ابراهیم پور نمین, محمد, اکرمی, میرجلیل. (1396). حماسة عرفانی؛ از فرضیه تا واقعیت. زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز), 70(236), 1-40.
محمد ابراهیم پور نمین; میرجلیل اکرمی. "حماسة عرفانی؛ از فرضیه تا واقعیت". زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز), 70, 236, 1396, 1-40.
ابراهیم پور نمین, محمد, اکرمی, میرجلیل. (1396). 'حماسة عرفانی؛ از فرضیه تا واقعیت', زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز), 70(236), pp. 1-40.
ابراهیم پور نمین, محمد, اکرمی, میرجلیل. حماسة عرفانی؛ از فرضیه تا واقعیت. زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز), 1396; 70(236): 1-40.
1استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آستارا
2استاد دانشگاه تبریز
تاریخ دریافت: 27 اسفند 1396،
تاریخ پذیرش: 27 اسفند 1396
چکیده
تعبیر «حماسۀ عرفانی» در نیم‌قرن گذشته و به‌ویژه در دو دهۀ اخیر، تداولِ قابلِ‌توجهی در حوزۀ پژوهش‌های ادبی یافته است؛ و حتّی عدّه‌ای از محققان، فرضِ وجودِ «حماسة عرفانی» را همچون ژانری مستقل در ادب فارسی طرح کرده‌اند. در پژوهش حاضر کوشیده‌ایم بر اساس نظریة جدید ژانر نشان دهیم که علی‌رغم وجود بعضی تشابهات میان جنبه‌هایی از متون حماسی و بعضی نمونه‌های ادب صوفیه، نهایتاً از منظرِ نقدِ ژانر نمی‌توان صحّت چنین فرضی را پذیرفت چرا که لحاظِ چنین ژانری نه با نیّت مؤلفان صوفی، به‌مثابة عاملی مهم در تعیین ژانر تطابق دارد، نه موجد پیش‌آگاهیِ راهگشایی برای خواننده است و نه اساساً کمکی به طبقه‌بندی دقیق‌تر و معقول‌تر گونه‌های ادب فارسی می‌کند. ضمن آنکه در توضیح مشابهت‌های موجود، توجّه به پدیدة «وجه»، و فرایندهایی چون «آمیختگی انواع» و ثباتِ فوق‌العادة صورت‌های ادبی در شرق ازجمله در ادبیات فارسی، و جریان مهاجرت مضامین و مفاهیم در بین انواع و قوالب مختلف، تبیین و صورت‌بندی منطقی‌تری را از موضوع میسر می‌سازد.
1Assistant Professor, Islamic Azad University, Astara Branch.
2Professor, University of Tabriz
چکیده [English]
In the past half-century and especially in the past two decades the expression “mystical epic” has gained significant prevalence in the field of literary studies, and even some researchers have assumed the existence of a “mystical epic” as an independent genre in Persian literature. This study on the basis of the genre theory shows that against some similarities between some aspects of epic texts and some of examples of sufist literature, it is not possible to verify this assumption from the point of view of genre critic, because the acceptance of such genre is not matched with the intention of the sufi authors which is an important factor in determining the genre, and also it does not create any useful augury for the reader and lastly it does not offer any help for an accurate and reasonable classification of the species of Persian literature. Furthermore in explaining the extant similarities paying attention to the “mode” and the phenomenon “mixture of species” and the wonderful stability of the eastern and especially Persian forms of literature and also the interchange of the themes and concepts between various forms makes a reasonable explanation and formulation more possible.
کلیدواژه‌ها [English]
Epic, Mysticism, Literary Genres, Genre Criticism, Mode, Major Theme, interpretation
آیدنلو، سجاد؛ و ناصر علیزاده. (1385)، «بازشناسی مضمون حماسی-اساطیری "رویارویی پدر و پسر" در روایتی از تذکره‌الاولیاء»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش12 و 13، ص191-208.
ارسطو. (1387)، «فنّ شعر»، ارسطو و فنّ شعر، تألیف و ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، چ ششم، تهران: امیرکبیر.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1352)، «حماسة انسان کامل در مثنوی مولانا»، مجله نگین، ش106، ص11-14.
براهنی، رضا. (1344)، طلا در مس (در شعر و شاعری)، چ اول، تهران: چهر.
پورجوادی، نصرالله. (1396)، «ادبیات تصوف، به زبان فارسی»، تصوف؛ خاستگاه، تاریخ و موضوعات وابسته (مجموعه‌مقالات)، به کوشش فاطمه لاجوردی، چ اول، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ص337-363.
حاج‌آقابابایی، محمدرضا؛ امیر نصری. 1389. «تکوین شخصیت قهرمان در چهار روایت از تذکره‌الاولیا»، فصلنامۀ زبان و ادب پارسی. ش 46. ص 123- 143.
حسین‌پور، علی. (1381)، «حماسة عرفانی و تجلی آن در شمس‌نامة مولانا»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورة جدید، ش اول، ص 35 – 52.
خالقی‌مطلق، جلال. (1386الف)، «حماسه»، دانشنامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد دوّم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 738 – 745.
خالقی‌مطلق، جلال. (1386ب)، حماسه، پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، چ اول، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
دشتی، علی. (2535)، سیری در دیوان شمس، چ چهارم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دوبرو، هدِرِ. (1389)، ژانر (نوع ادبی)، ترجمة فرزانه طاهری، چ اول، تهران: نشر مرکز.
رجایی بخارائی، احمدعلی. (بی‌تا)، فرهنگ اشعار حافظ، چ ششم، تهران: علمی.
رزمجو، حسین. (1368)، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، چ اول، تهران: امیرکبیر.
رزمجو، حسین. (1370)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
رزمجو، حسین. (1364)، «حلقه‌های اتصال یا پل میان حماسه و عرفان در ادبیات منظوم فارسی»، جستارهای ادبی، ش 69، ص301 – 324.
رزمجو، حسین. (1381)، قلمرو ادبیات حماسی ایران، ج1، چ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضایی، عربعلی. (1382)، واژگان توصیفی ادبیات، چ اول، تهران: فرهنگ معاصر.
زرقانی، سیدمهدی. (1390)، تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تطور و دگردیسی ژانرها تا میانة سدة پنجم هجری به انضمام نظریة تاریخ ادبیات، چ دوّم، تهران: سخن.
زرقانی، سیدمهدی. (1388)، «طرحی برای طبقه‌بندی انواع ادبی در دورة کلاسیک»، پژوهش‌های ادبی، س6، ش24، ص81– 106.
زرقانی، سیدمهدی و محمودرضا قربان‌صباغ. (1395)، نظریه ژانر (نوع ادبی)، رویکرد تحلیلی – تاریخی، چ اول، تهران: هرمس.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369)، ارزش میراث صوفیه، چ ششم، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1384)، با کاروان حلّه، چ چهاردهم، تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1364)، سرّ نی، نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، چ اول، تهران: علمی.
ستاری، جلال. (1389)، جهان اسطوره‌شناسی، اسطوره در جهان عرب و اسلام، چ دوّم، تهران: نشر مرکز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391)، رستاخیز کلمات، درس‌گفتارهایی درباره نظریه ادبی صورتگرایان روس، چ اول، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، چ اول، تهران: سخن.
شواب، رمون. (1389)، «اساطیر در ادبیات (کهن) شرق»، جهان اسطوره‌شناسی، اسطوره در جهان عرب و اسلام، ترجمه و تألیف جلال ستاری، چ دوم، تهران: مرکز، ص6-24.
شمشیرگرها، محبوبه. (1389)، «بررسی سبک‌شناسانه حماسه‌های دینی در ادب پارسی، مجله تاریخ ادبیات، ش64، ص133-160.
شمیسا، سیروس. (1381)،انواع ادبی، چ نهم، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله. (1379)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
طباطبایی، جواد. (1395)، تأملی درباره ایران، چ اول، تهران: مینوی خرد.
طباطبایی، جواد. (1367)، درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، چ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
عابدی سرآسیا، علیرضا و محمدصادق علمی سولا و محمدکاظم علمی سولا؛ (1389)، «بررسی امکان دسترسی به نیّات مؤلف، نقدی بر هرمنوتیک قصدی‌ستیز و نظریه مرگ مؤلف»، مطالعات اسلامی – فلسفه و کلام، سال چهل‌ودوم، ش2/85، ص169- 194.
عبادیان، محمود. (1379)، انواع ادبی: شمه‌ای از سیر گونه‌های ادب در تاریخ ادبیات فارسی، چ اول، تهران: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
عطار، فریدالدین محمدبن ابراهیم. (1379)، تذکره‌الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، چاپ یازدهم، تهران: زوار.
فتوحی، محمود. (1389)، «از کلام متمکن تا کلام مغلوب (بازشناسی دو گونه نوشتار در نثر صوفیانه)»، نقد ادبی، س3، ش10، ص35-62.
فتوحی، محمود. (1391)، سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چ اول، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386)، شاهنامه (بر پایه چاپ مسکو)، چ سوم، تهران: هرمس.
قاسمی‌پور، قدرت. (1389)، «وجه در برابر گونه: بحثی در قلمروی نظریه انواع ادبی»، نقد ادبی، س3، ش10، ص63-89.
قبادی، حسینعلی. (1381)، «حماسة عرفانی، یکی از انواع ادبی در ادبیات فارسی»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دورة جدید، ش اوّل، ص 1 – 20.
کربن، هانری. (1389)، «از حماسه پهلوانی تا حماسة عرفانی»، ترجمه انشاءالله رحمتی، اطلاعات حکمت و معرفت، ش55، ص46-49.
کرون، پاتریشیا. (1395)، جامعه‌های ماقبل صنعتی، کالبدشکافی جهان پیشامدرن، ترجمه مسعود جعفری، چ اول، تهران: نشر ماهی.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1370)، رؤیا، حماسه، اسطوره، چ اول، تهران: مرکز.
ابتدای صفحه