نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد

چکیده

پس از توحید حضرت باری ـ تعالی ـ مبحث «ولی و ولایت»، یکی از مهمترین و در عین حال پیچیده­ترین مباحث عرفان و تصوّف اسلامی است. اهل عرفان از آغاز پیدایش این مکتب تاکنون با استناد به آیات قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) و احادیث اهل بیت (ع) به تبیین و توضیح این مسأله پرداخته­اند. در این مقاله دیدگاه­های سلطان­ولد دربارۀ «ولی» و مقام «ولایت» بررسی شده است. بر اساس نتایج این پژوهش مشخص می­شود که سلطان­ولد، معنای حقیقی ولایت را رؤیت باطنی جمال حضرت حق دانسته،  معتقد است تنها کسانی شایستۀ پیشوایی هستند که بدین مرتبه رسیده باشند. در اندیشۀ او، اولیا، فرزندان جان و دل و وارث انبیا محسوب می­شوند و اگرچه اطاعت از آنها برای رسیدن به سرمنزل مقصود از مسائل ضروری است، امّا شناحت این انسان­های برگزیده حتی از شناخت خداوند هم دشوارتر است. وی همچنین اولیا را به چند گروه «متکبر و متواضع» و«مشهور و مستور» تقسیم می­کند و بر این اعتقاد است که اولیا اگرچه از مقربان آستان خداوند محسوب می­شوند، امّا دارای درجات و مراتب مختلفند. علاوه بر این، سلطان­ولد قطب را شاه اولیا و مقصود غایی از آفرینش کائنات می­داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Pondering on Innovation of Sultan Walad in Sonnat Arena

نویسندگان [English]

  • Davood Vaseghi Khundai 1
  • Mahdi Malek Sabet 2
  • Mohammad Kazem Kahdooi 3

1 PhD Candidate of Persian Language and Literature, University of Yazd

2 Professor of Persian Language and Literature, University of Yazd

3 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Yazd

چکیده [English]

After believing in the unity of Allah, the issue of “Saint and Sanctity” was one the most important and complex controversies in Mysticism and Islamic Sufism. From the beginning of its development, this school of thought tried to explain and address this topic through citing words of revelation from Quran, the Sunnah and hadiths from the Prophet (peace be upon him) and his family.
In this article, the views of Sultan Wald regarding saint and sanctity were inspected. The result points to the fact that Sultan Walad, the true meaning of sanctity is seeing Allah and so he believed that only those who reached this stage deserve being a saint. In his thought, saints are considered as heirs of prophets and so it becomes necessary for followers of Allah to seek refuge to them in order to protect themselves from tricks of self-carnality and dangers in the way of reaching Allah. Although following the saints in order to reach Allah is a very important issue, knowing them is even harder than knowing Allah. Moreover, he divided the saints to several groups such as “arrogant and humble” and “eminent and concealed”. He believed that even though the saints are nearest to Allah, they have different degrees and grades. Further, Sultan Walad, considered the Pole as the king of saints and the ultimate purpose of the creation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism and Sufism
  • Sultan Walad
  • Saint
  • Sanctity
قرآن کریم.
ابن عربی، محیی­الدّین، (2003م)، کتاب المعرفه، به اهتمام محمّد امین ابوجوهر، دمشق، دارالتکوین للطباعه و النشر.
ابن عربی، محیی­الدّین،(1392)، انسان کامل، گرد آورنده محمود محمود غراب،ترجمۀ گل بابا سعیدی، چاپ سوم، تهران، انتشارات جامی.
ابن منظور، محمّد بن مکرّم،(1413 ه.ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
احمد جام نامقی، ابونصر،(1368) منتخب سراج­السّائرین، به تصحیح علی فاضل، مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
انصاری، خواجه عبدالله،(1358)، صد میدان، به اهتمام قاسم انصاری، تهران، کتابخانه طهوری.
آشتیانی، سیّدجلال­الدّین،(1370)، شرح مقدمۀ قیصری برفصوص­الحکم شیخ اکبر محیی­الدّین­ابن­عربی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
بهرامی قصرچمی، خلیل،(1394)،« انسان کامل از دیدگاه ابن عربی و مولانا»، مجلۀ پژوهشنامۀ عرفان، شمارۀ یازدهم،صص19-50.
پارسا، محمّد،(1366)، شرح فصوص­الحکم، به تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
تبادکانی، شمس­الدّین محمّد،(1382)، تسنیم­­المقربین: شرح فارسی منازل­­السائرین خواجه عبدالله انصاری، به تصحیح سیّد محمّد طباطبایی بهبهانی، تهران، کتابخانه موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی ایران.
جامی، نورالدّین عبدالرّحمان،(1356)، نقدالنّصوص فی شرح نقش فصوص، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات ویلیام چیتیک، پیشگفتار از سیّد جلال­الدّین آشتیانی، تهران، انتشارات انجمن فلسفه ایران.
جامی، نورالدّین عبدالرّحمان،(1383)، نفحات­الانس من حضرات­القدس، به تصحیح محمود عابدی، چاپ چهاردهم، تهران، انتشارات اطلاعات.
جوادی آملی، آیت الله عبدالله،(1369)، ولایت در قرآن، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا.
حسن­زاده آملی، علامه حسن،(1371) ولایت تکوینی، قم، انتشارات قیام.
حسن­زاده آملی، علامه حسن،(1383)، انسان کامل از دیدگاه نهج­البلاغه، تهران، انتشارات الف لام میم.
حسن­زاده آملی، علامه حسن،(1378)، ممد الهمم در شرح فصوص­الحکم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
خدادادی، محمّد، مهدی ملک ثابت، یدالله جلالی پندری،(1394)،« ولایت و ولی از نظرگاه شمس تبریزی و بررسی بازتاب آن در مثنوی مولوی»، مجلۀ مطالعات عرفانی کاشان، شمارۀ بیست و یکم، صص63-94.
خرّمشاهی، بهاءالدّین،(1377)، دانشنامۀ قرآن و قرآن پژوهی، تهران، انتشارات دوستان و انتشارات ناهید.
خلاصۀ شرح تعرّف،(1386)، به تصحیح احمدعلی رجایی، چاپ دوم، تهران، انتشارت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
خوارزمی، تاج­الدّین حسین،(1366)، جواهر الاسرار و ظواهر الانوار، تصحیح و تحشیه از محمّد جواد شریعت، اصفهان، مؤسسۀ انتشارات مشعل.
خوارزمی، تاج­الدّین حسین،(1379)، شرح فصوص­الحکم، به اهتمام علامه حسن حسن زاده آملی، چاپ دوم، قم، انتشارات بوستان کتاب.
خوری شرتونی، سعید،(1403 ه.ق.)، اقرب­الموارد، قم، منشورات مکتوبات آیت­الله العظمی مرعشی نجفی.
دیلمی، حسن بن ابی­الحسن،(1382)، ارشادالقلوب، به تحقیق سیّدهاشم میلانی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اسوه.
سبحانی، آیت­الله جعفر،(1354)، شفاعت در قلمرو عقل و قرآن و حدیث، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
سراج  توسی، ابونصر،(1383)، اللّمع فی التصوّف، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبّتی، تهران، انتشارات اساطیر.
سلطان­العلماء، بهاءالدّین محمّد بلخی،(1382)، معارف، به تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران، انتشارات طهوری.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1359)، رباب نامه، به تصحیح علی سلطانی گردفرامرزی، تهران، انتشارات مؤسسۀ مطالعات اسلامی مک گیل.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1363)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1363)، مولوی دیگر، بهاءالدّین محمّد بلخی، به تصحیح حامد ربّانی و مقدمۀ سعید نفیسی، تهران، انتشارت کتابخانه سنایی.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1376)، انتهانامه، به تصحیح محمّدعلی خزانه­دارلو، تهران، انتشارات روزنه.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1389)، ولدنامه، به تصحیح جلال­الدّین همایی و به کوشش ماهدخت بانو همایی، چاپ دوم، تهران، نشر هما.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1377)، معارف سلطان­ولد، به تصحیح نجیب مایل هروی، چاپ دوم، تهران، انتشارات مولی.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1389)، ابتدانامه، به تصحیح محمّدعلی موحد و علیرضا حیدری، تهران، انتشارات خوارزمی.
سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد،(1389)، فیه ما فیه، به تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ سیزدهم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
سمنانی، شیخ علاءالدّوله،(1369)، مصنّفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
شکریان، اسدالله،(1389)،«ولایت در عرفان اسلامی»، فصلنامۀ اسراء، شمارۀ اول،صص89-108.
شیخ صدوق، محمّد بن علی بن الحسین بابویه قمی،(1379)، امالی شیخ صدوق، مقدمه و ترجمه از آیت­الله محمّد باقر کمره­ای، چاپ هفتم، تهران، انتشارات کتابچی.
صافی گلپایگانی، آیت­الله لطف­الله،(1360)، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، تهران، مؤسسۀ امام المهدی.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین،(1388)، تذکرة­الاولیا، به تصحیح محمّد استعلامی، چاپ نوزدهم، تهران، انتشارات زوّار.
فروزانفر، بدیع­الزّمان،(1361)، احادیث مثنوی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
فیروزآبادی، مجدالدّین محمّد بن یعقوب،(1422 ه.ق.)، القاموس المحیط، به اهتمام محمّد عبدالرّحمان المرعشی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
فیض کاشانی، محمّد محسن بن شاه مرتضی،(1406ه.ق.)، الوافی، اصفهان، کتابخانۀ امیرالمؤمنین علی علیه­السلام.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن،(1383)، رسالة قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، به تصحیح بدیع­الزّمان فروزانفر، چاپ هشتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
قونوی، صدرالدّین،(1381)، آفاق معرفت (تبصرۀ­المبتدی و تذکرۀ­المنتهی)، به تصحیح نجفقلی حبیبی، قم، انتشارات بخشایش.
قیصری، داود،(1381)، رسائل قیصری، به تصحیح سیّد جلال­الدّین آشتیانی، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ پژوهش حکمت و فلسفه ایران.
کلینی رازی، ابی جعفر بن یعقوب،(1428 ه.ق.)، الکافی، قم، انتشارات نور وحی.
کیاشمشکی، ابوالفضل،(1378)، ولایت در عرفان با تکیه بر آراء امام خمینی، قم، انتشارات دارالصادقین.
کبرى، نجم الدّین،(1368)، ترجمۀ فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمۀ محمّد باقر ساعدى خراسانى، به اهتمام حسین حیدر خانى مشتاقعلى، تهران، انتشارات مروی.
لاهیجی، شمس­الدّین محمّد،(1390)، مفاتیح­الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمّدرضا خالقی و عفّت کرباسی، چاپ نهم، تهران، انتشارات زوّار.
مظاهری، عبدالرضا،(1387)، شرح تعلیقة آیت­الله العظمی امام خمینی بر فصوص­الحکم ابن­عربی، تهران، انتشارات علم.
معین­الدّینی، فاطمه،(1385)،«ولی و ولایت در عرفان»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارۀ نوزده،صص211-233.
ملاصدرا شیرازی، صدرالدّین محمّد بن ابراهیم،(1360)، رسالة سه فصل به انضمام منتخب مثنوی و رباعیات، به تصحیح حسین نصر، چاپ دوم، تهران، انتشارات مولی.
مولوی، جلال­الدّین،(1389)، دیوان کبیر (کلیات شمس تبریزی)، توضیحات، فهرست و کشف­الابیات از توفیق هـ. سبحانی، چاپ دوم، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مهدی پور، محمّد،(1386)،« ولی و ولایت در مثنوی مولانا جلال­الدّین محمّد بلخی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ دویست و یک، صص137-159.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین،(1371)، کشف­الاسرار و عدةالابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیر کبیر. 
میهنی، محمّد بن ­منوّر،(1366)، اسرار التّوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات از محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات آگاه.
نسفی، عزیزالدّین،(1359)، کشف­الحقایق، به اهتمام و تعلیق احمد مهدوی دامغانی، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نسفی، عزیزالدّین،( 1362)، مجموعه رسائل مشهور به انسان کامل، به تصحیح و مقدمۀ فرانسوی ماریژان موله، تهران، انتشارات زبان و فرهنگ ایران.
نسفی، عزیزالدّین‏،(1379)، بیان التنزیل، به اهتمام ‏ سیّد على اصغر میر باقرى فرد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
نوری، حسین بن محمّدتقی،(1408ه.ق)، مستدرک­الوسائل و مستنبط­المسائل، قم، موسسه آل البیت علیه­السلام.
نیکلسون، رینولد ا.،(1388)، تصوّف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا، ترجمۀ محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات سخن.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان،(1387)، کشف­المحجوب، به تصحیح محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات سروش.
یثربی، سیّدیحیی،(1380)، عرفان نظری: تحقیقی در سیرتکاملی و اصول و مسائل تصوّف، چاپ چهارم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.