نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات ‌و زبان‌ها، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

سنایی غزنوی در مثنوی تمثیلی و حکمی سیرالعباد، شماری از جانوران دریایی را در معنای تمثیلی و رمزی به کار برده است. این جانوران بر اساس تقسیم بندی حکیمان بر ارکان و طبایع دلالت دارند. هر یک از ارکان دلالت بر طبعی دارد و هر طبع ، گذشته از فوایدش، ذمایمی در نفس انسان ایجاد می‌کند. سنایی در توصیف گوهر آب و گوهر هوا در مثنوی سیرالعباد، ذمایم نفسانی برآمده از طبایع را در قالب جانوران دریایی مجسم نموده است. او، صدف، سنگ پشت ، ماهی، نهنگ و خرچنگ را در مفاهیمی رمزی به کار برده است. شماری از این جانوران به شکل موجودات وهمی و ترکیبی ظاهر می‌شوند. اجزای این موجودات و همچنین ترکیب کلی آنها دلالت بر مفاهیم خاص حکمی دارد که تنها با مراجعه به منابع کهن قابل درک است. در این مقاله قصد داریم از این مفاهیم رمز گشایی کنیم. به دنبال روشن کردن این مفاهیم رمزی، بعضی کاستی‌های شرح موجود سیرالعباد را باز خواهیم نمود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Understanding The Element of Water and Its signs in Sana’s Sayr ol Ibad

نویسنده [English]

  • Maryam Mosharrafolmolk

Department of Persian Language and Literature, School of Literature and Languages, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran Community Verified icon

چکیده [English]

Understanding the Element of Water and Its signs in Sanaʾi’s  Seyr al-Ebâd[1]
One of the prominent characteristics of literary knowledge is to pay attention to the concept of sign. If we accept Saussure’s view that language is an order of signs that is based on an interconnected system of elements and relationships, we may get close to understand the systemic view of signs. In this view, codes and signs of language are not eternal and independent concepts that represent an external reality, but are “signs” that take their meaning only from the text.
On the other hand, understanding each sign in the text is only possible if the reader is also familiar with the rules and conventions governing the text, because as Saussure and Jacobsen have shown, signs do not emerge only on the basis of a single text, but also on the basis of the literary genre which they are dependent to, and knowing the rules of a genre would not be possible except by evaluating the different ways that individual speakers apply in using signs. From this point of view, knowing the codes and textual signs of individual speakers or writers, becomes important because it not only opens the way in understanding individual literary works, rather, it is an effective and even necessary step in defining the conventions and rules governing a certain genre.Now, one wonder, if it is possible to classify and examine the signs and symbols used in a certain field in Persian classical texts, based on the common ground between them?In this research, I tried to survey the allegorical signs and codes which refer to the vital elements: “The essence of water” and the “essence of air” in the symbolic and allegorical Maθnavi “Seyr al-Ebâd” by Sanâʾi Qaznavi.It is obvious that by “code” in this article, I mean the semiotic concept, which is different from old rhetorical concept that can be seen in the books of “Maʾâni and Bayân”. Here we are seeking to identify and understand the specific signs that Sanâʾi used in his mystical language.An Allegorical creature in Maθnavi “Seyr  al-Ebâd”Sanâʾi has used a number of animals in allegorical meanings in his Seyr al-Ebâd. Animals are usually a sign of moral imperfections and weakness of the soul. Here, marine animals have a special place. Marine animals such as oyster, turtle, alligator, crab, fish and whale indicate the qualities of the essence of water: they may be a sign of cold and wet nature and represent the qualities of “phlegm” among the four Humoral (Axlât). Laziness, laxity and weakness are attributes that these animals symbolically embody. Allegorical creature for Nature of Water
By creating composite faces, Sanâʾi has created imaginary animals that represent the human lower soul or Nafs e Bahimi. In this concern, he has created an imaginary whale in the “Essence of Air”, an episode of his longish poem. He also talks about a creature with the head of a dragon and the tail of a fish and mentions attributes for these creatures that have a figurative and allegorical aspect. In creating this world of signs and these illusory creatures, Sanâʾi has used a set of signs that are related to the functioning of the soul in a combined way.
To understand the more complex meanings of imaginary figures, it is necessary to pay attention to the context of the text and consider the verses together in the context of the poem. In this case, the components of imaginary figures create an interwoven web of connected signs that one cannot be understood without the other, i.e. they should not be viewed partial and separated: a common mistake by previous commentators. Any explanation is acceptable if it can create harmony between all the parts of the symbolical context, not if it is verified in one case and not in the rest.
In describing the powers of the moon, Sanâʾi talks about the existence of “dragon head and fish tail creature”. With the help of old philosophical works, we understand that this weird creature refers to moon’s cold and humid nature, and at the same time, it signifies the heat-creating properties of the moon, which guarantee the influence of the moon’s powers in the prosperity of life. These properties are more powerful in the first half of the lunar month.
Therefore, Sanâʾi created a mixed and illusory creature of water and fire that brought together these heterogeneities and opposite qualities.
 
Allegorical creature for Nature of Air
In the episode “Properties of Air Element”, Sanâʾi created a crocodile whose head is towards water and whose tail is towards fire. The crocodile is a sign of the air element in nature. At the same time, it indicates the power of the Lust (Arabic: Hawa’) in lower soul. This is a fundamental power of soul, on which continuity of life is dependent on, and Sanâʾi’s goal is to make the reader aware of its dangers in an allegorical language.
This paper is only one step in the way of knowing the significant philosophical signs in the intellectual world of Sanâʾi, and it will certainly not be the last one.
Undoubtedly, choosing signs that belong to the same or opposite thematic areas can help us to draw the network of these signs. Drawing the map of contrasts and similarities of the signs, ultimately leads us to understand the meaning of them.
 
References
Bressler, Charles E., (2011). Literary Criticism (Fifth Edition). Longman.
Culler, J., (2001). The Pursuit of Signs (Second Edition). Routledge.
-------, (1973). Structuralist Poetics. Routledge.
Damiri, K., (1395). Xavâs al- hayavân. tr. Xâje Mohammad Taqi Tabrizi. ed. F. Mehri. Tehran: Markaze našre dânešgâhi.
de Saussure, F., (1966). Course in General Linguistics. New York: McGraw-Hill.
du Bruijn, J. T. P., (1983). Of Piety and Poetry. Leiden: Brill.
Empson, W., (1949). Seven Types of Ambiguity, Chatto and Windus. London.
Eqbâl Lâhuri, Mohammad, (1380). Seyre falsafe dar Iran. tr. A. H. âriyânpur. Tehran: Negâh.
Ibn Sinâ, Šeyx al-Raʾis, (1383). Resâleye Nafs. ed. M. Amid. Hamedan: Anjomane âsâr va mafâxere farhangi.
Sajjâdi, J., (1373). Farhange Maʾârefe eslâmi. Tehran: kumaš.
Sanâʾi Qaznavi, Ab al-Majd Majdud ibn Âdam, (1360). Masnavi-hâye Hakim Sanâʾi be enzemâme šarhe Seyr al-ebâd elâ al-Maʾâd. ed. M. T. Modarres Razavi. Tehran: Bâbak.
Sanâʾi Qaznavi, Ab al-Majd Majdud ibn Âdam, (1377). Hadiqat al-Haqiqat Va Šariʾtat al-Tariqat. ed. M. T. Modarres Razavi. Tehran: Dânešgâhe Tehran.
Sanâʾi Qaznavi, Ab al-Majd Majdud ibn Âdam, (1388). Divâne Sanâʾi. ed. M. T. Modarres Razavi. Tehran: Entešârâte Sanâʾi.
Sanâʾi Qaznavi, Ab al-Majd Majdud ibn Âdam, (1396). Divâne Sanâʾi. ed. M. Mosaffâ. Tehran: Zavvâr.
Sanâʾi Qaznavi, Ab al-Majd Majdud ibn Âdam, (1396). Seyr al-ebâd elâ al-Maʾâd. ed. M. Ranjbar. Tehran: Mowlâ.
Tafazzoli, A., (1354). Minuye xerad. Tehran: Bonyâde farhange Iran.
Tusi, Mohammad ibn Mahmud ibn Ahmad, (1382). Ajâyeb al-Maxluqât. ed. M. Sotude. Tehran: Elmi Farhangi.
 
 
[1] Maryam Mošarraf: Associate Professor of Persian Language and Literature, Šahid Behešti University.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sanai
  • Sir al-Abbad
  • Marine animals
  • Mystery
  • Allegory
ابن‎سینا، ۱۳۳۱، حیّ بن یقظان، چاپ اول، ترجمه و شرح فارسی منسوب به جوزجانی، به تصحیح هانری کربن، تهران.
ابن‎سینا، ۱۳۸۴، قصّه حیّ بن یقظان، چاپ دوم، تهران، متن عربی با ترجمه و شرح فارسی و ترجمه فرانسه آن، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‎سینا، سهروردی، ابن‎طفیل، ۱۳۵۵، رسالات حی بن یقظان، چاپ اول، ترجمه برهان‎الدین سنندجی، سنندج، چاپخانه فردوسی.
ابن‎سینا، شیخ رئیس، ۱۳۸۳، رساله نفس، چاپ اول، مقدمه و حواشی و تصحیح موسی عمید، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.
اخوینی بخاری، ابوبکر ربیع بن احمد، ۱۳۷۱ هدایه المتعلّمین فی الطب، به اهتمام جلال متینی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم.
اقبال لاهوری، محمد ۱۳۸۰: سیر فلسفه در ایران، چاپ اول، ترجمة ا. ح. آریان‎پور، تهران مؤسسه انتشارات نگاه
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد بیرونی خوارزمی، ۱۳۸۶، التفهیم لاوایل صناعه التنجیم، چاپ پنجم، به تصحیح جلال‎الدین همایی، تهران، مؤسسه نشر هما.
تفضلی، احمد ۱۳۵۴، مینوی خرد، چاپ اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
جرجانی، سید اسماعیل، ۱۳۸۰، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به تصحیح و تحشیه محمدرضا محرری، تهران، انتشارات فرهنگستان علوم پزشکی.
جمال‌الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی، ۱۳۲۰، دیوان، چاپ اول، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
دانش‎پژوه، محمدتقی و افشار، ایرج: ۱۳۷۵، مجملالحکمه، ترجمهگونهای کهن از رسائل اخوان‌الصفا، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
دمیری، کمال‎الدین، ۱۳۹۵، خواصالحیوان، چاپ اول، ترجمۀ خواجه محمد تقی تبریزی، تصحیح فاطمه مهری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
دهخدا، علی‎اکبر، ۱۳۶۱، امثال و حکم، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
دهخدا، علی‎اکبر، ۱۳۷۲، لغتنامة دهخدا، چاپ اول از دورة جدید، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
رسائل اخوان‌الصفا و خلان الوفا، ۱۴۲۶ق ۲۰۰۵م، الطبعه الاولی، بیروت، منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
سائل اخوان‌الصفا، الطبعة الثانی: الجسمانیات، ۱۴۱۲ ق ۱۹۹۲ م. الطبعه الاولی، بیروت، دار الاسلامیه
ساوجی، سلمان، ۱۳۷۱، دیوان سلمان ساوجی، چاپ اول، مقدمه و تصحیح ابوالقاسم حالت، تهران، انتشارات ما.
سجادی، سید جعفر، ۱۳۷۳، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات کومش.
سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم، ۱۳۶۰، مثنویهای حکیم سنایی بانضمام شرح سیر العباد الی المعاد، چاپ دوم، تصحیح و مقدمة محمدتقی مدرس رضوی، تهران، انتشارات بابک.
سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم، ۱۳۷۷، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ پنجم، تصحیح و تحشیه محمدتقی مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم، ۱۳۸۸، دیوان سنایی، چاپ هفتم، مقدمه و تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، انتشارات سنایی.
سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم، ۱۳۹۶، دیوان سنایی، چاپ دوم، به تصحیح مظاهر مصفا، تهران، انتشارات زوار.
سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم، ۱۳۹۶، سیر العباد الی المعاد، چاپ اول، تصحیح و توضیح مریم السادات رنجبر، تهران، مولی.
صفوی، کورش، 1396، تعبیر متن، انتشارات علمی.
صلیبا، ۱۳۶۶جمیل، فرهنگ فلسفی، چاپ اول، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‎بیدی، تهران، حکمت.
طوسی، محمد بن محمود بن احمد، ۱۳۸۲، عجایب المخلوفات، چاپ اول، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
کربن، هانری، ۱۳۶۹، فلسفۀ ایرانی و فلسفة تطبیقی، چاپ اول، ترجمة جواد طباطبایی، تهران، توس.
کربن، هانری، ۱۳۷۳، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، انجمن ایرانشناسی فرانسه، تهران، کویر.
کمال الدین اسمعیل اصفهانی، ۱۳۴۸، دیوان به انضمام رساله القوس، به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران انتشارات کتابفروشی دهخدا
ماهیار، عباس، ۱۳۹۳، نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی، چاپ اول تهران انتشارات اطلاعات
محمد معین ۱۳۸۵، تحلیل هفت پیکر، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
مدرس رضوی، محمدتقی، ۱۳۷۶، دیوان انوری، چاپ پنجم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مشرّف، مریم 1382، : نشانه‌شناسی تفسیر عرفانی، ثالث.
مصفا، ابوالفضل، ۱۳۵۷، فرهنگ اصطلاحات نجومی، چاپ اول، تبریز، دانشگاه تبریز، مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
المنطقی السجستانی، ابوسلیمان، ۱۳۵۳، ثلاث رسائل فی الاجرام و المحرک الاول و الکمال، چاپ اول، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
مولوی، جلال الدین محمد بلخی، ۱۳۳۶-۱۳۴۲، دیوان کبیر یا کلیات شمس تبریزی، چاپ اول، بهتصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
مولوی، جلال‎الدین محمد بلخی، ۱۳۷۳، مثنوی معنوی، چاپ دوم، به تصحیح رینولد. ا. نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، امیرکبیر.
نصر، سید حسین و لیمن، الیور، ۱۳۸۳، تاریخ فلسفه اسلامی، چاپ اول، ترجمة جمعی از مترجمان،
نصر، سید حسین، ۱۳۷۷، نظر متفکران اسلامی دربارۀ طبیعت، چاپ چهارم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نظامی گنجوی، ۱۳۷۳، هفت پیکر، چاپ دوازدهم، با تصحیح و حواشی وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران قطره
همدانی، محمد بن محمود، ۱۳۹۵، عجایبنامه، چاپ پنجم، ویرایش جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز.
Bressler, Charles E.: Literary Criticism(Fifth Edition)Longman 2011
Culler,Jonathan> The Pursuit of Signs(Second Edition), Routledge,2001
------- , Structuralist Poetics, Routledge1973
Du Bruijn,J.T.P. 1983, Of  Piety And Poetry, Leiden, Brill
Empson, William, Seven Types of Ambiguity, Chatto and Windus, London,1949
Saussure,Ferdinand  de, Course  in General Linguistics, New York. McGraw-Hill, 1966.