزارهای این بازآفرینی در ذهن شاعران عارف ازجمله عطار نیشابوری، «تشبیه»، «استعاره» و «تلمیح» است. او در منطق‌الطیر که داستان سفر معنوی مرغان است، برای بیان تجربۀ عرفانی و مقدمات آن، تشبیه را بارها به کار برده و آن را با تلمیح ترکیب کرده است. در مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و مروری، ضمن معرفی این ابزارها نشان خواهیم داد که وی در بیان تجارب عرفانی و مقدمات آن از این شگردهای ترکیبی چگونه بهره برده است. در شعر عرفانی، شاعر به دنبال آرایش کلام نیست بلکه یکی از هدفهای اصلی او بیان تجارب و مکاشفات عرفانی و درونی و مقدمات آن است، به همین سبب تصاویر شعری او متأثر از نگرش دینی و عرفانی اوست. بیشتر تشبیهات و تلمیحات شعر عطار با آیات و قصص قرآن و شخصیتهای دینی، قرآنی و احادیث و موضوعات دینی مرتبط است و این نشان از تأثیر عمیق دین و عرفان بر سبک شعری و بلاغت گفتار او دارد.
علمی- پژوهشی
ادبیات غنایی و تعلیمی
فاطمه مهربانی ممدوح؛ حسین صدقی
چکیده
ادبیات و اجتماع تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و ادبیات را می‌توان بازتاب واقعیت‌های اجتماعی دانست. یکی از جلوه‌های تأثیرگذاری، تأثیری است که نظام طبقاتی و حکومت استبدادی بر اجتماع و روابط افراد می‌گذارد و ادبیات به‌عنوان اصلی‌ترین نمود اجتماعی آن را در خود بازتاب می‌دهد. نظام طبقاتی (سلسله‌مراتبی) یک سیستم فراگیر اجتماعی است ...
بیشتر
ادبیات و اجتماع تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و ادبیات را می‌توان بازتاب واقعیت‌های اجتماعی دانست. یکی از جلوه‌های تأثیرگذاری، تأثیری است که نظام طبقاتی و حکومت استبدادی بر اجتماع و روابط افراد می‌گذارد و ادبیات به‌عنوان اصلی‌ترین نمود اجتماعی آن را در خود بازتاب می‌دهد. نظام طبقاتی (سلسله‌مراتبی) یک سیستم فراگیر اجتماعی است که در آن مردم به چند طبقۀ مجزا تقسیم می‌شوند و بر اساس آن عده‌ای خود را برخوردار از حقوق کامل شهروندی دانسته و مابقی را از ابتدایی‌ترین حقوق محروم می‌سازند. پذیرش و تأکید بر تفاوت، اختلاف، تضاد، و به‌طورکلی نابرابری از ویژگی‌های چنین نظامی است. چنین نظامی منجر به شکل‌گیری حکومت استبدادی می‌شود که مؤلفه‌های آن تقدّس پادشاه و تک‌گویی است و شاکله آن را ترس تشکیل می‌دهد. این نظام بر نگرش‌ها و اعتقادات، خلق‌وخوی افراد، و شیوه بیان مطالب تأثیر می‌گذارد؛ به گونه‌ای که زبان ادبی به‌سوی بیان غیرمستقیم و پند و اندرز گرایش می‌یابد و سمت‌وسوی توصیه‌ها نیز در خدمت تأمین منافع و مصالح طبقه حاکم و قدرتمند جامعه قرار می‌گیرد. اندرزنامه‌های سیاسی که با هدف تأثیرگذاری بر رفتار سیاسی حاکمان تدوین شده‌اند می‌توانند محمل مناسبی برای بازتاب این نوع از ساختار اجتماعی و نظام حکومتی باشند. ازاین‌رو، این مقاله سعی دارد با شیوه‌ای تحلیلی‌توصیفی به بررسی این تأثیرات و بازتاب آن در برجسته‌ترین متون تعلیمی نثر فارسی که عمدتاً ذیل اندرزنامه‌های سیاسی قرار می‌گیرند، بپردازد.
علمی- پژوهشی
شعر معاصرایران
فریبا میرزامحمدنیا؛ محمد علی گذشتی؛ عالیه یوسف فام
چکیده
سبک‌شناسی انتقادی رویکرد جدیدی است که ریشه در زیبایی‌شناسی انتقادی دارد و به تأثیر از دیدگاه‌های مکتب فرانکفورت پدید آمده است. بررسی متغیرهای سبکی یک متن از منظر انتقادی به کشف ایدئولوژی متن و چگونگی رابطة متن با مرکز سلطه منتهی می‌شود. در اشعار شاملو از منظر سبک‌شناسی انتقادی لایة کاربردشناختی و لایة بلاغی و واژگانی قابل‌بررسی ...
بیشتر
سبک‌شناسی انتقادی رویکرد جدیدی است که ریشه در زیبایی‌شناسی انتقادی دارد و به تأثیر از دیدگاه‌های مکتب فرانکفورت پدید آمده است. بررسی متغیرهای سبکی یک متن از منظر انتقادی به کشف ایدئولوژی متن و چگونگی رابطة متن با مرکز سلطه منتهی می‌شود. در اشعار شاملو از منظر سبک‌شناسی انتقادی لایة کاربردشناختی و لایة بلاغی و واژگانی قابل‌بررسی هستند. ذیل لایة کاربردشناسی به بررسی دو متغیر سبکی تکثیر معنا و نوع نگاه هنجارشکن شاملو به اسطورهها پرداخته شده و تحلیل این شاخصهها به یاری نظریة زیبایی‌شناسی انتقادی صورت پذیرفته است. ذیل لایة بلاغی و واژگانی دو متغیر سبکی باستانگرایی و تکرار مورد واکاوی قرار گرفته که از منظر زیبایی‌شناسی انتقادی این شاخصهها در خدمت هنجارگریزی زمانی و تقبیح الگوی قدرت در دوران مدرن و نفی سلطه و سرکوب قرار می‌گیرند. در این بررسیها، اشعار شاملو در موضعی نفیگرا نسبت به مرکز سلطه قرار دارند. او به یاری شاخصههای سبکی، تکساحتی شدن انسان مدرن و الگوی قدرت در جوامع معاصر را نقد می‌کند.
شناسنامه علمی شماره
دوره 72، شماره 240 ، اسفند 1398
