نویسندگان

• ناصر علیزاده ¹
• مهدی رمضانی ²

¹ دانشیار دانشگاه شهید مدنی تبریز

² کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

از پر­بسامدترین موضوعات مطرح در دیوان حافظ، تقابل برخی عناوین و اصطلاحات و شخصیت‌ها است که حافظ به روش­های گوناگون با آن­ها مضمون‌آفرینی می­کند. او در این مسیر، از تأمّل برانگیزترین بازی، یعنی شطرنج نیز برای تبیین چنین تقابل­هایی، بهره می­برد. یکی از ابیات درخور تأمل­ از این دست، بیتِ «تا چه بـازی رخ نمـاید بیدقی خواهیم راند / عرصة شطرنج رندان را مجال شاه نیست»، است.
با نگاهی مختصر به شرح­های دیوان حافظ روشن می­شود که «هر کسی از ظن خود» دربارة این بیت بحث‌برانگیز اظهار نظر کرده­ است و اغلب حافظ‌پژوهان، بیت را از منظر بازی شطرنج و موقعیت مهره­های آن مورد مداقّه قرار نداده­اند. این مقاله نخست، در پی اثبات این موضوع است که ارادۀ ذهنی خواجه از ایراد «رخ» و «بیدق» با توجه به ایهام تناسب و استخدام در واژة «شاه»، همان «زاهد» و «سالک» است. در مرحله بعد نیز بررسی شرح­های معتبر دربارة بیت مطمح نظر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• کلیدواژه‌ها: حافظ
• مضمون‌آفرینی
• شطرنج

عنوان مقاله [English]

A suggestion on verse from Divan-e-Hafiz

نویسندگان [English]

• Naser Alizadeh ¹
• Mehdi Ramazani ²

¹ Associate Professor, Shahid Madani University of Azarbaijan

² M.A of Persian literature