جوشش جوهر هستی در سبک هندی (خوانش صدرایی شعر صائب تبریزی)

فتوحی رودمعجنی, محمود

doi:10.22034/perlit.2021.44663.3022

جوشش جوهر هستی در سبک هندی (خوانش صدرایی شعر صائب تبریزی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

محمود فتوحی رودمعجنی

استاد دانشگاه فردوسی مشهد. ایران

10.22034/perlit.2021.44663.3022

چکیده

چکیده
تخیل شاعران فارسیگوی قرن یازده و دوازده، به جانب نازک‌اندیشی در طبیعت و ذره‌نگری در پدیده‌ها گراییده است. این گرایش همزمان است با تحولاتی که در فلسفۀ ایرانی در اصفهان قرن یازدهم روی داد. محتمل است که این همزمانی حاصل تأثر ادبیات و حکمت از یکدیگر باشد. در این مقاله مسألۀ «حرکت در جوهر طبیعت» به عنوان موضوع مشترک در شعر نازک‌خیال صائب و حکمت متعالیه ملاصدرا بررسی شده است. این جستار می‌کوشد تا شباهت دو گفتمان فلسفی و ادبی را در نگرش به یک موضوع (حرکت در جوهر) نشان دهد. برای این منظور تخیلات شعری را - که پویایی و حرکت درونی هستی را بازنمایی نمایی می‌کند- در شعر نمایندۀ برجستۀ نازک‌خیالان یعنی صائب تبریزی (1006- 1087 ق) بررسی کرده و شباهت نگرش صائب را با اندیشۀ حرکت جوهری ملاصدرا نشان داده است. آنچه صدرای فیلسوف با برهان و استدلال دربارۀ حرکت جوهری و انقلاب مستمر وجود بیان کرده شاعر نازک‌خیال با قوۀ مخیله در صورت‌های محاکاتی بازنموده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22517979.1399.73.242.8.5

موضوعات

ادبیات غنایی و تعلیمی

عنوان مقاله [English]

Substantial motion of the universe in the indo - Persian poetry (A Sadrian reading of Saeb - e -Tabrizi's poem)

نویسنده [English]

Mahmood Fotoohi

Professor of Ferdowsi University of Mashhad.IRAN

چکیده [English]

Abstract
In the 16^th century (11the AH), the ideas of Shiite philosopher, Mullā Sadrā (1572-1640 AD / 979-1050 AH) brought about fundamental changes in Islamic ontology, especially some of his innovative ideas on the originality of existence, and Substantial Motion. Simultaneously with these changes, the imaginative style of Persian poetry (indo-Persian poetry) underwent changes, with a dynamic view to existence and substance of nature.
The article is actually a comparative study on philosophy and poetry, which deals with the "Substantial Motion of nature" as a common theme in poetry of Saeb Tabrizi (1006-1087 AH), the Persian poet of the 16th century, and Mulla Sadra's transcendental wisdom, and tries to show the similarity between Sadra's philosophical thought and Saeb's poetic attitude to movement in essence of nature.

کلیدواژه‌ها [English]

Indo-Persian poetry
Saeb Tabrizi
transcendental wisdom
Mulla Sadra
substantive motion

مراجع

- اسیر شهرستانی، جلال بن مؤمن. (حدود 1069 ق). دیوان غزلیات اسیر شهرستانی. تصحیح غلامحسین شریفی ولدانی. تهران: مرکز پژوهشى میراث مکتوب.1384 ش.

- اکبری، رضا. (1384). «ارتباط وجودشناسی و زیبایی‌شناسی در فلسفۀ ملاصدرا». پژوهش‌های فلسفی کلامی. مقاله 5، دوره 7، شماره 25، پاییز 1384، صفحه 88-102

- بیدل دهلوی، عبدالقادر، (1376). کلیات بیدل، تصحیح اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی، تهران، انتشارات الهام، ج اوّل.

- ده‍ب‍اش‍ی‌، م‍ه‍دی. (1386). ‌پژوهشی تطبیقی در هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی ملاصدرا و وایتهد: فیلسوفان مشهور فلسفه پویشی شرق و غرب. تهران: علم.

- سروش عبدالکریم. (1356). نهاد ناآرام جهان. ت‍ه‍ران‌: شرکت انتشارات قلم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ۱۳۹۸ ق.

- ‌ش‍ام‍ل‍و، ول‍ی‌ق‍ل‍ی‌ب‍ن‌ داودق‍ل‍ی. (۱۰۸۵ق). ق‍ص‍ص‌ودشناسی و زیبایی‌شناسی در فلسفةال‍خ‍اق‍ان‍ی.‌ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و پ‍اورق‍ی‌ ح‍س‍ن‌ س‍ادات‌ ن‍اص‍ری‌.ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ارش‍اد اس‍لام‍ی‌. ۱۳۷۵. ۲ ج‌.

- شوکت بخاری، محمد اسحاق. (1107). دیوان شوکت بخاری. تصحیح سیروس شمیسا. تهران: انتشارات فردوس. 1382

- صائب تبریزی. (1081 ق). دیوان، تصحیح محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 1366. (نسخۀ مدرسه فقاهت)

- صائب تبریزی. (1087 ق). دیوان. تصحیح محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 1366.

- صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم.(1050 ق). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. با حاشیه علامه طباطبایى. ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌. 1981 م‌. 9 ج. (نسخۀ مدرسه فقاهت)

- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.(1050 ق). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. تصیح و تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: المرکز الجامعی النشر. 1363. (نسخۀ مدرسه فقاهت)

- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.(1050 ق). سه رسائل فلسفى‌. قم‌: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌. 1387 ه. ش‌ . چاپ: سوم. (نسخۀ مدرسه فقاهت)‌

- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.(1050 ق). مجموعه رسائل فلسفى صدرالمتألهین ‌. تهران‌: حکمت‌. 1420 ه. ق‌

- ص‍درال‍دی‍ن‌ ش‍ی‍رازی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ اب‍راه‍ی‍م. (تالیف 1040 ق).‏ م‍ف‍ات‍ی‍ح‌‌ال‍غ‍ی‍ب‌. م‍ع‌ ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات‌ ع‍ل‍ی‌ ال‍ن‍وری‌؛ ص‍ح‍ح‍ه‌ و ق‍دم ‌ل‍ه‌ محمد خ‍واجوی‌. ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و آم‍وزش‌ ع‍ال‍ی‌، م‍وس‍س‍ه‌ م‍طال‍ع‍ات‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌؛ ان‍ج‍م‍ن‌ اس‍لام‍ی‌ ح‍ک‍م‍ت‌ و ف‍ل‍س‍ف‍ه‌ ای‍ران‌، ۱۳۶۳. (نسخۀ مدرسه فقاهت)

- عرفی شیرازی. (999 ق). کلیات. تصحیح محمد ولی‌الحق انصاری. انتشارات دانشگاه تهران. 1377.

- نصر، سید حسین. (1382). ص‍درال‍دی‍ن‌ ش‍ی‍رازی‌ و ح‍ک‍م‍ت‌ م‍ت‍ع‍ال‍ی‍ه‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ س‍وزن‍چ‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: دف‍ت‍ر پ‍ژوه‍ش‌ و ن‍ش‍ر س‍ه‍روردی‌‏‫.