ساختارهای ترکیبی اسمی زبان فارسی و کلمات مرکّب م. امید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار/ گروه فرهنگ و زبانهای باستان دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

زبانهای زنده همواره ناگزیر از تولید کلمات جدید هستند. یکی از فرایندهای واژه‌سازی در  برخی از زبان­ها ترکیب عناصر بسیط یا مشتقّ با یکدیگر و ایجاد واژۀ مرکّب است. از آنجا که کلمات بسیط و فرایند اشتقاق تنها بخشی از نیاز واژگانی را برآورده می‌کند، گویشوران زبان همواره ناگزیر از ساخت کلمات مرکّب با استفاده از عناصر موجود و الگوهای ترکیبی آن زبان هستند. این الگوهای زبان دارای قواعد و قوانین خاصّی هستند و هر زبان بر اساس ساختارهای نحوی و پیشینۀ تاریخی خود از آنها بهره می­گیرد. از این رو هیچ دو زبانی، حتّی دو زبان خواهر و یا دو زبانی را که یکی از دیگری منشعب شده، نمی­توان یافت که قواعد ترکیبی عیناً مشابهی داشته باشند. در میان شاعران معاصر، مهدی اخوان‌ ثالث با دستیابی به توانش زبانی کاملی از زبان فارسی، تعداد کثیری از کلمات مرکّب را ایجاد کرده و در شعر خود به کار برده است. این توانایی، که حاصل غور و استقصاء او در متون ادبیِ قدیم و جدید فارسی است، باعث شده که کلمات مذکور دارای ساختاری به‌اسلوب و منطبق با قواعد ترکیب‌سازی در زبان فارسی باشند. تاکنون پژوهشی در مورد انواع ساختهای مختلف به کار برده شده در ترکیب‌سازی اخوان انجام نشده است. در این نوشتار با استخراج کلمات مرکّب از چند دفتر شعر این شاعر به دسته‌بندی این کلمات به لحاظ ساختاری و بررسی میزان اقبال او بر ساختهای مختلف ترکیبی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Persian Compound Structures and M. Omid’s Compounds

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Jalalian Chaleshtari
AssociateProfessor/ Department of Ancient Culture and Languages of Tabriz University,Iran
چکیده [English]

Compounding is one of the prosesses of word-formation in some languages. Because simple words and derivatives satisfy just a part of the speakers’ need of vocabulary, the speakers are forced to make compound words using the available language elements and compounding patterns. These patterns always have certain rules and criterions and each language uses them in it’s syntactic structures and historical backgrounds. Hence, no two languages, even two sibling languages or those that one of them is derived from the other one, can be found to have the same rules of compounding. Among the Persian contemporary poets, Mehdi Akhavan-sales with the full knowledge of Persian language, has created a large number of compound words and used them in his poetry . This knowledge, which is the product of scrutinizing the old and new Persian literary texts has resulted in the words being structured in accordance with the rules of compounding in Persian language. So far, no research has been carried out on the various types of Akhavan’s compounds. In this research by extracting compound words from several books of this poet, these words are categorized structurally and the poet’s approach to the structures are evaluated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Akhavan-Shles"
  • "Word-Formation"
  • "Compounds"

مراجع

-         ابوالقاسمی، محسن، (1387). دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
-         اخوان ثالث، مهدی، (1362). زمستان، چاپ نهم، تهران: انتشارات مروارید.
-         اخوان ثالث، مهدی، (1370). آخر شاهنامه، چاپ دهم، تهران: انتشارات مروارید.
-         اخوان ثالث، مهدی، (1374). سه کتاب، چاپ سوم، تهران: انتشارات زمستان.
-         اخوان ثالث، مهدی، (1375). از این اوستا، چاپ دهم، تهران: انتشارات مروارید.
-         انوری، حسن، (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
-         جلالیان چالشتری، محمدحسن، (1388). «کلمات مرکّب ساخته شده با ستاک مضارع فعل در زبان فارسی و سغدی»، زبان و ادب، نشریه دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، صص. 39-55.
-         خیّام­پور، عبدالرّسول، (1397). دستور زبان فارسی، گزارش و ویرایش اسدالله واحد و محمّدعلی موسی­زاده، تبریز: انتشارات آیدین و انتشارات یانار.
-         دهخدا، علی­اکبر، (1377). لغتنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         راستارگویوا، و. س.، (1379). دستور زبان فارسی میانه، ترجمۀ ولی­الله شادان، تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
-         صادقی، علی‌اشرف، (1358). دستور سال چهارم، آموزش متوسطه عمومی، فرهنگ و ادب، تهران: سازمان کتابهای درسی ایران.
-         صادقی، علی‌اشرف، (1383). «کلمات مرکّب ساخته شده با ستاک فعل»، دستور، ویژه‌نامۀ فرهنگستان، ج.1، شمارۀ اوّل، صص. 5-12.
-         طباطبایی، علاءالدین، (1393). ترکیب در زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
-         ناتل خانلری، پرویز، (1387). تاریخ زبان فارسی، (سه مجلّد)، تهران: فرهنگ نشر نو.
-          Duchesne-Guillemin. J. (1936). Les Composés de l’Avesta, Paris: Libraire Orientaliste Paul Geuthner.
-          Jackson, A.V. W. (1892). An Avesta Grammar, Stuttgart: W. Kohlhammer.
-          Mayrhofer, M. (1972). A Sanskrit Grammar, Alabama: University of Alabama.
-          Shaki, M. (1964). A Study on Nominal Compounds in Neo-Persian, Praha: Nakladatelstvi Čekoslovenske Akademie Ved.
-          Wackernagel, J. (1905). Altindische Grammatik, vol. II., Nominal Komposition, Gōttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
-          Whitney, W. D., (1964). Sanskrit Grammar, 10th ed. 0f the 2d edition (1889), London: Oxford University Press.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 آذر 1397
  • تاریخ بازنگری: 20 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 26 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار