نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

• میثم جعفریان هریس ¹
• محمدعلی موسی زاده ²

¹ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

² گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

رسم پیشین در تصحیح متون این بوده است که اقدم نسخ را مطلقاً اساس قرار داده و به‌جز در مورد غلط‌های فاحشِ نسخة اقدم، عدول از قدیمی‌ترین ضبط را جایز نمی‌دانسته‌ا‌ند. این روش هرچند در اغلب متون مصحَّح، قرین صواب بوده، لیکن سرشت و سرگذشت دیوان اشعار حافظ و شیوة تدوین غزلیات او به گونه‌ای است که در کار تصحیح شعر او، تکیۀ صِرف بر اقدم نسخ، همیشه به کشف ضبط برتر منجر نمی‌شود. از یک سو حافظ پیوسته در کار تکمیل جنبه‌های مختلف شعر خود و احیاناً حک و اصلاح آنها بوده و از دیگرسو، خود اقدام به تدوین اشعارش نکرده است و قدیم‌ترین نسخة مدوّن دیوان حافظ، مورّخ به تاریخی بعد از وفات اوست که به قول مشهور، به دست محمد گلندام سامان یافته است. محتمل است علاوه بر او، کسان دیگری نیز به جمع و تدوین غزلیات حافظ همت گماشته باشند. بر این اساس، علاوه بر اینکه با چندین نسخة اصل یا همان مادرنسخه مواجه هستیم، وجود نسخه‌های متعدد فرعی و نیز تصرفات کاتبان دیوان او، تعدد ضبط‌ها را باعث شده به گونه‌ای که صِرف مراجعه به نسخ کهن‌تر موجب از میان‌برخاستن اختلاف نظرها در مورد ضبط برتر نمی‌شود. در چنین حالتی یکی از راه‌ها بررسی ابیات مورد اختلاف بر اساس مستندات متنی و شگردهای بلاغی است. در این مقاله ضمن توجه کامل به وضعیت نسخ در خصوص دوازده بیت از دیوان حافظ، ضبط نهایی آنها را بر اساس همان مستندات و شگردها پیشنهاد کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

• نقد و تصحیح
• مستندات متنی/معنایی/بلاغی
• حافظ

موضوعات

• ادبیات غنایی و تعلیمی

عنوان مقاله [English]

Criticism and Correction of Twelve Verses of Hafez Based on Textual Documentation and Rhetorical Techniques

نویسندگان [English]

• Meisam Jafarian Heris ¹
• Mohammad Ali Mousazadeh ²

¹ Persian Literature and Language, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz, Tabriz, Iran

² Persian Group of Language & Literature, University of Tabriz, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Criticism and Correction of Twelve Verses of Hafez Based on Textual Documentation and Rhetorical Techniques
 

Meisam Jafarian Heris ¹
Mohammad Ali Mousazadeh <sup>2

1</sup> Persian Literature and Language, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz, Tabriz, Iran
² Assistant Professor of University of Tabriz, Tabriz, Iran
 
The previous custom in correcting the texts was that the most archaic manuscript was absolutely the basis, and except for gross errors in the oldest manuscript, they did not consider it permissible to deviate from the oldest recording. Although this method was correct in most of the revised texts, the nature of Hafez’ poems and the variety of his sonnets were such that in the work of correcting his poetry, relying only on the oldest manuscript does not lead to a superior recording. On the one hand, Hafez was constantly in the process of completing various aspects of his poetry and possibly changing and modifying them, and on the other hand, he did not collect his poems himself, and the oldest written copy of Hafez’ Divan is dated after his death, which is said to have been collected by Mohammad Golandâm. It is possible that other people have been assigned to collect and edit Hafez’ sonnets. Based on this, in addition to the fact that we are faced with several original copies, the existence of numerous secondary manuscripts as well as the distortions of the scribes in his Divan, and the number of recordings in some verses and disagreements about them have caused that only referring to the older manuscripts will not cause these disagreements to disappear. In such a case, one of the ways is to examine disputed verses based on textual/semantic documents and rhetorical techniques

کلیدواژه‌ها [English]

• Criticism and Correction
• Textual/Semantic/Rhetorical Documents
• Hafez