تأثیر و بازتاب نظام طبقاتی و استبدادی در متون تعلیمی منثور فارسی (با تکیه بر اندرزنامه‌های سیاسی قرن پنجم تا هفتم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

ادبیات و اجتماع تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و ادبیات را می‌توان بازتاب واقعیت‌های اجتماعی دانست. یکی از جلوه‌های تأثیرگذاری،‌ تأثیری است که نظام طبقاتی و حکومت استبدادی بر اجتماع و روابط افراد می‌گذارد و ادبیات به‌عنوان اصلی‌ترین نمود اجتماعی آن را در خود بازتاب می‌دهد. نظام طبقاتی (سلسله‌مراتبی) یک سیستم فراگیر اجتماعی است که در آن مردم به چند طبقۀ مجزا تقسیم می‌شوند و بر اساس آن عده‌ای خود را برخوردار از حقوق کامل شهروندی دانسته و مابقی را از ابتدایی‌ترین حقوق محروم می‌سازند. پذیرش و تأکید بر تفاوت، اختلاف، تضاد، و به‌طورکلی نابرابری از ویژگی‌های چنین نظامی است. چنین نظامی منجر به شکل‌گیری حکومت استبدادی می‌شود که مؤلفه‌های آن تقدّس پادشاه و تک‌گویی است و شاکله آن را ترس تشکیل می‌دهد. این نظام بر نگرش‌ها و اعتقادات، خلق‌وخوی افراد، و شیوه بیان مطالب تأثیر می‌گذارد؛ به گونه‌ای که زبان ادبی به‌سوی بیان غیرمستقیم و پند و اندرز گرایش می‌یابد و سمت‌وسوی توصیه‌ها نیز در خدمت تأمین منافع و مصالح طبقه حاکم و قدرتمند جامعه قرار می‌گیرد. اندرزنامه‌های سیاسی که با هدف تأثیرگذاری بر رفتار سیاسی حاکمان تدوین شده‌اند می‌توانند محمل مناسبی برای بازتاب این نوع از ساختار اجتماعی و نظام حکومتی باشند. ازاین‌رو، این مقاله سعی دارد با شیوه‌ای تحلیلی‌توصیفی به بررسی این تأثیرات و بازتاب آن در برجسته‌ترین متون تعلیمی نثر فارسی که عمدتاً ذیل اندرزنامه‌های سیاسی قرار می‌گیرند، بپردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Effect and Reflection of Class System and Autocratic in the Persian Prose Educational Texts (Relying on Political Advice Writtens in Fifth to Seventh Century)

نویسندگان [English]

  • fatemh mehrabani mamdouh 1
  • hosein sedghi 2
1 PhD in Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
2 Assistant professor of Department of Persian Language and Literature, Azarbaijan Shahid Madani University
چکیده [English]

Literature and social has mutual effects together and it can know that the literature is a reflection of social realites. One of these influences is the effect of class system and autocratic on the society and membersʼs communication, and the literature as the principle of social appearance itʼs reflect at itself. Class system is a social inclusive system that people disport to some separate class, and in this system some of people enjoyed complete citizenship rights, and the rest of them deprived the primary rights. Acceptance and emphasis on difference, opposition, and generally inequality are the characteristics of this system. Class system has results to autocratic that itʼs components are the sanctity of the king and one-way conversation, and the fear has form itʼs founding. This system has effects on peopleʼs attitude, belives, moods, and expression of the contentsʼs manner. So that literary language tendency to indirect expression and aphorism, and sideways of the content of the literary works to serve the interests of the socialʼs ruling and powerful class. This article studies these effects and itʼs reflection in the educational literature by descriptive-analytic method, relying on the most prominent Persian prose educational texts that classified in political advice writtens.

کلیدواژه‌ها [English]

  • class system
  • autocratic
  • political advice writtens
  • educational prose texts

مراجع

-         باقری، مهری، (1382)، تاریخ زبان فارسی، چاپ هشتم، تهران: نشر نو.
-         پارسا‌نسب، محمد، (1387)، جامعه‌شناسی ادبیات فارسی، چاپ اول، تهران: سمت.
-         پولادی، کمال، (1390)، تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
-         ترابی، علی‌اکبر، (1379)، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، چاپ اول، تبریز: فروغ آزادی.
-         تفضّلی، احمد، (1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ اول، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
-         حلبی، علی‌اصغر، (1372)، تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و جهان اسلامی، چاپ اول، تهران: بهبهانی.
-         دوشن گیمن، ژاک، (1385)، دین ایران باستان، چاپ دوم، ترجمه رؤیا منجّم، تهران: نشر علم.
-         راوندی، مرتضی، (1382)، تاریخ اجتماعی ایران، چاپ دوم، تهران: نگاه.   
-         رزمجو، حسین، (1369)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، چاپ دوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
-         رستم‌وندی، تقی، (1388)، اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
-         رضی، هاشم، (1343)، دین قدیم ایرانی، چاپ اول، تهران: آسیا.
-         - زریاب خویی، عباس، (1385)، بزم‌آوردی دیگر، چاپ اول، به اهتمام سید صادق سجادی. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
-         زرین‌کوب، عبدالحسین، (1357)، تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
-         سعدی، مصلح‌الدین، (1385)، کلیات سعدی، چاپ اول، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
-         شیخ‌الاسلامی، جواد، (1376)، زیان‌های استبداد، چاپ اول، تهران: توس.
-         صفا، ذبیح‌الله، (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، چاپ یازدهم، تهران: فردوس.
-         طباطبایی، سید جواد، (1375)، خواجه نظام‌الملک، چاپ اول، تهران: طرح نو.
-         طوسی، نصیرالدین، (1356)، اخلاق ناصری، چاپ اول، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
-         طوسی، نظام‌الملک، (1391)، سیاست‌نامه، چاپ شانزدهم، به کوشش جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
-         غزالی، محمد، (1351)، نصیحه‌الملوک، چاپ اول، به تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
-         فوشه کور، شارل هانری، (1377)، اخلاقیات، چاپ اول، ترجمه محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
-         قادری، حاتم، (1385)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، چاپ هفتم، تهران: سمت.
-         قاضی مرادی، حسن، (1380)، استبداد در ایران، چاپ اول، تهران: اختران.
-         کواکبی، سید عبدالرحمن، (1390)، طبیعت استبداد، چاپ اول، به کوشش و ویرایش غلامرضا امامی، تهران: علم.
-         کیکاووس بن اسکندر، (1352)، قابوس‌نامه، چاپ دوم، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         گیرشمن، رومن، (1391)، تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، چاپ دوم، ترجمه محمد معین، تهران: سپهر ادب.
-         لمبتون، آن، (1370)، «اندیشه سیاسی دوره اسلامی»، ترجمه عبدالرحمن عالم، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران، دوره 26، شماره 1، ص220-197.
-         مختاری، محمد، (1371)، انسان در شعر معاصر، چاپ اول، تهران: توس.
-         مطهری، مرتضی، (بی‌تا)، انسان و سرنوشت، چاپ اول، قم: بیتا.
-         مطهری، مرتضی، (1387)، خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ سی و ششم، تهران: صدرا.
-         منشی، نصرالله، (1374)، ترجمه کلیله‌ودمنه، چاپ سیزدهم، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
-         موله، م، (1372)، ایران باستان، چاپ چهارم، ترجمه ژاله آموزگار، تهران: توس.
-         میرفخرایی، مهشید، (1391)، «بازتاب اندرزنامه‌های پهلوی در ادب و حکمت ایران اسلامی»، کهن‌نامهادبپارسی، سال سوم، شماره اول، ص 119-107.
-         نوروزی، محمدجواد، (1384)، فلسفه سیاست، چاپ نهم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-         وحیدا، فریدون، (1387)، جامعه‌شناسی در ادبیات فارسی، چاپ اول، تهران: سمت.
-         وراوینی، سعدالدین، (1388)، مرزبان‌نامه، چاپ چهاردهم، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
ولک، رنه و وارن، آوستن، (1373)، نظریه ادبیات، چاپ اول، ترجمه ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 30 بهمن 1398
  • تاریخ پذیرش: 13 آبان 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار