واکاوی مؤلفه‌های رئالیسم در آثار داستانی جمال‌زاده و آل‌احمد

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

محمدعلی جمال­زاده نخستین نویسندۀ ایرانی است که سنت‌های کهن داستان‌سرایی را با فنون داستان‌نویسی اروپایی تلفیق کرد و اولین داستان‌ کوتاه فارسی را پدید آورد. اولین مجموعه داستان او‌ با عنوان «یکی بود یکی نبود» را سرآغاز ادبیات واقع‌گرای ایران دانسته‌اند. از سوی دیگر، آثار داستانی جلال آل‌احمد تصویرگر زندگی سنتی و محیط مذهبی بخش‌هایی از جامعه است که در معرض  مدنیت و تجدد‌ قرار گرفته‌اند. آل احمد‌ در آثار داستانی خود کوشید‌ واقعیت‌های زنـدگی اجـتماعی را با‌ نـظری‌ انتقادی‌ ارائه‌ کند و در این راه واقعیت و بیان آن را فدای تصویرسازی هنری‌ نکرد. رسالت داستان‌نویسی از نظر او در وهله‌ نخست‌ انعکاس‌ منتقدانه‌‌ واقعیت‌ بود. بر این اساس، مقالة حاضر با روش توصیفی - تحلیلی سعی دارد تا با بررسی مؤلفه­های رئالیسم در آثار داستانی جمال­زاده و آل­احمد که به عنوان نویسندگان برجستة ادبیات داستانی ایران شناخته می­شوند و مقایسة مولفه­های رئالیسم در آثار آنها، علاوه بر کمک به تحلیل دقیق سبک شخصی هر یک، در تبیین علمی ادبیات داستانی ایران تأثیرگذار باشد. هر دو نویسنده به شخصیت‌های داستانی­ ویژگی‌هایی می‌دهند که برگرفته از فردی خاص یا ترکیبی از مختصات خود نویسنده باشد. جمال­زاده و آل­احمد برای به دست­دادن تصویر و رونوشتی از واقعیت از نثر به عنوان ابزاری کارآمد بهره برده­اند و داستان را با زبانی ساده و شفاف و عاری از پیچیدگی و صناعت­ ادبی روایت کرده­ و برای روایت داستان از اصطلاحات، تعابیر و ضرب­المثل­های عامیانه بهره ­برده­اند. زبان در نثر هر دو نویسنده کارکردی ارجاعی دارد و فصاحت زبانی جای خود را به شفافیت در زبان داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Components of Realism in the Fiction of Jamalzadeh and Al-e Ahmad

نویسندگان [English]

  • Mohammad Pashai 1
  • Abolfazl Ramazani 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Shahid Madani University of Azarbaijan
2 Assistant Professor of English Language and Literature, Shahid Madani University of Azarbaijan
چکیده [English]

Realistic story writing in Persian literature was common among the writers since the beginning of story writing in the new style until present and most of the great contemporary writers have employed these realistic elements in their works. Jamalzadeh was one of the first Iranian writers who combined the old traditions of story writing with European story writing techniques and wrote the first Persian short story. His first collection of short stories, “Once Upon a Time” marks the beginning of the Iranian realistic literature. On the other hand, the fictions of Jalal Al-e Ahmad demonstrate the traditional life and religious environment of some part of the society which have been exposed to civility and modernity. Al-e Ahmad has tried to represent social life realities by expressing his critical view in his stories and he never victimized reality and truth for the sake of artistic visualization. In his opinion, the mission of story writing is critical reflection of reality in the first place. Therefore, this article aims to investigate the realism components in the fiction of Jamalzadeh and Al-e Ahmad as prominent writers of Iranian fiction, and compare their realism components as an aid to the analysis of their personal style and a tool for explaining the Iranian fiction. Both writers have employed the story writing realistic components and principles including characterization, description, language, and realistic theme for narration of the stories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Realism
  • prose
  • Mohammad Ali Jamlalzadeh
  • Jalal Al-e Ahmad
  • reality

مراجع

- احمدی، بابک (1374) تردید. تهران: نشر مرکز.
- اکبری بیرق، حسن. 1388، پاییز. «روایت واقع­گرا در آثار داستانی ابراهیم گلستان»، تاریخ ادبیات، ش 62: 5 ـ 8.
- آل احمد، جلال (1369) مدیر مدرسه، قم: سعدی. 
- آل احمد، جلال (1374) زن زیادی. تهران: فردوس.
- آل احمد، جلال (1375) سه تار. تهران، چاپ سوم، انتشارات فردوس.
- آل احمد، جلال (1376) دید و بازدید. تهران: فردوس.
- آل احمد، جلال (1378) «مثلاً شرح احوالات»، یادنامۀ جلال آل احمد، به کوشش علی دهباشی، تهران، شهاب: صص17 ـ 22.
- بصیری، محمدصادق، محمدرضا صرفی و علی تقوی(1393)«نقد و تحلیل رئالیسم در ادبیات داستانی ایران»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال3، شمارۀ1: 162-143.
- بهنام، مینا(1394) «رهیافتی تطبیقی بر کاربرد زبان در دو مکتب رئالیسم و سوررئالیسم از رهگذر بررسی رمان سووشون و بوف کور»، فصلنامه زبان­پژوهی دانشگاه الزهرا(س)، سال هفتم، شمارۀ 16: 32-7
- پاینده، حسین (1388) «رمان رئالیستی یا سند اجتماعی؟ نگاهی به مدیر مدرسة آل احمد»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال اوّل. شماره2: صص98ـ 69.
- پاینده، حسین(1388) داستان کوتاه در ایران (داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی). ج1، تهران: نیلوفر.
- پک، جان (1366) شیوۀ تحلیل رمان، ترجمۀ احمد صدارتی، تهران: نشرمرکز.
- پورنامداریان، تقی و سیدان، مریم(1388)، بهار. «بازتاب رئالیسم جادویی در داستان­های غلامحسین ساعدی»، ش 64: 45 ـ 64.
- تادیه، ژان ایو(1377) «جامعه‌شناسی ادبیّات و بنیان‌گذاران آن»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: نقش‌جهان: 98 ـ 131.
- تودوروف، تزویان (1379)بوطیقای ساختارگرا، ترجمه محمد نبوی. تهران: آگاه.
- جـمال­زاده، سید‌ محمدعلی (1389) یکی بود یکی نبود. تهران: سخن.
- جـمال­زاده، سید‌ محمدعلی (بی­تا) راه آب نامه. تهران: کانون معرفت.
- جـمال­زاده، سید‌ محمدعلی (بی­تا) سر و ته یک کرباس. چاپ دوم، تهران: چاپخانه تـجدد ایران.
- جمال­زاده، محمد علی(1333) «شرح حال آقای جمالزاده به قلم خود»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، سال ششم، شمارۀ3: صص 268- 275. 
- خاتمی، احمد و تقوی، علی(1385)«مبانی و ساختار رئالیسم در ادبیات داستانی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی:صص 111-99.
- دانشور‌، سیمین (1343) «شوهر‌ من‌ جلال‌»، اندیشه و هنر، دوره پنجم، شماره چهارم‌.
- دریایی، مهدی و اسعد، محمدرضا(1387) «نظریۀ رمان و تحلیل رئالیستی رمان کوتاه مدیر مدرسه»، نشریۀ زیبایی­شناسی ادبی، دورۀ4، شمارۀ 19: صص 67-100.
- ریمون کنان، شلومیت( 1387) روایت داستانی، مترجم ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
- سـید حسینی، رضا (1358) مکتب‌های ادبی. ج 1، چ هـفتم، تهران: زمان.
- الشکری، فدوی (1386) واقع‌گرایی در ادبیات داستانی معاصر، چاپ اول، تهران: نگاه.
- عبادیان، محمود (1371) در آمدی بر ادبیات معاصر، تهران، نشر گهر.
- عبدالعلی، دستغیب (1389) نقد آثار جلال آل احمد، چاپ اول، تهران، نشر ژرف.
- غلام، محمد (1381) رمان تاریخی(سیر و نقد تحلیل رمان های تاریخی فارسی 1332-1284)، چاپ اول، تهران، نشر چشمه.
- فاطمی، سعید (1343) «شخصیت­سازی رئالیستی در رمان و داستان کوتاه»، وحید، ش 8: صص50ـ 56.
- فورست، لیلیان (1387) رمانتیسم. تهران: نشر مرکز.
- کوچکیان، طاهره و قربانی، خاور(1389) «بازتاب اجتماع و رئالیسم سوسیالیستی در سال­های ابری، اثر علی­ اشرف درویشیان»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، ش 220: صص85 ـ 106.
- کیانوش، محمود(1378) «جلال آل احمد و داستان‌های کوتاه»، یادنامه جلال آل احـمد، به کـوشش عـلی دهباشی، تهران: شهاب.   
- گـرانت، ایـمیان (1379) رئالیسم، تـرجمه حسن افشار. چ سوم، تـهران: نشر مرکز.
- لاج، دیوید و ایان وات، دیوید دِیچز (1386)نظریه‌های رمان، ترجمه حسین پاینده، تهران: نیلوفر.
- لوکاچ، گئورگ (1349) معنای رئالیسم معاصر، ترجمة فریبرز سعادت، تهران: نیل.
- لوکاچ، گئورگ (1380) جامعه‌شناسی رمان، ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: نشر چشمه.
- مسجدی، حسین(1389)زمستان. «رئالیسم جادویی در آثار غلامحسین ساعدی»،  متن­شناسی ادب فارسی، ش 8: صص 93 ـ 106.
- معتمدی آذری، پرویز(1384) «جهان­بینی رئالیسم»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، ش 23: صص79 ـ 92.
- ممتحن، مهدی و لک، ایران (1392) «تحلیل تطبیقی دو مکتب واقع‌گرایی و نمادگرایی در آثار نجیب محفوظ و احمد محمود»، ش 12:صص 147 ـ 174.
- موام، سامرست (1377) درباره رمان و داستان کوتاه، ترجمۀ کاوه دهگان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- میترا (1336) رئالیسم و ضد رئالیسم. تهران: انتشارات نیل.
- میرزایی، حسین(1380) جلال اهل قلم. تهران: سروش.
- میرزایی، طاهره(1386) پاییز و زمستان. «زنان و خرافات در داستان­ها محمدعلی جمال­زاده»، مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، ش 5 و 6: صص 131 ـ 145.
- میرعابدینی، حسن (1380) صد سال داستان‌نویسی ایران، 2 ج، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
- ولک، رنه (1377) تاریخ نقد ادبی، تـرجمه سـعید ارباب‌ شیروانی. ج 4، تهران: نیلوفر.
- ویلیامز، ریموند (1386) رئالیسم و رمان مـعاصر. نظریه‌های رمان، ترجمه‌ حسین پاینده. تهران: نیلوفر.
-The Oxford Companion to American Literature, James D. Hart, 5, 11 editions, Oxford University Press, 1983.
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
دوره 70، شماره 235
شهریور 1396
صفحه 17-38

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 اسفند 1395
  • تاریخ بازنگری: 23 آبان 1396
  • تاریخ پذیرش: 27 شهریور 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار