نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 گروه رشتة زبان و ادبیّات فارسی دانشکده حضرت نرجس(س)، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، ایران

چکیده

مکتوبات یکی از گونه‌های مهم ادبیّات و انواع نثر فارسی است که در دوره‌های مختلف تاریخی از نظر ادبی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی از اهمّیت شایانی برخوردار بوده است. عرفای اسلامی با استفاده از فن مکتوب‌نگاری و با پیروی از پیشوایان دین، اقدام به نگارش نامه‌هایی برای انتقال آموزه‌های عرفانی و هدایت سالکان طریقت کرده‌اند. عبدالله قطب یکی از عارفان برجستة قرن نهم هجری است که اقدام به تأسیس جامعه‌ای آرمانی و مدینه‌ای فاضله با عنوان «اخوان آباد» در حوالی جهرم کرد. وی از طریق نگارش مکتوبات به ادارة این جامعة آرمانی و هدایت و تعلیم مریدان خود پرداخت؛ مکتوباتی که هم از نظر نثر شیوای فارسی و هم از نظر دربرداشتن نکات ارزشمند عرفانی برای ارشاد و تعلیم سالکان درخور توجّه است. بر این اساس، در این جستار با روش تحلیلی ـ توصیفی ساختار مکاتیب قطب مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق حکایت از آن دارد ویژگی‌های سبکی نگارش قطب، یعنی گرایش به ساده‌نویسی و ایجاز و اختصار، ساختار مکتوبات وی را دستخوش تغییر قرارداده و همین امر سبب تفاوت مکاتیب قطب در قیاس با سایر مکتوبات عرفانی شده است. این مکتوبات در زمرة مکتوبات اخوانی و چند سویه جای می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Structural analysis of Abdullah Qutb's letters

نویسندگان [English]

  • Arezu pooryazdanpanah Kermani 1
  • zeinab sheikhhosseini 2

1 Department of Persian Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran

2 Department of Persian Language and Literature Department, Hazrat Narjes (S) Faculty, Vali Asr (AJ) University, Rafsanjan, Rafsanjan, Iran

چکیده [English]


Letters are one of the important types of Persian literature and types of prose that have been of great literary, social, historical and political importance in different historical periods. Islamic mystics, using the art of writing and following the religious leaders, have written letters to convey mystical teachings and guide seekers of the path. Abdullâh Qutb is one of the prominent mystics of the ninth century AH who established the ideal society and utopia called "Exvânâbâd" near Jahrom. Through writing letters, he managed this ideal society and guided and educated his followers; Writings that are noteworthy both in terms of Persian prose and in terms of containing valuable mystical points for the guidance and education of seekers. Accordingly, in this paper, the structure of Qutb's epistels have been studied by analytical-descriptive method. The research findings indicate that the stylistic features of Qutb's writing, i.e. the tendency to simplify and brevity, have changed the structure of his writings and this has caused the difference between the letters of Qutb and other mystical writings. These letters are among the brotherly epistels and multi-faceted letters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Letters
  • Abdullah Qutb Ibn Mohi
  • ninth century AH
  • Persian prose
  • structure
بدیعی، محمّدمهدی (1384). سیر تاریخى نگارش مکاتیب عرفانى. آیینه پژوهش، شماره 96، صص 45 ـ 50.
بهار، محمّدتقی (1386). سبک‌شناسی. ج3، تهران: امیرکبیر.
بیگدلی، سعید بزرگ و فرزاد کریمی (1390). «بررسی و تحلیل حکمت‎های تجربی در آثار منثور فارسی صوفیه تا قرن هشتم». ادبیّات عرفانی و اسطورهشناختی، سال 7، شمارۀ 24، صص 67 ـ 104.
توانایی، حیدر؛ محمّدجواد ناسک جهرمی و زینب رحمانیان (1396). «شناسایی دو اثر ناشناخته از عبدالله قطب بن محیی و معرّفی شاگردش شیخ شهاب‌الدین دانیالی جهرمی». فصلنامۀ شعر و زبان معاصر، دورۀ 2، شماره 1، صص 1 ـ 19.
جهادی حسینی، سیّد امیر و نازنین رستمی‎زاده (1399). «جستاری در مکتوبات عرفانی (برپایۀ مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عین‌القضات)». ادبیّات عرفانی و اسطورهشناختی، سال 16، شمارۀ 1، صص 75 ـ 104.
حاذقی، ابوالفضل (1344). «مکاتیب قطب ابن محیی و مکتب عرفانی او». مهر، سال یازدهم، شماره 7، صص 393 ـ 397.
خطیبی، حسین (1398). فن نثر در ادب پارسی. چاپ ششم، تهران: زوّار.
خنجی اصفهانی، فضل‌الله بن روزبهان (1382). تاریخ عالم‌آرای امینی. تصحیح محمّداکبر عشیق. ج1، تهران: میراث مکتوب.
دانشگر، مریم (1391). «یافته‎هایی پیرامون زندگی عبدالله قطب محیی و موقعیت جغرافیایی اخوان‌آباد». پژوهشهای علوم تاریخی، دوره 4، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی ، صص 95 ـ 110.
رستگار فسایی، منصور (1380). انواع نثر فارسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
رضایی، حمید؛ محمّدابراهیم ایرج‎پور و زهرا نوربخش (1392). «بررسی سبکی نثر ترسل و انشا در عصر صفوی با تأکید بر نامۀ نامی». سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم، شمارۀ 2، پیاپی 20، صص 225 ـ 241.
سراج طوسی، ابونصر (1382). اللمع فی التصوف. ترجمۀ مهدی محبّتی، تهران: اساطیر.
صدری‎نیا، باقر و الهه رجبی‎فر (1400). «بررسی و تحلیل نخستین مکاتبات عارفان (مکتوبات ذوالنون مصری و جنید بغدادی)». ادبیّات عرفانی و اسطورهشناختی، سال 17، شماره 63، صص 153 ـ 184.
قزوینی، محمّد (1339). «رسائل قطب بن محیی»، یغما. سال سیزدهم، شمارۀ پنجم، صص 225 ـ 235.
قطب بن محیی، عبدالله (1384). مکاتیب. قم: نوید اسلام.
همایی، جلال‎الدین (1384). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ بیست و سوم، تهران: نشر هما.