نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استاد یار/ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در کتاب‌های بلاغی، علم بیان «ایراد معنی واحد به طرق مختلف با تفاوت در وضوح و خفا» تعریف شده‌ است. لازمۀ بلیغ بودن کلام، انتخاب این شیوه‌های گوناگون بیانی با توجه به شرایط و ویژگی‌های عواملی است که در ساخت یک کلام نقش دارند. با توجه به این‌که متکلم، مخاطب، بافت‌‌ موقعیتی و کلام از عوامل ایجاد ارتباط ‌کلامی است هماهنگ‌ بودن ویژگی‌های کلام با احوال آن‌ها شرط بلاغت کلام خواهد بود. در این پژوهش سعی شده است نقش اقتضای حال این عوامل چهارگانه، در چگونگی و چرایی کاربرد مباحث مختلف علم بیان تبیین شود و ضرورت در نظر گرفتن این اقتضائات، هم در مرحلۀ به‌کارگیری آرایه‌های بلاغی و هم در مرحلۀ شناخت آن‌ها مشخص شود. احوال این عوامل در ساختار اقسام گوناگون تشبیهات، استعاره‌ها و وجوه تمایز آن‌ها نقش اساسی دارد. آفرینش کنایات نیز به شرایط بافت‌ موقعیتی بستگی دارد و در شکل‌گیری و به کارگیری نمادها نیز مقتضیات ناشی از احوال این عوامل تأثیرگذار است

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

the Role of Verbal Communication Factors in Applying Expressive Devices

نویسنده [English]

  • mahbuobe hemmatiyan

/Professor Assistant، Department of Persian Language and Literature,Faculty of Literature and Humanities,University of Isfahan,Isfahan.Iran

چکیده [English]

In rhetorical books, the eloquence is defined as "presenting one sole meaning in several ways by the difference in clarity and secrecy". The choice of these various forms of expression according to the conditions and characteristics of the factors that contribute to the creation of a word is vital for rhetoric. Considering that the speaker, the audience, the situational context and the word are of the factors of creating the verbal communication, the harmony of the features of the word with their status is the condition of the rhetoric of the word.
In this study, the role of the requirements of these four factors has been explored in how and why of the various topics of the eloquence, alongside the necessity of considering these requirements, both in the stage of using the rhetorical figures of speech and in the stage of their recognition. The status of these factors in the structure of the various forms of similes, metaphors and their differentiation elements is essential. The creation of the ironies also depends on the situational context. Furthermore, the forming and use of the symbols is also influenced by the conditions of these factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Expressive Devices
  • Speaker
  • Audience
  • Context of situation
  • Speech
-         آقاحسینی، حسین و اشرف خسروی (1389)، «نماد و جایگاه آن در بلاغت»، بوستان ادب، دوره2، شماره2، پیاپی1-58، ص1-30.
-         ادیب‌الممالک فراهانی (1345)، دیوان، تدوین و تصحیح و حواشی وحید دستگردی، کتاب‌فروشی فروغی.
-         بلور مریل و توماس بلور (1390)، مقدمه‌ای بر روند تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمۀ علی رحیمی و امیرحسین شاه بالا، اصفهان: جنگل.
-         پارساپور، زهرا (1392)، نقد بوم‌گرا (ادبیات و محیط‌زیست)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-         تفتازانی، سعدالدین (1383)، مختصرالمعانی، چ هشتم، قم: انتشارات دارالفکر.
-         تفتازانی، سعدالدین (1425ه- 2004م)، المطول، حاشیۀ سید شریف جرجانی، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
-         تقوی، سیدنصراله (1363)، هنجار گفتار، چ دوم، اصفهان: انتشارات فرهنگسرای اصفهان.
-         حافظ (1362)، دیوان، به تصحیح و توضیح ناتل خانلری، چ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
-         خاقانی (1378)، دیوان، تصحیح و مقدمه و تعلیقات ضیاءالدین سجادی، چ ششم، تهران: انتشارات زوّار.
-         خطیب قزوینی، جلال‌الدین محمدبن عبدالرحمن (1350ه-1932م)، التلخیص فی علوم ‌البلاغه، ضبط و شرح عبدالرحمن البرقوقی، الطبعه الثانی، دارالفکر العربی.
-         الخفاجی الحلبی، امیرابی محمدبن سنان (1372ه-1953م)، سرّ الفصاحه، صححه و علق علیه: عبدالمتعال الصعیدی، مصر: مکتبه و مطبعه محمد علی صبیح و اولاده.
-         رجایی، محمد خلیل (1353)، معالم ‌البلاغه، چ دوم، شیراز: دانشگاه شیراز.
-         رستمیان، مرضیه، سیدکاظم طباطبایی (1390)، «بررسی تطبیقی بافت ‌موقعیتی (برون‌زبانی) از دیدگاه فرث، هایمز و لوئیس با سیاق ‌حالیه» دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، سال2، شماره4، 29- 36.
-         زاهدی، زین‌‌الدین (بی‌تا)، روش ‌گفتار، مشهد: دانشگاه مشهد.
-         سعدی (13)، بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چ پنجم، تهران: انتشارات خوارزمی
-         سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (1363)، ترجمۀ الاتقان فی علوم‌ القرآن، به قلم سیدمهدی حائری قزوینی، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، جلد2، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-         شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، چ ششم، تهران: انتشارات نگاه.
-         صیادکوه، اکبر (1385)، «جایگاه رعایت اقتضای ‌حال مخاطب در نظریه‌های ادبی سنتی و نوین»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره25، شماره3، پیاپی48، ص117-132.
-         طاهری، حمید (1382)، «مروری بر اقتضای‌ حال»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 65 و66، ص84-87.
-         عبدالقادر حسین (1405ه.1984م)، فن‌البلاغه، الطبعه الثانیه، عالم الکتب.
-         فتوحی، محمود (1386)، بلاغت تصویر، تهران: انتشارات سخن.
-         فردوسی (1376)، شاهنامه، به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان، چ چهارم، تهران: نشر قطره.
-         قطران تبریزی (1362)، دیوان، به سعی و اهتمام محمد نخجوانی، تهران: انتشارات ققنوس.
-         مازندرانی، محمدهادی (1376)، انوارالبلاغه، به کوشش: محمدعلی غلامی‌نژاد، تهران: میراث مکتوب و نشر قبله.
-         مقدادی، بهرام (1393)، دانشنامه نقد ادبی از افلاطون تا به امروز، چ اول، تهران: نشر چشمه.
-         مکاریک، ایرناریما (1388)، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر، محمد نبوی، چ سوم، تهران: انتشارات آگاه.
-         مولوی، جلال‌الدین محمد (1384)،  کلیات شمس تبریزی، با تصحیحات و حواشی بدیع ‌الزمان فروزانفر، چ هجدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-         مولوی، جلال‌الدین محمد (1373)، مثنوی معنوی، به کوشش و اهتمام رینولد الین نیکلسون، چ پنجم، تهران: انتشارات بهزاد.
-         ناصرخسرو (1370)، دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، چ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
-         نظامی (1378)، خسرو و شیرین، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ سوم، تهران: نشر قطره.
-         نوری و قره‌خانی (1390)، «تشبیهات اقلیمی در داستان‌های شمال و جنوب ایران»، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال5، شماره4، پیاپی20، زمستان. 175 -196.
-         نیما یوشیج (1373)، مجموعۀ کامل اشعار، گردآوری و تدوین سیروس طاهباز، چ سوم، تهران: انتشارات نگاه.
-         هالیدی، مایکل و رقیه حسن (1393)، زبان، بافت و متن، ترجمه مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی، تهران: نشر علمی.
-         همایی، جلال‌الدین (1373)، معانی و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایی، چ دوم، تهران: نشر هما.
-         همتیان، محبوبه (1392)، «بررسی و نقد اقتضای ‌حال و تحلیل مثنوی بر مبنای آن»، پایان‌نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.
-         همتیان، محبوبه؛ حسین آقاحسینی (1393)، «نقد و بررسی سیر بحث اقتضای حال»، ادب فارسی، سال4، شماره1، 53-72