نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه، ایران

2 استاد/ ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ایران

3 استاد ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

چکیده

عنصر یا عناصری که به داستان شکل واحد می‌دهند، و اجزا و عناصر آن را به هم می‌پیوندند، بن‌مایه خوانده می‌شود. این عنصر یا عناصر ساختار داستان را مستحکم می‌کنند و در موقعیت‌های روایی خاص و به سبب تکرارشوندگی، برجستگی و معنای ویژه‌ای به آن می‌بخشند. این بن‌مایه‌ها علاوه بر برجسته‌نمایی، در حرکت داستان نیز مؤثر واقع می‌شوند. در بسیاری از حکایت‌های فارسی، بن‌مایه، ساختار داستان را شکل می‌دهد. بدین معنا که حکایت به‌تمامی بر گرد آن بن‌مایه دور می‌زند و حوادثی که در داستان پدید می‌آید، حول همان بن‌مایه شکل می‌گیرد. مهم‌ترین بن‌مایه‌هایی که در آثار حماسی کارکردی فعال و پیش‌برنده دارند عبارت‌اند از قهرمان، سفر قهرمان، خواب و رؤیا، کتمان نام، پیشگویی، جنگ، گشودن قلعه، اژدها و اژدهاکشی، جادو و جادوگران، ابزارهای جنگی و... . ابن‌حسام خوسفی، سراینده خاوران‌نامه، در پروردن داستان و مضمون اثر خویش، از این بن‌مایه‌ها به نحو شایسته‌ای بهره جسته و سبب ارتقای هنری و تأثیربخشی آن و نیز برجستگی داستان شده است. ما در این نوشته به بررسی این بن‌مایه‌ها می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Epic Bases in Khavaran nameh

نویسندگان [English]

  • sattar pir eynaddin 1
  • abdollah toloeiazar 2
  • fatemeh modarresi 3

1 PhD student in Persian language and LIterature,University of Urmia,Iran

2 Professor/Persian Literature، Urmia University، Iran

3 Professor of Persian Literature/Urmia University. Iran

چکیده [English]

An element or elements that unite the story of a single entity, the elements and its elements are interconnected, are called essentials. It strengthens the element or elements of the structure of the story and gives it, in certain narrative situations, its prominence and meaning, due to its repetition, prominence and meaning. These materials, in addition to highlighting, are also effective in moving the story. In many Persian fables, the foundation forms the story structure. In this sense, the story circles around it in its entirety, and the events that occur in the story form around the same material. The most important elements that are active in the epic works of action are: hero, hero journey, dream and dream, concealment of name, prophecy, war, castle, dragon and dragon, magic and wizards, war instruments and more.
As a religious epic in the creation of the story and the theme of the work, Khavaranameh has used these materials well and has promoted its artistic and influential influences as well as the prominence of the story. We will look at these materials in this article

کلیدواژه‌ها [English]

  • khavrannameh
  • base
  • hero
  • travel
  • dragon
-         قرآن کریم
-         آیدنلو، سجاد، 1390، دفتر خسروان «برگزیده شاهنامه فردوسی»، سخن، تهران
-      امامی، نصرالله، قاسم‌پور، قدرت، 1378، «تقابل عنصر روایت گری و و توصیف در هفت‌پیکر نظامی»، فصل‌نامه نقد ادبی دانشگاه تربیت مدرس، سال اول، شماره اول، صص 147-161
-         باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، 1353، اژدهای هفت‌سر، تهران
-         پارسانسب، محمد، 1388، «بن‌مایه، تعاریف، گونه‌ها، کارکرد و...»، فصل‌نامه نقد ادبی، سال 1، شماره 5، بهار 88، صص 7-40
-         پازوکی، ناصر، 1376، «شیوه‌های قلعه‌گیری در شاهنامه»، میراث فرهنگی، بهار و تابستان، شماره 17، صص 28-32
-         پاینده، حسین، ۱۳۸۹، داستان کوتاه در ایران، جلد ۲، تهران، نیلوفر
-         پورداود، ابراهیم، 1377، یشت‌ها، ج1، اساطیر، تهران
-      پیرزادنیا، مینا و همکاران، 1396، «نگاهی تطبیقی به جایگاه اسب در شاهنامه و دیوان حماسی عنتره»، نشریه ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س9، ش17، پاییز و زمستان، ص 1-19
-      جهانشاهی افشار، علی، جهادی حسینی، سید امیر، ۱۳۹۶، «جادو و جادوگری در قصه امیرارسلان نامدار»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال۵، ش۱۸، بهمن و اسفند، ص ۱۰۵-۱۳۰
-      خوسفی، ابن‌حسام، خاوران‌نامه، نسخه خطی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، منبع ۵-۲۷۹۵۸، شناسه کد کتاب ۱۵۱۶۲۹۸، ۵۴۸ صفحه
-         داد، سیما، ۱۳۷۵، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ ۲، تهران، مروارید
-         دارا، مریم، 1386، «نگاهی بر اژدها و چند اژدهاکش ایران»، کتاب ماه ادبیات، شماره 20، پیاپی 116، خردادماه، ص 55-60
-         رزم‌جو، حسین، 1381، قلمرو ادبیات حماسی ایران، ج1، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران
-         رستگار فسایی، منصور، 1379، اژدها در اساطیر ایران، چاپ اول، توس، تهران
-         رستگار فسایی، منصور، 1383، پیکرگردانی در اساطیر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران
-      رضایی دشت آژنه، محمود، 1396، «بررسی خاستگاه اسطوره‌ای نام در گسترۀ ادب حماسی»، فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 13، ش 46، بهار، ص 63-93
-         رضی، هاشم، 1371، آیین مهر(میتراییسم)، بهجت، تهران
-         سرامی، قدمعلی، 1373، از رنگ گل تا رنج خار، شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه، چ2، علمی فرهنگی، تهران
-         سرکاراتی، بهمن، ۱۳۷۸، سایه‌های شکارشده، قطره، تهران
-      شریعت، زهرا، زینلی، لیلا، 1388، «جلوه‌های حماسی، ملی و مذهبی در نگاره‌های خاوران‌نامه مکتب شیراز»، مطالعات هنر اسلامی، دوره 5، ش10، ص 43-57
-      شهبازی، اصغر، ملک‌ثابت، مهدی، ۱۳۸۳، «نقد زبان حماسی در خاوران‌نامه ابن‌حسام خوسفی»، جستارهای ادبی، ش۱۸۵، تابستان، ص ۸۹-۱۱۷
-         شهری، جعفر، 1368، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، اسماعیلیان، تهران
-         صفا، ذبیح‌الله، 1373، تاریخ ادبیات در ایران، ج2، چ13، فردوس، تهران
-      طاهری، محمد، آقاجانی، حمید، 1392، «تبیین کهن‌الگوی «سفر قهرمان» بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت‌خان رستم»، فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 9، ش 32، پاییز، ص 169-198
-         عمادزاده، عمادالدین حسین، 1331، امیرالمؤمنین، زندگانی علی ابن ابی‌طالب، نشر محمد، تهران
-      غلام پور دهکی، سکینه، پشت‌دار، علی‌محمد، 1394، «بررسی تطبیقی کارکردهای پیشگویی در حماسه‌های بزرگ جهان»، فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال11، ش41، زمستان، ص 251-281
-      غلامحسین زاده، غلامحسین و همکاران، 1389، «ساختارشناسی بن‌مایه‌های حمزه‌نامه»، نقد ادبی، سال3، شماره 11 و12، پاییز و زمستان، ص 205-232
-         فردوسی، ابوالقاسم،1371، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر 3، انتشارات مزدا، کالیفرنیا
-         فردوسی، ابوالقاسم، 1373، شاهنامه، دفتر 4، به کوشش جلال خالقی مطلق، مزدا، کالیفرنیا
-         فردوسی، ابوالقاسم، 1375، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر 5، انتشارات مزدا، کالیفرنیا
-         فردوسی، ابوالقاسم، 1386، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر7، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران
-         فروید، زیگموند، 1369، توتم و تابو، ترجمه محمدعلی خنجی، طهوری، تهران
-         فرهنگ سخن، ۱۳۸۲، به سرپرستی دکتر حسن انوری، ج۲، چ۲، سخن، تهران
-         فریزر، جیمز جورج، 1384، شاخۀ زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، آگاه، تهران
-      قبادی، حسینعلی، نوری، علی، 1386، «تأثیر شاهنامه فردوسی بر ادبیات عیاری، زبان و ادب فارسی»، نشریه ادبیات دانشگاه تبریز، سال50، ش201، بهار و تابستان، ص63-96
-         کزازی، میر جلال‌الدین، 1385، نامه باستان، ج1، سمت، تهران
-         کمپل، جوزف، 1392، قهرمان هزارچهره، ترجمه شادی خسرو پناه، گل آفتاب، مشهد
-         کویر، محمود، 1390، بر بال سیمرغ، جستارهایی دربارۀ شاهنامه، کتاب آیدا
-      گران‌بها، محمدصادق، 1397، فرهنگ توصیفی ریشه‌شناختی رزم افزار و رزم جامه در شاهنامه فردوسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، شهریورماه
-         گریمال، پی‌یر، ۱۳۵۶، فرهنگ اساطیر ایران و روم، ترجمه احمد بهمنش، امیرکبیر، تهران
-      گلی، احمد، 1386، «دیوان در شاهنامه»، مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، س5، بهار و تابستان، ص 153-172
-      لک، ایران، تمیم‌داری، احمد، 1395، «مطالعۀ تطبیقی کهن‌الگوی سفر و بازگشت قهرمان در شاهنامه و ادیسه»، ادبیات تطبیقی، پیاپی 13، بهار و تابستان، ص 161-184
-         محجوب، محمدجعفر، 1383، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چ 2، چشمه، تهران
-      محجوب، محمدجعفر، 1356، «روش‌های عیاری و نفوذ کار و کردار عیاران در شاهنامه»، هنر و مردم، ش177 و178، تیر و مرداد، ص2-13
-         محمدی، هاشم، 1383، «سیمای امام علی در حماسه‌های دینی ایران»، کیهان فرهنگی، 216، ص 24-27
-      محمودی، فتانه، حاج‌حسینی، اعظم، 1393، «تطبیق عنصر خیال در متن و نگاره‌های خاوران‌نامه با رویکرد نقد تخیلی گاستون باشلار»، ادبیات تطبیقی، پیاپی10، پاییز و زمستان، ص 36-62
-      محمودی، فتانه، حاج‌حسینی، اعظم، 1393، «مطالعۀ تطبیقی تقابل خیر و شر در نگاره‌های خاوران‌نامه و شاهنامه»، دو فصل‌نامه‌های هنری کاربردی، ش15، بهار و تابستان، ص 21-33
-         مرادی، حمیدالله، ۱۳۸۲، تازیان‌نامه پارسی (خلاصه خاوران‌نامه)، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاه، تهران
-         مشهور، پروین دخت، 1378، رؤیای صادق و بازتاب آن در خاوران‌نامه، نامه پارس، 4، صص 94-103
-         مقدادی، بهرام، ۱۳۷۸، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، فکر روز، تهران
-         میرزا نیکنام، حسین، صرفی، محمد رضا، 1381، «پیشگویی در شاهنامه»، مجله مطالعات ایرانی، ش2، پاییز، صص 153-172
-         میرصادقی، جمال و میمنت، ۱۳۷۷، واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران، کتاب مهناز
-      واحددوست، مهوش، ۱۳۸۶، «عواطف حیوانی در شاهنامه»، مجله مطالعات ایرانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال۶، ش۱۲، صص ۱۹۷-۲۱۴
-         هندرسن، جوزف، 1357، اساطیر باستانی و انسان امروز، انسان و سمبول‌هایش، ترجمه ابوطالب صارمی، امیرکبیر، تهران
-          Jung-C.G. the collected works of C.G.Jung. london: Routedge and Kegan Paul.1979
-          Tomashevesky. Boris. 1965. The matic in Russian FORMALIST criticism. Trans lemon leet.and Reis. USA. University of Nebraska press.