تأویل‏های منشوری عطّار از هبوط آدم

رستنده, مجید; وحید, مبارک

doi:10.22034/perlit.2020.10291

تأویل‏های منشوری عطّار از هبوط آدم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه. ایران

² استادیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه

10.22034/perlit.2020.10291

چکیده

عطّار که انسی مستمر با قرآن کریم و احادیث داشته برابر مشرب فکری و نوع نگاه خویش، به نحوی گسترده به تأویل آیات و احادیث دست یازیده است. او در این فرآیند علاوه بر تأویل‌های ساده‌ساختار و تک بعدی، تأویل‌های چند بعدی (منشوری) هم دارد؛ به این صورت که او بارها و از مناظر مختلف به یک موضوع قرآنی یا روایی نگاه کرده و هر بار تأویلی متفاوت از آن موضوع واحد ارائه نموده است. این ویژگی که از مختصّات سبکی وی به شمار می‌رود، با عنوان «تأویل منشوری» موضوع این پژوهش است. از سوی دیگر با مطالعۀ آثار منظوم عطّار به روشنی دریافت می‌شود که او در این آثار، نگاهی خاص به فرآیند آفرینش آدم و هبوط او به زمین دارد. حال این پرسش مطرح می‌شود که نوع نگاه او به «هبوط آدم از درگاه حق» چگونه است و چه ساختاری دارد؟ پژوهش حاضر بر پایۀ روش توصیف (descriptive) و تحلیل محتوا (contentanalysis)، پاسخی برای این پرسش ارائه کردهاست. یافته‌ها نشان می‌دهند که مجموعه تأویل‌های ارائه شده دربارۀ هبوط آدم، افزون براین که بیانگر نگاه منشوری عطّار به ماجرای هبوط آدم هستند، مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهند که می‌توان آن را تأویل خوشه‌ای نامید.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22517979.1398.72.240.8.4

موضوعات

تصوف و عرفان

عنوان مقاله [English]

Attar's multi-dimentional interpretations of Adam's descent

نویسندگان [English]

Majid Rastandeh ¹
Vahid Mobarak ²

¹ PhD candidate in Persian Literature, Faculty of Humanities/ Razi University/Kermanshah/ Iran

² Assistant Professor of Persian Language and Literature/Razi University/ Kermanshah

چکیده [English]

Attar who has been continuously in relation with the Holy Quran and hadiths ,has given a great deal of dedication to the interpretation of the verses and hadiths according to his intuition. In addition to simple structural and one dimensional interpretations,he has multi -dimensional interpretations too. In that way,he has looked to the same quranic and narrative matters for many times and gave a different interpretation each time. This feature which is characterized by his style is called »multi-dimensional interpretation «and it's the subject of this research. On the other hand, by studying poetic works of Attar,we clearly find his previlieged attitude to the process of Human's creation and his descending to the earth . Now, this question arises that how is his idea about Human descending from the court of God and what structure it has? The present research is based on a descriptive way and content analysis method and is designed to provide an answer to this question. Discoveries show that presented interpretation about descending of man indicate Attar's multidimensional look to the man's descending and also makes a collection that can be called clustered interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

Human's descending
interpretation
multi-dimensional
Attars' poems

مراجع

- قرآن کریم.

- امام علی بن ابی‌طلب^g. (1372). نهج‌البلاغه. به اهتمام سیّد رضی. ترجمة سیّد جعفر شهیدی. چاپ چهارم. تهران. انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

- امام علی بن ابی‌طلب^g. (1386). غررالحکم و دررالکلم. ج 2. گردآوری ناصح‌الدّین عبدالواحد آمدی. ترجمۀ سیّد هاشم رسولی محلاّتی. چاپ دهم. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

- ابن أبی جمهور، محمد بن زین‌الدّین‏. (1405ق). عوالی اللّئالی العزیزیّة فی الأحادیث الدّینیّة. تصحیح و تحقیق مجتبی عراقی. ج 4. چاپ اوّل. قم. دار سیّدالشّهداء.

- عبدالجلیل بن عبدالکریم سالم. (1396). تأویل‌های نظری و عملی از دیدگاه غزّالی. ترجمۀ بتول واعظ. چاپ اوّل. تهران. دانشگاه علّامه طباطبایی.

- ابی‌محمّد الحسن بن علی بن الحسین شعبة الحرّانی. (1400 هـ. ق.). تحف‌العقول. به تصحیح علی‌اکبر غفّاری. تهران. کتابفروشی اسلامیّه.

- احمدی، بابک. (1395). ساختار و تأویل متن. چاپ هجدهم. تهران. مرکز.

- اکرمی، میرجلیل و هادی دینی. (1397). «تجلیّات عرفانی مبارزه با نفس در مثنوی‌های عطار». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز. شمارۀ 238. صص 48 ـ 27.

- امامی‌جمعه، سیّد مهدی. (1383). «عین‌القضات در آیینۀ هرمنوتیک مدرن». مجلّۀ علمی ـ پژوهشی دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ دوم. شمارۀ سی و نهم. صص 34-21.

- بقلی شیرازی، روزبهان. (1360). شرح شطحیّات. به تصحیح هنری کربین. چاپ اوّل. تهران. طهوری.

- بیات، محمّدحسین. (1391). «هرمنوتیک و تأویل آیات قرآن کریم». فصلنامۀ سراج منیر. شمارۀ 7. صص 46-10.

- پورنامداریان، تقی. (1368). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ سوم. تهران. علمی و فرهنگی.

- جامع‌الاحادیث 5/3. فرهنگ جامع روایات پیامبر 2 و اهل بیت D. (1392). قم. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

- جامع‌التّفاسیر نور 1/2. دائرۀالمعارف چندرسانه‌ای قرآن کریم. (بی‌تا). قم. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

- جرجانی، سیّد شریف. (بی‌تا). معجم‌التّعریفات. تحقیق و درایۀ محمّد صدّیق المنشاوی. بدون نوبت چاپ. قاهرۀ. دارالفضیلۀ.

- حافظ، خواجه شمس‌الدّین محمّد. (1362). دیوان حافظ. به تصحیح پرویز ناتل خانلری. چاپ دوم. تهران. خوارزمی.

- حسنی، سیّد حمیدرضا. (1383). «هرمنوتیک علوم انسانی، درآمدی بر هرمنوتیک ویلهم دلتای» فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران. شمارۀ اوّل. صص 120- 103.

- حسومی، ولی‌الله. (1391). «گونه‌شناسی تأویل و تببین روایات در کتاب امالی سیّد مرتضی». نقد و نظر. شمارۀ 68. صص 138-117.

- خدادادی محمّد، مهدی ملک‌ثابت و یدالله جلالی پندری. (بهار و تابستان 1389). «شمس تبریزی و تأویل‌های عرفانی او از احادیث نبوی». دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی ادبیّات عرفانی دانشگاه الزّهرا ^(س). شمارۀ 2. صص 103 ـ 73.

- خوارزمی، تاج‌الدّین حسین بن حسن. (1393). شرح فصوص‌الحکم. به اهتمام نجیب مایل هروی. چاپ پنجم. تهران. مولی.

- دهخدا، علی‌اکبر. (1372). لغتنامة دهخدا. چاپ اوّل. تهران. دانشگاه تهران.

- رازی، نجم‌الدّین. (1366). مرصادالعباد. به اهتمام محمّدامین ریاحی. چاپ سوم. [تهران]. علمی و فرهنگی.

- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. چاپ دوم. تهران. سخن.

- عابدی، احمد. (1379). «معناشناسی تأویل قرآن در پرتو معناشناسی تأویل حدیث». صحیفۀ مبین. دورۀ دوم. شمارۀ 7. صص 94-87.

- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1366). دیوان عطّار. به اهتمام و تصیح تقی تفضّلی. چاپ چهارم. [تهران]. علمی و فرهنگی.

- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1370). تذکرةالاولیا. به تصحیح محمّد استعلامی. چاپ ششم. تهران. زوّار.

- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1391). منطق‌الطّیر. به تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ یازدهم.

- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1392 الف). اسرارنامه. به تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ ششم. تهران. سخن.

- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1392 ب). مصیبت‌نامه. به تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ یازدهم. تهران. سخن.

- فقهی‌زاده، عبدالهادی. (1385). «مجلسی و تأویل روایات». مجلّۀ اسلام‌پژوهی. شمارۀ 2. صص 99- 81.

- فروزانفر، بدیع‌الزّمان. (1361). احادیث مثنوی. چاپ سوم. تهران. امیرکبیر.

- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1389). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری. چاپ اوّل. تهران. زوّار.

- کارل، آلکسیس. (1348). انسان موجود ناشناخته. ترجمۀ پرویز دبیری. چاپ پنجم. اصفهان. تأیید.

- کُربن، هانری. (1395). ارض ملکوت. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. چاپ اوّل. تهران. سوفیا.

- مجتهد شبستری، محمّد. (1393). هرمنوتیک، کتاب و سنّت. چاپ هشتم. تهران طرح نو.

- مجلسی، محمّدباقر بن محمّدتقی. (1403ق). بحارالانوار. ج 8. به کوشش جمعی از محقّقان. بدون نوبت چاپ. بیروت. دار إحیاء التّراث العربی‏.

- معرفت، محمّدهادی. (1388). علوم قرآنی. چاپ دهم. قم. مؤسّسۀ فرهنگی تمهید.

- محمّدجعفری. رسول. (1395). «امام رضا ^g و مواجهه با برداشت‌های ناصواب اهل حدیث از صفات خبریّه». فرهنگ رضوی. شمارۀ چهاردهم. صص 74-57.

- میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین. (1389). کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت. چاپ هشتم. تهران. امیرکبیر.

- ناصرخسرو قبادیانی. (1384). وجه دین. چاپ دوم. تهران. اساطیر.

- نسفی، عزیزالدّین. (1392). کتاب الانسان الکامل. به تصیح ماریژان موله و پیش‌گفتار هانری کُربن. ترجمۀ مقدّمه از ضیاءالدّین دهشیری. چاپ دوازدهم. تهران. طهوری و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.

- واعظ، بتول و رقیّه کاردل ایلواری. (1392). «تأویل‌گرایی در اندیشۀ مولوی و غزّالی». حکمت و فلسفه. شمارۀ دوم. صص 124-103.

- یوسفی، محمّدرضا و الهه حیدری جونقانی. (1391). «نوآوری‌های نسفی در تأویل آیۀ نور». مجلّۀ متن‌شناسی ادب فارسی. دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ جدید شمار. 9 (پیاپی 14). صص 140- 125.