نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جیرفت.ایران

چکیده

شکی در این نیست که بخشی از بن‌مایه‌های صور خیال شاعران و نویسندگان، تحت تأثیر محیط و قلمرو جغرافیایی آن‌ها شکل می‌گیرد و به نوعی در آثار ادبی آن‌ها انعکاس و بازتاب می‌یابد. این تأثیرپذیری در نویسندگان و شاعران با توجه به روحیّۀ لطیف و حسّاسی که دارند، بیشتر از دیگران بوده است. بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ بدین سؤال است که آیا خاقانی شروانی نیز از زبان و فرهنگ محیط زندگی خود، آذربایجان، تأثیر و تأثر پذیرفته است؟ سرزمینی که خاقانی در آن رشد و زندگی کرده است، علاوه بر وجود اقوامِ تُرک در آن، خود نیز تحت حکومت فرمانروایان تُرک اداره می‌شده است. پژوهش نشان می‌دهد که زبان ترکی و محیط و فرهنگ آذربایجان به انحای مختلف در آثار خاقانی بازتاب یافته است؛ علاوه بر حضور مستقیم تعداد بی‌شماری از لغات ترکی، تمثیلات و کنایات ترجمه‌شده از ترکی، باورها و اعتقادات مردمی و محیط آذربایجان در آثار شاعر تأثیر جدّی نهاده و مبنای خلق بسیاری از مضامین و تصاویر شعری وی شده است تا حدی که بدون توجه بدین امر، بخشی از ظرایف و مفاهیم ابیات دیوان خاقانی به‌درستی قابل‌درک و تبیین نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Turk of mine saying san san (Reviewing the reflection of Turkish language and culture in Khāqāni's Diwān)

نویسنده [English]

  • Yousof Asghari Bayqut

Assistant Professor of Persian Language and Literature/ University of Jiroft.Iran

چکیده [English]

Turk of mine saying san san
(Reviewing the reflection of Turkish language and culture in Khāqāni's Diwān)
Yousof Asqari Bayqoot
Assistant Professor, Dept. of Persian Language and Literature, University of Jiroft

Abstract
There is no doubt that part of poets and writers' imaginary motifs is influenced by their environment and geographical territory and it is somehow reflected in their literature. Writers and poets' susceptibility is more than others due to their subtle and sensitive spirits. Accordingly, the current research aimed to give answer to this question: Had Khāqāni shirwani been influenced by language and culture of Azerbaijan, his living environment? The research showed that the environment and culture of Azerbaijan and its common language, namely the Turkish language, were reflected in various forms in Khāqāni's; In addition to direct presence of thousands of Turkish words, allegories and ironies translated from Turkish, popular beliefs, Azerbaijan environment had serious impact on poet's works and had been the basis of creating many themes and poetic pictures, to the extent that without regarding this,
part of Khāqāni's literature in his Diwān was not well interpreted and clarified.

Key words: Khāqāni shirwani, Azerbaijan, Language and culture, Turkish language, Susceptibility

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Khāqāni shirwani
  • Khāqāni shirwani's Diwān
  • Azerbaijan
  • Language and culture
  • Turkish languag
-        استعلامی، محمد، (1387)، نقد و شرح قصاید خاقانی(بر اساس تقریرات بدیع‌الزمان فروزانفر)، تهران: زوار.
-        انزابی‌نژاد، رضا، (1378)، پردۀ سحر سحری(گزیده مخزن‌الاسرار نظامی)، چاپ دوم، تهران: جام.
-        اوحدی مراغه‌ای، اوحدالدین، (1375)، کلیات اوحدی اصفهانی، چاپ دوم، تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
-        باسورث، سی. ای، و همکاران، (1366)، تاریخ ایران کیمبریج(از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان)، جلد پنجم، گردآورنده: جی. آ. بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
-        ترکی، محمدرضا، (1397)، «منشآت عربی خاقانی»، مجله ادب فارسی، سال 8، شماره 2، شماره پیاپی 22، صص 38- 19.
-        خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل‌بن علی، (1388)، دیوان خاقانی، چاپ نهم، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
-        خاقانی شروانی، (2537)، تحفه‌العراقین، چاپ دوم، به اهتمام یحیی قریب، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
-        دشتی، علی، (1357)، خاقانی شاعری دیرآشنا، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-        دشتی، علی، (2536)، قلمرو سعدی، تهران: امیرکبیر.
-        دهخدا، علی‌اکبر، (1345)، لغت‌نامه، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
-        رامپوری، غیاث‌الدین محمد، (1375)، غیاث اللغات، چاپ دوم، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیر کبیر.
-        ریپکا، یان و همکاران، (1370)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران: گوتنبرگ و جاویدان خرد.
-        ریپکا، یان و همکاران، (1366)، تاریخ ایران کیمبریج(از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان)، جلد پنجم، گردآورنده: جی. آ. بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
-        زرین‌کوب، عبدالحسین، (1389)، دیدار با کعبه جان (درباره زندگی، آثار و اندیشه خاقانی)، چاپ هشتم، تهران: سخن.
-        زنجانی، برات، (1387)، احوال و آثار و شرح مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی، چاپ هشتم، تهران: دانشگاه تهران.
-        زنجانی، برات، (1394)، خاقانی شروانی(نکته‌ها از گفته‌ها)، تهران: امیرکبیر.
-        سلطانف، م، (1354)، افضل‌الدین خاقانی شیروانی(فصلی از تاریخ ادبیات آذربایجان). اقتباس و ترجمه ح. صدیق، تهران: آذر کتاب.
-        شروانی، جمال خلیل، (1366)، نزهه‌المجالس، به تصحیح و مقدمۀ محمد‌امین ریاحی، تهران: زوّار.
-        شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1372)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
-        شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1387)، قلندریه در تاریخ، چاپ سوم، تهران: سخن.
-        شوالیه، ژان و گربران، آلن، (1382)، فرهنگ نمادها، جلد سوم، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
-        فضلیت، محمود، (1388)، «نگاهی به دوزبانگی در واژه‌های مرکب خاقانی»، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز، دوره اول، شماره اول، پیاپی1/55، صص172 - 161.
-        قزوینی، محمد، (بی‌تا)، یادداشت‌های قزوینی، به کوشش ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران.
-        کاشغری، محمود بن حسین، (1375)، دیوان لغات‌الترک، ترجمه و تنظیم سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-        کزازی، میرجلال‌الدین، (1389)،  گزارش دشواری‌ها‌ی دیوان خاقانی، چاپ ششم، تهران: مرکز نشر.
-        کسروی، احمد، (1325)، آذری یا زبان باستان آذربایجان، چاپ سوم، بی‌جا.
-        کندلی هریسچی، غفار، (1374)، خاقانی شروانی(حیات، زمان و محیط او)، ترجمه میرهدایت حصاری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-        ماهیار، عباس، (1388)، مالک ملک سخن(شرح قصاید خاقانی)، تهران: سخن.
-        مجلسی، محمدباقر، (1320)، بنادرالبحار، ترجمه فیض الاسلام اصفهانی، تهران: انتشارات فقیه.
-        معدن‌کن، معصومه، (1375)، نگاهی به دنیای خاقانی، سه جلد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-        مولوی، جلال‌الدین محمد، (1382)،  مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: هرمس.
-        نظامی، الیاس بن یوسف، (1380)، خمسه نظامی(مخزن‌الاسرار)، زیر نظر ی. ا. برتلس، تهران: ققنوس.
-        هادی، اسماعیل، (1386)، لغتنامه جامع اتیمولوژیک ترکی- فارسی دیل دنیز، چاپ دوم، تبریز: نشر اختر.