تحلیل ساختار تفسیر آیات و احادیث در نظام معرفتی هجویری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

تفسیر صوفیان از آیات، احادیث، اقوال مشایخ و متون دیگر، چندوچونِ گزینش‌ها و معیارهای تفسیری آنان را در مواجهه با این امور بازنمایی می‌کند. در این میان، کشف‌المحجوب هجویری یکی از کهن‏ترین متون صوفیانه فارسی، منبع حائز اهمیتی در این زمینه به‌شمار می‌آید. نگارنده در این مقاله می‌کوشد ضمن طبقه‌بندی تأویلات هجویری از آیات و احادیث، با برشمردن اصلی‎‌ترین الگوهای تفسیری و عوامل تأثیرگذار در نظام معرفتی وی، میزان وفاداری او به ظاهر متن یا عدول از آن، داشتن گرایش‌های ذوقی، یا وجود جنبه‎‌‌های استدلال‏ورزانه در تأویل و نیز تصرفات ایدئولوژیک وی در تفسیر را نشان ‌دهد. در ادامۀ این جستار، با مقایسۀ الگوهای استنباطی هجویری از آیات و احادیث با چهارچوب‌های اعمال‌شدۀ وی در تأویل اقوال مشایخ صوفیه، میزان هماهنگی، انسجام منظر و هم‌نوایی معرفتی یا بالعکس آشفته‌گرایی او در عرصۀ تفسیر صوفیانه مشخص می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Structure of Interpretation of Verses and Hadiths in the Intellectual System of Hujviri

نویسنده [English]

  • Roghayyeh Bayram Haghighi
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Sufi interpretation of verses, hadiths, natural phenomena, and the sayings of the predecessor sheikhs represent their various interpretative choices and criteria in dealing with these matters. In this regard, Hujwiri's Kashf al-Mahjoob, one of the oldest Persian Sufi texts, is an important source in this field. The analysis and classification of his interpretation of verses and hadiths show the extent to which he adhered to the appearance of the text or deviated from it, his tasteful, imaginative tendencies, or the presence of logical and argumentative aspects in interpretation, as well as his ideological occupations in interpretation. Also, by comparing his interpretive patterns of verses and hadiths with the frameworks applied by Hujwiri in interpreting the sayings of the sheikhs, the extent to which he was harmonious and coherent, or conversely, chaotic, in this area is determined. Finally, comparing these frameworks with other Sufis in other periods will explain the process of their changes in the intellectual, epistemological, and tasteful spheres.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hujwiri
  • Kashf al-Mahjoob
  • Tafsir
  • Ta'wila
  • Verses and Hadiths
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1376)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، مشهد: آستان قدس رضوی
ابن‌منظور، محمد بن مکرّم. (137۴ق)، لسان‌العرب، بیروت: دار صادر، دار بیروت.
ابونواس. (1971)، دیوان خمریات،‌ تحقیق و مقدّمه فوزی عطوی، بیروت: الشرکة اللبنانیه لکتاب للطباعه و النشر و التوزیع.
احمدی، بابک. (1370)، ساختار و تأویل متن، چاپ اوّل، تهران: نشر مرکز.
انصاری، خواجه عبدالله. (1362)، طبقات‌الصوفیه، تصحیح محمد سرور مولایی، تهران: توس.
بایرام‏حقیقی، رقیه. (1392)، «بررسی تأویل اقوال مشایخ در کشف‌المحجوب هجویری»، ادب فارسی، سال 3، شماره 2، صفحات 193-209، پاییز و زمستان.
بدوی، عبدالرحمن. (137۵)، تاریخ تصوّف اسلامی، ترجمۀ دکتر محمودرضا افتخارزاده، تهران: دفتر نشر معارف اسلامی.
جرجانی، علی بن محمد. (200۴)، معجم‌التعریفات، محقق محمد صدیق منشاوی، مصر، ناشر دارالفضیله.
دامغانی، حسین بن محمد. (1366)، الوجوه و النظائر القرآن، تصحیح اکبر بهروز، تهران: دانشگاه تهران.
ذهبی، محمدحسین. (1396)، التفسیر و المفسّرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سرخوش لاهوری، محمدافضل. (1389)، کلمات‌الشعراء، تصحیح علیرضا قزوه، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شایگان، داریوش. (1373)، هانری کربن و آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: انتشارات فرزان‏روز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران، سخن.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1378)، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، ج 6 و 17، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1۴12ق)، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، مصحح هاشم رسولی، فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، دارالمعرفه.
طبری، محمد بن جریر. (1۴09ق)، جامع‌البیان عن تأویل‌القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
غزالی، ابوحامد. (1378)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم. (1381)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن ابن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چاپ هفتم،‌ تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
کلینی رازی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1367)، الفروع من الکافی، تهران: دارالکتب اسلامیه.
لوری، پیر. (1383)، تأویلات‌القرآن از دیدگاه عبدالرزاق کاشانی، ترجمۀ زینب پودینه آقایی، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
ملکیان، مصطفی. (1388)، درس‌گفتارهایی در روش‌شناسی مطالعات مقایسه‌ای عرفان، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مداهب.
میبدی، ابولفضل رشیدالدین. (1382)، کشف‌الاسرار وعدةالابرار، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
نصری، عبدالله. (1382)، راز متن، چاپ اول، تهران: آفتاب توسعه.
هجویری، علی بن عثمان. (1383)، کشف‌المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران، سروش.
هجویری، ابوالحسن. (1380)، کشف‌المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، چاپ هفتم، تهران.
همایی، جلال‌الدین. (1389)، مقدمه مصباح‏الهدایه و مفتاح ا‏‏‏‏‏لکفایه، تهران: انتشارات زوّار.