نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسنده
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، گروه زبان و ادبیات فارسی و زبان های خارجی، واحد آستارا، ایران
چکیده
یکی از انواع نگارش‌ها در ادب صوفیه، مجموعه‌هایی است گرد‌آمده در ضبط و نقل اقوال و احوال مشایخ و پیران تصوّف؛ آثاری که در تعبیری عام، تذکره‌های صوفیانه خوانده می‌شود. این دسته از آثار عموماً برآمده از سنّتی رایج در اغلب قریب‌به‌اتفاق ادیان و مذاهب است که حیات اولیا و قدّیسین را خاصه پس از مرگ آنان، نه صرفاً مقید به چهارچوب عینیت و واقعیت تاریخی حیات ایشان، بلکه بیشتر آمیخته و پوشیده با لایه‌های متعددی از افسانه و کرامت و در ساحتی قدسی و منزّه به تصویر می‌‌کشد؛ سنّتی که از تمامی انواع و گونه‌های آن در وسیع‌ترین معنایش می‌توان به مقدّس‌نگاری/ سپنتانگاری (Hagiography) تعبیر کرد. از این میراث صوفیه در مقام یک نوع / ژانر، با تعابیری چون احوال یا حالات / تذکره / سیره یا سیرت یا سیرت‌نامه یا سِیر/ مقامات و مناقب یا مناقب‌نامه/ ولی‌نامه/ اولیانامه در منابع کهن و جدید یاد شده است. پژوهش حاضر از دیدگاه نقد ژانر و بررسی چشم‌انداز تاریخی تحولات این گونه از نوشتارهای صوفیان است که نشان می‌دهد ژانر مذکور چگونه از میراث زهدنویسان اولیه سر بر می‌آورد و در نقطۀ اوج تکامل خود به اولیانامه‌های اختصاصی مشایخ منجر می‌شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Sufi Hagiography (Historical Perspectives on the Developments of a Genre)
نویسنده [English]
- Mohammad Ebrahimpur Namin
Assistant Professor at Islamic Azad University, Persian & foreign Language &Literature Astara,Unit,. Iran
چکیده [English]
One of the types of writings in Sufi literature is collections collected in recording and quoting the sayings of Sufi elders and elders؛ Works that in a general sense are called Sufi memoirs. This group of works is generally derived from a common tradition in most of the almost all religions and sects that the lives of saints and saints, especially after their death, are not limited to the objectivity and historical reality of their lives, but more intertwined and covered with multiple layers of myth. A tradition of all kinds in its broadest sense can be interpreted as Hagiography. This heritage of Sufism as a type / genre has been mentioned in old and new sources with expressions such as circumstances or situations / Tazkereh / Sira or Sirat or Sirtnameh or Sir / Maqamat and Manaqbeh or Manaqbehnameh / Walinameh / Ulyanameh. The present study is a critique of the genre and examines the historical perspective of the developments of this type of Sufi writings, which shows how the genre originated from the legacy of the early ascetics and at the peak of its development leads to the specific scriptures of the elders.
کلیدواژه‌ها [English]
- Sufi literature"
- Sufi memoirs"
- Walinameh"
- Ulyannameh"
- Genre Criticism"
- ابن ابی‌الدنیا، عبدالله محمدبن عبید البغدادی. (1433ق / 2012م)، کتاب‌الاولیا، موسوعة ابن ابی‌الدنیا، الجزء الاوّل، تحقیق فاضل‌بن خلف الحمّادة الرّقی، الریاض: دار اطلس الخضراء.
- ابن‌بزّاز، توکلی‌بن اسماعیل. (1373)، صفوة‌الصفا، مقدمه و تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، چاپ اول، تبریز.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی. (1389)، تلبیس ابلیس، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، چ سوّم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ابن‌زیرک، ابوالفضل محمدبن عثمان. (1393)، مقامات ابوعلی قومسانی، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ‌شده در کتاب با قافلۀ شوق، ارج‌نامۀ دکتر محمدعلی موحّد، به کوشش محمد طاهری خسروشاهی، چ اول، تبریز: ستوده.
- ابن‌کربلایی تبریزی، حافظ حسین. (1383)، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، با مقدمه، تکمله، تصحیح و تعلیق جعفر سلطان القرایی، 2 جلد، چ اوّل، تبریز: ستوده.
- ابن‌ندیم، محمّدبن اسحق. (1381)، الفهرست، ترجمه و تحشیۀ محمّدرضا تجدّد، چ اوّل، تهران: اساطیر.
- ابوروح لطف‌الله، جمال‌الدین. (1371)، حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، مقدمه، تصحیح و توضیحات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوّم، تهران: آگاه.
- ابوروح لطف‌الله، جمال‌الدین. (1391)، حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، مقدمه، تصحیح و توضیحات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ نهم، تهران: سخن.
- احمدبن حنبل. (1403ق/ 1983م)، الزهد، الطبعه الاولی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- احمدبن حنبل. (1981م)، کتاب الزهد، حقّقه و قدّم له و علّق علیه الدکتور محمّد جلال شرف، بیروت: دار النهضه العربیه.
- احمد، عزیز. (1366)، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمۀ نقی لطفی و محمّدجعفر یاحقی، چ اوّل، تهران: کیهان.
- اژدری، سیده راضیه و سهیلا صلاحی مقدم، (1396)، «فردوس‌المرشدیه فی اسرارالصمدیه»، سومین همایش متن‌پژوهی ادبی.
- اسمیت، مارگارت. (1390)، مطالعاتی در عرفان اولیه خاور نزدیک و خاور میانه، ترجمۀ منصور پیرانی و مریم محمدی نصرآبادی، چ اوّل، تهران: نشر مرکز.
- افشار، ایرج. (1375)، «هزار حکایت صالحان و صوفیان»، معارف، دورۀ سیزدهم، ش 3، ص 62 74.
- انصاری، خواجه عبدالله. (1386)، طبقات‌الصوفیه، به تصحیح محمد سرور مولائی، تهران: توس.
- بایرام، میکاییل. (1369)، «یکی از قدیم‌ترین منابع ادبیات تصوّفی ایران»، معارف، دورۀ هفتم، ش 20، ص 138 – 143.
- بدوی، عبدالرحمن. (1389)، تاریخ تصوّف اسلامی، ترجمۀ محمودرضا افتخارزاده، چ اوّل، تهران: افراز.
- برتلس، یوگنی ادواردوویچ. (1376)، تصوّف و ادبیات تصوّف، تهران: امیرکبیر.
- بوزجانی، درویش علی. (1345)، روضة‌الریاحین، به کوشش حشمت مؤید، چ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- پند پیران. (1357)، به تصحیح جلال متینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
- پورجوادی، نصرالله. (1368)، «ابومنصور اصفهانی: صوفی حنبلی»، معارف، دورۀ ششم، ش 1 و 2، (پیاپی ش 16 و 17)، ص 3 – 80.
- پورجوادی، نصرالله. (1376)، «گزارش‌های ابومنصور اصفهانی در سیرالسّلف و نفحات الانس»، معارف، دوره ۱۴، ش ۳، ص 3 – 23.
- پورجوادی، نصرالله. (1377)، «ابن‌یزدانیار ارموی و منازعۀ او با مشایخ بغداد: نگاهی به دعواهای صوفیه با یکدیگر»، معارف، دوره ۱۰، ش ۳، ص 66 – 91.
- پورجوادی، نصرالله. (1377)، «منبعی کهن در باب ملامتیان نیشابور»، معارف، شمارۀ 43 و 44، ص 3 – 50.
- پورجوادی، نصرالله. (1379)، «تصوّف و تشیع» (گفت‌وگو)، هفت آسمان، ص 9 – 30.
- پورجوادی، نصرالله. (1388)، «تصوّف از ابتدا تا پایان قرن ششم»، تاریخ و جغرافیای تصوّف، نوشتۀ جمعی از مؤلفان، چ اوّل، تهران: نشر کتاب مرکز.
- پورجوادی، نصرالله. (1393)، «اللمع»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد پنجم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 622 – 625.
- پورمظفری، داوود. (1390)، «گفتارنوشت‌های صوفیان، بازشناسی یک گونۀ نوشتاری»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 4، ش 15، ص 31 – 60.
- الترمذی، حکیم محمدبن علی. (1379)، مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی (دو اثر از حکیم ترمذی)، به کوشش برند رودلف راتکه و جان اوکین، ترجمۀ دکتر مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
- الترمذی، حکیم محمد‌بن‌علی. (1426ق)، ریاضة‌النفس، قدم له و علق علیه ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.
- الترمذی، حکیم محمد‌بن‌علی. (1428ق)، کیفیةالسلوک الی رب‌العالمین، تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- تفسیر التستری، علّق علیه و وضع حواشیه محمد باسل عیون السّود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- تفضلی، احمد. (1383)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چ چهارم، تهران: سخن.
- جامی، عبدالرحمن. (1375)، نفحات‌الانس، تصحیح و تعلیق محمود عابدی، چ اوّل، تهران: انتشارات اطلاعات.
- جانی‌پور، محمدعلی. (1390)، «بررسی شخصیت ابن‌باکویۀ شیرازی»، مجلۀ ادب فارسی (مجلۀ سابق دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دورۀ جدید، شمارۀ 6، پیاپی 193، ص 7 – 92.
- جعفریان، رسول و دیگران. (1378)، نقد و بررسی منابع سیرۀ نبوی، چ اوّل، تهران: سمت.
- جعفریان، رسول. (1385)، «داستان سیره، ابوالحسن بکری و قصه‌ای کردن سیرۀ نبوی»، خردنامه همشهری، شمارۀ 11، ص 48 – 49.
- خرقانی، احمدبن حسین. (1388)، دستورالجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار، چ اول، تهران: میراث مکتوب.
- الخرکوشی، ابوسعید عبدالملک‌بن محمد. (1427 ق)، تهذیب‌الاسرار فی اصول‌التصوّف، اعتنی به و وضع حواشیه امام سید محمد علی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- دلبری، سیدعلی. (1391)، آشنایی با اصول علم رجال، چ اوّل، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
- دوبرو، هدِرِ. (1389)، ژانر (نوع ادبی)، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ اول، تهران: نشر مرکز.
- دویس، دوین. (1384)، «سید علی همدانی و سنت‌های اولیانامه‌نویسی»، میراث تصوّف، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، ج 1، ص 496 – 550.
- دهباشی، مهدی؛ سید علی‌اصغر میرباقری‌فرد. (1388)، تاریخ تصوّف (1)، چ سوّم، تهران: سمت.
- دیلمی، ابوالحسن. (1363)، سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله ابن‌خفیف شیرازی، ترجمۀ رکن‌الدین یحیی‌بن جنید شیرازی، تصحیح آن ماری شیمل، به کوشش توفیق سبحانی، تهران: بابک.
- ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا. (1387)، «سرگذشت صوفیان در داستان‌های عامیانه»، قصه‌های عامیانۀ ایرانی، چ اوّل، تهران: سخن، ص 390 – 444.
- رادفر، ابوالقاسم. (1385)، تذکره‌های عرفانی، چ اول، جیرفت: دانشگاه آزاد اسلامی.
- ریاضی، حشمت‌الله. (1390) ، شکوفه‌های عرفان در بوستان هندوستان، سیر عرفان و تصوّف اسلامی در هند، چ اوّل، تهران: قلم.
- زرقانی، سیدمهدی. (1390)، تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تطور و دگردیسی ژانرها تا میانۀ سدۀ پنجم هجری به انضمام نظریۀ تاریخ ادبیات، چ دوّم، تهران: سخن.
- زریاب‌خویی، عباس. (1375)، «ابن‌باکویۀ شیرازی»، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد دوّم، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- زوندرمان، ورنر. (1389)، «ادبیات مانوی به زبان‌های ایرانی»، تاریخ ادبیات فارسی زیر نظر احسان یارشاطر، پیوست 1، ادبیات ایران پیش از اسلام، ویراستۀ رونالد اویک و ماریا ماتسوخ، ترجمۀ نرجس بانو صبوری، تهران: سخن‌ص 236- 306.
- سپهسالار، فریدون‌بن احمد. (1387)، رسالۀ سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، تصحیح محمد افشین وفایی، چ دوّم، تهران: سخن.
- سپهسالار، فریدون‌بن احمد. (1391)، رساله در مناقب حضرت خداوندگار، تصحیح محمدعلی موحد و صمد موحد، چ اول، تهران: کارنامه.
- سرّاج طوسی، ابونصر عبداللهبن علی. (1382)، اللمع فی التصوّف، تصحیح نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، چاپ دوّم، تهران: اساطیر.
- سرکاراتی، بهمن. (1385)، سایه‌های شکارشده (گزیدۀ مقالات فارسی)، چ دوّم، تهران: طهوری.
- سزگین، فؤاد. (1380)، تاریخ نگارش‌های عربی، ج 1، به اهتمام احمدرضا رحیمی ریسه، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سلمی، ابوعبدالرحمن. (1389ق)، طبقات‌الصوفیه، به تصحیح نورالدین شریبه، قاهره: مکتبه الخانجی.
- سلمی، ابوعبدالرحمن. (1424ق)، طبقات الصوفیه، به تصحیح مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- سلیمانی، مرضیه. (1388)، «پویش صوفیان در شبه‌قاره، نگاهی به کتاب تصوّف هندی از قرن هفدهم بدین سو»، کتاب ماه دین، ش 148، ص 45 – 51.
- سمنانی، علاءالدوله. (1369)، «تذکرة‌المشایخ»، مصنّفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، چ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
- سمیعی، احمد. (1387)، «تذکرة‌الاولیاء»، فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی، ج دوّم، تهران: سروش.
- سوری، محمّد. (1385)، «حکیم ترمذی و نظریۀ ولایت»، معارف عقلی، ش 4، ص 85 – 104.
- سویری، سارا. (1384)، ««حکیم ترمذی و جنبش ملامتی در تصوّف سده‌های آغازین»، میراث تصوّف، ویراستۀ لئونارد لویزن، ج 1، چ اوّل، تهران: نشر مرکز، ص 148 – 178.
- سهلگی، محمدبن علی. (1385)، دفتر روشنایی، از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
- سیرجانی، علی‌بن حسن. (1390)، کتاب البیاض و السّواد من خصائص حِکم العباد فی نعت المرید و المراد، تصحیص و تحقیق محسن پورمختار، چ اوّل، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
- شاکری، رضا. (1385)، «نخستین و بهترین تذکرۀ عرفانی»، معارف عقلی، شمارۀ 4، ص 155 – 176.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1380)، «مقامات کهن و نویافتۀ ابوسعید ابوالخیر»، نامۀ بهارستان، سال دوّم، شمارۀ دوّم، دفتر 4، ص 65 – 78.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1383)، «نقش ایدئولوژیک نسخه‌بدل‌ها»، نامۀ بهارستان، سال پنجم، شمارۀ اول و دوّم، دفتر 9- 10، ص 93- 110.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1386)، چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نویافتۀبوسعید)، چ دوّم، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1391)، نوشته بر دریا، از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، چ ششم، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، چ اول، تهران: سخن.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1393)، درویش ستیهنده، از میراث عرفانی شیخ جام، تهران: سخن.
- شمس تبریزی، محمدبن علی. (1385)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
- شولر، گریگور. (1393)، شفاهی و مکتوب در نخستین سده‌های اسلامی، ترجمۀ نصرت نیل‌ساز، چ اوّل، تهران: حکمت.
- شهبازی، ایرج؛ علی‌اصغر ارجی. (1387)، سبع هشتم، چ اول، قزوین: سایه‌گستر.
- شیری، قهرمان. (1389)، «تأثیر آیات و روایات بر شکل‌گیری کرامات»، فصلنامۀ ادب و عرفان، سال اوّل، شمارۀ چهارم، ص 17 – 39.
- شیمل، آن‌ماری. (1387)، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، چاپ ششم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- شیمل، آن‌ماری. (1368)، «ظهور و دوام اسلام در هند»، ترجمۀ حسن لاهوتی، کیهان اندیشه، ش 23.
- الطبری اللا‌لکائی، هبة‌الله‌‌‌بن الحسن. (1412 ق)، کرامات‌الأولیاء، تحقیق احمد سعد الحمان، الریاض: دار طیبه.
- عبداللهبن المبارک المروزی. (بی‌تا)، کتاب الزهد، حقّقه و علّق علیه حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- عبدالوهاب‌بن جلال‌الدین محمد همدانی. (1390)، ثواقب‌المناقب اولیاء‌الله، تصحیح و مقمه از عارف نوشاهی، چ اوّل، تهران: میراث مکتوب.
- عراقی، فخرالدین. (بی‌تا)، «مقدمۀ دیوان»، کلیات عراقی، به کوشش سعید نفیسی، تهران: کتابخانۀ سنائی، ص 46 – 65.
- عطار، فریدالدین محمدبن ابراهیم. (1379)، تذکرة‌الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، چاپ یازدهم، تهران: زوار.
- عطار، فریدالدین. (1905 – 1907 م)، تذکرة‌الاولیاء، تحقیق رنولد الن نیکلسون، لیدن: بریل.
- عطار، فریدالدین. (1383)، منطق‌الطیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
- عمری مرشدی، شمس‌الدین. (1383)، معدن‌الدرر (سیرت‌نامۀ حاجی ناصرالدین عمر مرشدی)، پژوهش عارف نوشاهی و معین نظامی، چ اول. نشر کازرونیه.
- غجدوانی، عبدالخالق. (1332)، رسالۀ صاحبیه (در مناقب و مقامات خواجه ابویعقوب یوسف همدانی)، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، مجلۀ فرهنگ ایران‌زمین، جلد اول، 1332ش، ص 70- 101.
- غزنوی، سدید‌الدین محمّد. (1384)، مقامات ژنده‌پیل، به اهتمام حشمت مؤید، چاپ سوّم، تهران: علمی و فرهنگی.
- فتوحی، محمود؛ محمّدافشین وفایی. (1391)، «تحلیل انتقادی زندگی‌نامه‌های مولوی»، بخارا، س 15. ش 89-90. ص:28-53.
- قشیری، ابوالقاسم. (1374). ترجمۀ رسالۀ قشیریه، با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فرزانفر، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
- کلابادی، ابوبکرمحمد. (1371)، کتاب تعرف (متن و ترجمه)، به کوشش محمدجواد شریعت، چاپ اول، تهران: اساطیر.
- لا‌شیء، حسین. (1369)، «ابن باکویۀ شیرازی»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 3، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ص 91 – 92.
- لویزن، لئونارد (ویراستار). (1384)، میراث تصوّف، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، 2 جلد، چ اول، تهران: نشر مرکز.
- محجوب، محمّدجعفر. (1363)، «از فضائل و مناقب‌خوانی تا روضه‌خوانی»، ایران‌نامه، شمارۀ 7، ص 402 – 431.
- محمدبن منوّر. (1366). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، 2 جلد، چاپ اول، تهران: آگاه.
- محمدی ملایری، محمّد. (1384)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، چ پنجم، تهران: توس.
- محمودبن عثمان. (1333)، فردوس‌المرشدیة فی اسرارالصمدیة (سیرت‌نامۀ شیخ ابواسحق کازرونی)، به کوشش ایرج افشار، چ اول، تهران: کتابخانۀ دانش.
- محمودبن عثمان. (1380)، مفتاح‌الهدایه و مصباح‌العنایه (سیرت‌نامۀ سید امین‌الدین بلیانی)، تصحیح منوچهر مظفریان، چ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل‌بن محمد. (1363)، شرح‌التعرف لمذهب‌التصوّف، با مقدمه و تصحیح و تحشیه محمد روشن، ربع اول، چ اول، تهران: اساطیر.
- منزوی، احمد. (1382)، فهرستوارۀ کتاب‌های فارسی، جلد سوّم، چاپ دوّم، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- مهدوی دامغانی، احمد. (1381)، «سهم ایرانیان در اَدَب صوفیانۀ عرب، از نثر و نظم»، حاصل اوقات، مجموعه‌ای از مقالات استاد دکتر احمد مهدوی دامغانی، به اهتمام دکتر سیدعلی‌محمد سجّادی، تهرانک سروش.
- میرعابدینی، سید ابوطالب. (1379)، ابراهیم ادهم، زندگی و سخنان او، چ دوّم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- نراقی، احمد(آرش)، (1378)، رسالۀ دین‌شناخت، مدلی در تحلیل ایمان ابراهیمی، تهران: طرح نو.
- نفیسی، سعید. (1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، 2 جلد، تهران: فروغی.
- نقوی، سیدعلیرضا. (1343)، تذکره‌نویسی فارسی در هند و پاکستان، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
- وامقی، ایرج. (1378)، نوشته‌های مانی و مانویان، چ اوّل، تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- هزار حکایت صوفیان. (1385)، با تصحیح و مقدمۀ احمد خاتمی‌پور، چ اوّل، تهران: سخن.
- یافعی، عفیف‌الدین عبداللهبن اسعد. (2004م)، روض‌‌الریاحین فی حکایات‌الصالحین، قاهره: مکتبه زهران.
- Pellat, Ch. (1991), “MANAKIB”, Encyclopedia of Islam, New Edition, Vol. VI, Leiden, E. J. BRILL, Pp. 349 – 356.
- Renard, John. (2008), Friends of God, Islamic Images of Piety, Commitment, and Servanthood, University of California Press.
- Mojaddedi, Jawid A., (2001), The Biographical Tradition in Islam, the tabagāt genre from al-Sulami to Jami, Curzn, U.K.
', './data/perlit/coversheet/751616149097.jpeg'))