نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

الگوی طراحی شده بر مبنای اقتضای ‌حال نگاهی متفاوت به چراییِ کاربرد ساخت‌های زبانی و آرایه‌های بلاغی در کلام است. در این رویکرد چرایی و علت کیفیت یا چگونگی زبان بررسی و نقش اقتضائات عوامل گوناگون در این زمینه مطالعه می‌شود. و فراتر از دستور و بلاغت، ویژگی‌های کلام و عوامل مؤثر در ایجاد آن و همچنین چگونگی ایجاد آن و چراییِ ویژگی‌های کلام بررسی می‌شود.

در این طرح با دیدی وسیع و بنیادی‌ زمینه‌های مبنایی و مؤثر در ایجاد ویژگی‌های ساختاری و زیبایی‌شناسی زبان تبیین و این امکاناتِ بالفعل و بالقوه در زبان برای کشف و تبیین ویژگی‌های کلام در نظر گرفته می‌شود و حتی گاهی در تحلیل محتوا و مفهوم آن نیز مؤثر است.

این دیدگاه در واقع الگویی زبانی - ‌شناختی است که علل وجود و ایجاد ویژگی‌های زبان را در همۀ حوزه‌های زبانی و بلاغی بررسی می‌کند؛ این بررسی به حوزۀ صوری کلام محدود نمی‌شود؛ بلکه حوزۀ اصلی مطالعه در این نظریه نحوۀ کاربرد امکانات صوری زبان برای مفهوم‌سازی و ایجاد و خلق معنا است. در واقع مطالعۀ ویژگی‌های صوری و ظاهری زبان برای کشف معانی و مفاهیم کلام (هدف اصلی این دیدگاه)، از ملزومات و به‌نوعی ضروریات تلقی می‌شود. این رویکرد بر کاربرد این امکانات زبانی متمرکز است. از سویی نقش آن‌ها را در خلق معانی و مفاهیم بررسی می‌کند و از سوی دیگر نقش معانی و مفاهیم را در تعیین ویژگی‌های ظاهری زبان تبیین می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing and examining the status of appropriateness of verbal communication factors in the structure and the meaning of speech

نویسنده [English]

  • mahbuobe hemmatiyan

Department of Persian Language and Literature,Faculty of Literature and Humanities,University of Isfahan,Isfahan.Iran

چکیده [English]

Analyzing and Examining the Status of Appropriateness of Verbal Communication Factors in the Structure and the Meaning of Speech
 
Theory of necessity is a different approach to the reason behind linguistic constructs and rhetorical arrays used in speech. Herein, the study focuses on the reason for the quality or state of the language and the role of the requirements of various influential factors. This theory moves beyond grammar and rhetoric and studies the characteristics of speech and factors influencing its creation, besides how and why it is created.
The theory of necessity comprehensively examines the basic and effective contexts in creating the structural and aesthetic features of language. All possibilities in the language are considered for explaining the characteristics of speech and sometimes affect analyzing content and meaning.
This linguistic-cognitive theory studies the reasons for the existence and creation of language features in all areas of language and rhetoric. This analysis is not limited to the formal sphere of speech; Rather, how to use the formal potentials of language in conceptualization and creation of meaning is the main focus of study. In order to discover the meanings and concepts of speech (the main purpose of this theory), studying how these concepts are presented at the appearance level of language is a necessity. The theory focuses on the application of these linguistic possibilities, examines their role in creating meanings and concepts, and explains the role of meanings and concepts in determining the apparent characteristics of language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rhetoric
  • Verbal communication
  • Necessity
  • Main factors
  • Effective factors
آسابرگر، آرتور (1380). روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره. ترجمۀ محمدرضا لیراوی، تهران: سروش.
آهنی، غلامحسین (1357). معانی و بیان. تهران: مدرسۀ عالی ادبیات و زبان‎های خارجی.
ابن‎منظور الافریقی المصری ( 1410ه – 1990م.) لسانالعرب. بیروت: دارصادر.
اسفراینی، ابراهیم بن محمد عصام الدین (1284ق). الأطول، شرح التلخیص مفتاحالعلوم. حققه عبدالحمید هنداوی، مطبعه السلطانیه.
امینی، محمدرضا (1388). «بازنگری مبانی علم معانی و نقد برداشت‎های رایج آن». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، شماره 3، پاییز، ص 59-76.
بستانی، قاسم؛ کامله بوعذار (1398). «ﺗﺄملی در ﻣﻔﻬﻮم "ﻣﻘﺘﻀﺎی ﺣﺎل" و ﮔﺴﺘﺮۀ آن در ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺎنی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره54، ص1-20.
بلور مریل و توماس بلور (1390).  مقدمهای بر روند تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمۀ علی رحیمی و امیرحسین شاه‎بالا، اصفهان: جنگل.
تفتازانی، سعدالدین (1383). مختصرالمعانی، قم: دارالفکر، چ هشتم.
تفتازانی، سعدالدین (1425ه- 2004م). المطول. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ترادگیل، پیتر (1376). زبانشناسی اجتماعی. ترجمۀ محمد طباطبایی، تهران: آگاه.
تقوی، سیدنصراله (1363). هنجارگفتار. اصفهان: فرهنگسرای اصفهان، چ دوم.
الجاحظ، ابی عثمان (1375ه – 1956). البیان و التبیین. حققه و شرحه حسن السندوبی، بیروت: دارالفکرالعربی.
الجرجانی، عبدالقاهر (1422ه-2001م) دلائلالاعجاز. تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
الخطیب القزوینی، جلال‎الدین (1405ه. - 1985م.). الإیضاح. قم: دارالکتاب الإسلامی.
الخطیب القزوینی، جلال‎الدین (1350ه-1932م.).  التلخیص. ضبط و شرح عبدالرحمن البرقوقی، بیروت: دارالفکرالعربی، الطبعة الثانی.
الخفاجی، ابن سنان (1372ه-1953م.). سرّالفصاحه. صححه و علق علیه: عبدالمتعال الصعیدی، مصر: مکتبه و مطبعه محمدعلی صبیح و اولاده.
دایک، تئون ای. ون. (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاویِ انتقادی. گروه مترجمان، ویراسته مهران مهاجر و محمد نبوی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‎ها.
راغب اصفهانی (1992م ـ 1412هـ.). المفردات الفاظ القرآن. بیروت: الدارالسامیه.
رستمیان، مرضیه، سیدکاظم طباطبایی (1390) «بررسی تطبیقی بافت موقعیتی (برون‎زبانی) از دیدگاه فرث، هایمز و لوئیس با سیاق حالیه». دوفصلنامه تخصصی پژوهشهای میانرشتهای قرآن کریم، سال دوم، شمارۀ چهارم، ص29-36.
رسولی، حجت (1378). «حال و مقام در دانش بلاغت». نشریۀ فلسفه و کلام، شمارۀ 26، پاییز و زمستان، ص 115-127.
سکاکی، أبی‎یعقوب، 1356ه-1937م.، مفتاحالعلوم. مصر: مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389). موسیقی شعر. تهران: آگاه، چ یازدهم.
شمیسا، سیروس (1386). معانی. تهران: میترا، چ نخست از ویرایش دوم.
صفی‎پوری شیرازی، عبدالرحیم (۱۳۹۰). منتهَیالأَرب فی لغةالعرب. تصحیح و تعلیق: محمدحسن فؤادیان، علیرضا حاجیان‎نژاد، تهران: دانشگاه تهران.
صیادکوه، اکبر (1385). «جایگاه رعایت اقتضای حال و مخاطب» در نظریه‎های ادبی سنتی و نوین». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست‎وپنجم، شمارۀ سوم، پیاپی48، ص117-132.
طاهری، حمید (1382). «مروری بر اقتضای حال». کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 65 و 66، بهار، ص 84-87.
طبیبیان، سید حمید (1384).«سخن آوردن برخلاف مقتضای ظاهر». مجله فرهنگ، شماره55، ص219-238.
عرفان، حسن (1383). کرانهها، شرح فارسی مختصرالمعانی. تهران: هجرت، چ چهارم.
عسکری، ابی‎هلال (1371ه -925). الصناعتین. تحقیق علی محمد البجاوی، محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالاحیاء الکتب العربیه.
عموش، خلود (1388). گفتمان قرآن. ترجمه سیدحسین سیدی، تهران: سخن.
القیروانی، ابن رشیق (1424ه-2004م.)  العمده. تحقیق دکتر عبدالحمید هندوانی، بیروت: المکبتة العصریه.
فتوحی، محمود (1386).«نگاهی انتقادی به مبانی نظری و روش‎های بلاغت سنتی». ادب پژوهی، دوره اول شماره سوم، ص9-37.
گلزاری، محمود، خرداد (1371).«روان‎شناسی ارتباط کلامی». دومین سمینار زبان فارسی در صدا و سیما، 23‑25، تهران: سروش.
محسنیان راد، مهدی، خرداد (1371). «زبان از دیدگاه نظریۀ ارتباط جمعی». دومین سمینار زبان فارسی در صدا و سیما، 23‑25، تهران: سروش.
مشکوة‎الدینی، مهدی (1388).  سیر زبانشناسی. دانشگاه فردوسی، مشهد: چ پنجم.
مکاریک، ایرناریما (1388).  دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر، محمد نبوی، تهران: آگاه، چ سوم.
مک کوایل، دنیس (1382). مخاطبشناسی. ترجمه مهدی منتظرالقائم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‎ها، چ دوم.
میلر، جرالد ر. (1385).  ارتباط کلامی. ترجمه علی ذکاوتی قراگزلو، تهران: سروش، چ سوم.
نفیسی، علی‎اکبر (1355). فرهنگ نفیسی. تهران: خیام.
هاشمی، احمد (1383). جواهرالبلاغه. قم: انتشارات اسماعیلیان.
همایی، جلال‎الدین (1373). معانی و بیان، یادداشتهای استاد همایی. به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: نشرهما، چ دوم.
همتیان، محبوبه (1392). «بررسی و نقد اقتضای حال و تحلیل مثنوی برمبنای آن». به راهنمایی حسین آقاحسینی، پایان‎نامۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.
همتیان، محبوبه؛ حسین آقاحسینی (1393). «نقد و بررسی سیر بحث اقتضای حال». ادب فارسی، سال4، شماره 1 (پیاپی13)، ص53-72.
همتیان، محبوبه (1396). «ویژگی‎های متکلم بلیغ براساس دیدگاه‎های بلاغیون از آغاز تا امروز». فنون ادبی، سال نهم، شمارۀ 4 (پیاپی21)، ص91-102.