تأمّلی در بیت پانزدهم دیباچۀ شاهنامه از این پرده برتر ...

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تبریز. تبریز. ایران

چکیده

با وجود تلاشهای بسیاری که برای تصحیح شاهنامۀ فردوسی انجام شده، هنوز در این اثر مسائل فراوانی هست که نیازمند تحقیق و تجدید نظر است و برای هر چه بیشتر نزدیک شدن به آنچه از قلم فردوسی تراویده، لازم است که پژوهشگران درحوزه‌های مختلف مرتبط با این اثر با مراجعه به ضبطهای نسخه‌ها و سنجش و مقایسۀ تصحیح‌های موجود به بازنگری یکایک عناصر این اثر اقدام نمایند. گاه صورت اصیلی توسّط مصحّحان از متن خارج شده و گاه تفاوت‌های موجود در تصحیح‌ها خوانندۀ متفنّن و متخصّص را سردرگم می‌کند. در مورد نخست باید با شواهد و دلایل کافی صورت صحیح مغفول به متن باز گردانده شود و در مورد دوم باید کوشید تا تکلیف واژه، مصرع و یا بیت روشن گردد تا مصحّحان در بازنگریها و چاپهای بعدی با در نظر گرفتن این گونه آثار، صورتی منقّح‌تر از متن ارائه نمایند. در این نوشتار بر پانزدهمین بیت از دیباچۀ شاهنامه تمرکز شده است و با بهره‌گیری از ضبط دستنویس‌ها و تأمل در معنای واژۀ «هستی» و نیز صفت برتر «بر» در متون سده‌های نخستین اسلامی و پیشینۀ آنها در متون فارسی میانه، خوانشی و معنایی جدید اما متناسب‌تر با فحوای دیباچه ارائه گردیده است. در نهایت پیشنهاد شده است که بیت مذکور به شکل زیر تصحیح شود: ازین پرده برتر سخن راه نیست / ز هستی بر، اندیشه آگاه نیست

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

New Insights into the Fifteenth Verse of the Shahnameh's Preface (az in parde bartar)

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Jalalian Chaleshtari
Associate Professor, Department of Ancient Culture and Languages, University of Tabriz. Tabriz. Iran
چکیده [English]

Despite numerous efforts to correct Ferdowsi's Shahnameh, many issues remain that require further research and revision, and in order to get closer to what was written by Ferdowsi, it is necessary that researchers in various related fields proceed with this work by referring to the recordings of the manuscripts and measuring and comparing the existing corrections. Sometimes the original form is altered or removed by the correctors, and sometimes the differences in different corrections confuse the non-expert as well as expert reader. In the first case, the accurate form should be restored with sufficient evidence and reasons. In the second case, efforts should be made to clarify the meaning of words, stanzas, or verses, so that the correctors in the revisions and subsequent editions can, considering such works, provide a more precise form of the text. This article focuses on the fifteenth verse of the preface of Shahnameh, and by taking advantage of the recordings of manuscripts and reflecting on the meaning of the word "hasti" and the comparative adjective "bar" in the texts of the early Islamic centuries and their background in Middle Persian texts, a new reading and meaning, but more appropriate to the content of the preface, has been presented. . Finally, it is suggested that the said verse be corrected as follows:

Az in parde bartar saxon râh nist / ze hasti bar, andiše âgâh nist

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • Dibâče (Preface)
  • Middle Persian
  • hasti"
  • "
  • bar"

مراجع

احمدی گیوی، حسن. (1380)، دستور تاریخی فعل، 2 جلد، تهران: نشر قطره.
اسدی طوسی، ابومنصورعلی­بن‌احمد. (1354).  گرشاسپ­نامه.  به اهتمام حبیب یغمایی.  چاپ دوم.  تهران: کتابخانۀ طهوری.
انوری، اوحدالدّین. (1364).  دیوان.  تصحیح سعید نفیسی.  تهران: سکه و پیروز
انوری، حسن. (1381).  فرهنگ بزرگ سخن.  تهران: سخن.
خالقی­‌مطلق، جلال. (1391).  یادداشت­های شاهنامه.  3 جلد.  تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
دست‌نویس شاهنامة فردوسی همراه با خمسة نظامی مربوط به سدة ۸ هجری قمری (معروف به شاهنامة سعدلو)، چاپ عکسی از روی نسخة متعلق به مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، با مقدمة فتح‌الـله مجتبایی.
دست‌نویس شاهنامة فردوسی از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری (کتابخانۀ شرقی، وابسته به دانشگاه سن­ژوزف بیروت، شمارۀ NC. 43) به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار و نادر مطلّبی کاشانی.
دستنویس شاهنامۀ فردوسی کتابخانۀ بادلیان به شمارۀ Or.  716.
دهخدا، علی­اکبر. (1377).  لغتنامۀ دهخدا.  تهران: انتشارات دانشگاه تهران- مؤسسۀ لغت­نامۀ دهخدا.
زریاب خویی، عباس. (1370).  نگاهی تازه به مقدمۀ شاهنامه.  ایران­نامه.  شمارۀ 37: 14-23.
سوزنی سمرقندی. (1338).  دیوان.  تصحیح ناصرالدّین شاه­حسینی.  تهران: امیرکبیر.
یعی، محمود. (1377).  شاهنامه و دستور.  چاپ دوم.  تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فرّخی سیستانی. (1335).  دیوان حکیم فرّخی سیستانی.  به کوشش محمّد دبیرسیاقی.  تهران: انتشارات شرکت اقبال و شرکا.
فردوسی، ابوالقاسم. (1380).  شاهنامه.  تصحیح مصطفی جیحونی.  5 جلد (0-4).  تهران: گروه انتشارات شاهنامه­پژوهی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1384).  گزیدۀ شاهنامه.  تصحیح و گزینش مصطفی جیحونی تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386).  شاهنامه.  تصحیح جلال خالقی ‌مطلق.  هشت جلد.  تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1393).  شاهنامه.  تصحیح جلال خالقی­‌مطلق.  2 جلد.  تهران: سخن.  
فردوسی، ابوالقاسم. (1353)، شاهنامه، تصحیح ژول مول، هفت جلد، چاپ اوّل، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1960- 1971).  شاهنامه، متن انتقادی، تحت نظر عبدالحسین نوشین، مسکو: ادارۀ دانش، شعبۀ ادبیات خاور.
کزّازی، میرجلال­الدین. (1390).  نامۀ باستان.  ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی.  9 جلد.  تهران: سمت.
مسعود سعدسلمان. (1339).  دیوان.  تصحیح رشید یاسمی.  تهران: پیروز.
نسفی، ابوحفص نجم­الدّین عمر. (1354).  تفسیر نسفی.  تصحیح عزیزالله جوینی.  دو جلد.  تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
وطواط، رشیدالدّین. (1339).  دیوان.  تصحیح سعید نفیسی.  تهران: کتابخانۀ بارانی.
Anklesaria, E. T. D. (1913). Dânâk-u Mainyô-i Khard. Bombay.
Anklesaria, E. T. D. (1956). Zand-Āāsīh: Iranian or Great Bundahišn. Bombay.
Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch. Berlin: Walter de Gruyter & Co.
Durkin-Meisterernst, D. (2014). Grammatik des Westmitteliranischen. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Jackson, A. V. W. (1892). An Avesta grammar: In comparison with Sanskrit. Stuttgart: W. Kohlhammer.
Madan, D. M. (1911). The complete text of the Pahlavi Dinkard. Bombay: The Society for the Promotion of Researches into the Zoroastrian Religion.
De Menasce, J. (1973). Le troisième livre du Dēnkart. Paris: Librairie C. Klincksiek.
Mohl, J. (1876–1877). Le Livre des Rois (Vols. 1–7). Paris: Imprimerie Nationale.
Nyberg, H. S. (1974). A manual of Pahlavi (Vols. 1–2). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Pakzad, F. (2005). Bundahišn, Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie. Bund 1: Kritische Edition. Tehran: Centre for the Great Islamic Encyclopaedia.
Vahman, F. (1986). Ardā Wirāz Nāmag. London & Malmö: Curzon Press.
West, E. W. (1982). Pahlavi texts. The sacred books of the East. Oxford: Clarendon Press.
Wolff, F. (1965). Glossar zu Firdosis Schahname. Berlin: Georg Olms Verlagsbuchhandlung Hildeshei.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 18 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 24 دی 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار