نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه تبریز،تبریز، ایران

2 دانشجوی دکترا/ دانشگاه تبریز. ایران

چکیده

عصر صفوی از دوره‌های مهمّ در تاریخ زبان و ادب فارسی است که آثار ذی‌قیمتی از شعرا و ادبای جغرافیای فرهنگی این دوره به یادگار مانده است. حوزۀ فرهنگی شبه قارة هند و آسیای مرکزی، در این عهد اهمّیّت بیشتری داشته و سهم دانشمندان هند در حوزۀ لغت، نقد و زبانشناسی، گاه بیشتر از ادیبان ایرانی بوده‌است. یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبی شبه قاره، سراج الدّین علی‌خان آرزوست که با و تصنیف بیش از بیست اثر، خدمات شایانی به ادب فارسی نموده‌است. مثمر یکی از آثار ارزشمند اوست. آرزو در این کتاب در باب مسائل زبان‌شناسی، فرآیندهای واجی ابدال، قلب، کاهش و افزایش واجی و تصرّفات ایرانیان در واژگان عربی و هندی سخن گفته‌است. او در نگارش این اثر به کتاب المُزهر سیوطی نظر داشته‌است. آرزو از پیشگامان گسترة زبان‌شناسی و جزء نخستین کسانی است که به سازواری میان زبان فارسی و هندی پی برده‌است. این اثر، فصولی دربارة سازواری و توافق فارسی و عربی، فارسی و هندی و تفریس آمده و سازواری واژگان فارسی و هندی را از جهات گوناگون بررسی شده‌است و علاوه بر آن در سرتاسر این اثر، کلمات متعدّدی را به تناسب موضوعات مطرح‌شده، مثال می‌زند. در این مقاله نگارندگان برآنند که برای مخاطبان با غور در اثر یادشده، با طرح شواهد، چشم‌اندازی در زمینۀ سازواری‌های زبان فارسی و هندی ارائه دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Phonological adaptations and processes in Persian and Hindi from Khan Arezoo's point of view

نویسندگان [English]

  • Assadollah Vahed 1
  • mohamad ali karamfar 2

1 Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz, Tabriz, Iran

2 student p.h.d / tabriz university, Iran

چکیده [English]

The Safavid era is one of the most important periods in the history of Persian language and literature, and valuable works of poets and cultural geography literature of this period have been remembered. The cultural sphere of the Indian subcontinent and Central Asia was more important in this era, and the contribution of Indian scholars in the field of vocabulary, criticism and linguistics was sometimes greater than that of Iranian writers. One of the most prominent literary figures of the subcontinent, Siraj-ud-Din Ali Khan Arzoust, who has rendered valuable services to Persian literature by composing more than twenty works. Fruitful is one of his valuable works. In this book, Arezoo talks about linguistic issues, phonological processes of exchange, heart, decrease and increase of phonology, and Iranian acquisitions in Arabic and Hindi words. In writing this work, he has commented on the book of Al-Muzahar Suyuti. Arezoo is one of the pioneers in the field of linguistics and one of the first to realize the harmony between Persian and Hindi. This work is a chapter on the compatibility and agreement of Persian and Arabic, Persian and Hindi and Tafris, and the compatibility of Persian and Hindi words has been studied from various angles, and in addition, throughout this work, several words are used according to the issues raised. In this article, the authors intend to provide the audience with a perspective on the mechanisms of Persian and Hindi language by presenting evidence to the audience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid period
  • subcontinent
  • Khan Arezoo
  • fruitful
  • Persian and Indian harmony
آرزو، ‌سراج‌الدّین علی‌خان، (1991)، ‌مثمر، چاپ اوّل، صحیح و مقدّمه و حواشی ریحانه خاتون، پاکستان: دانشگاه کراچی.
آرزو، ‌سراج‌الدّین علی‌خان، (1991)، ‌مثمر، مشهد، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، شمارۀ 17631.
آرزو، ‌سراج‌الدّین علی‌خان، (1991)، ‌مثمر، مشهد، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، شمارۀ 18632.
آرزو، ‌سراج‌الدّین علی‌خان، (1991)، ‌مثمر، تهران، کتابخانۀ دانشگاه تهران، شمارۀi877.
آرزو، ‌سراج‌الدّین علی‌خان، (1991)، (1391)، زوایدالفواید، چاپ اوّل، به کوشش اسدالله واحد، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
اتابکی، پرویز، (1384)، فرهنگ جامع کاربردی فرزان عربی- فارسی، چاپ اوّل،تهران: انتشارات فرزان.
اشرف‌خان، علیم، (1387)، «فرهنگنویسی فارسی در شبه‌قارۀ هند، سراج‌الدّین علی‌خان آرزو و فرهنگ چراغ هدایت»، آیینۀ میراث، شمارۀ 40، ص104- 120.
باقری، مهری،(1396)، مقدّمات ‌زبان‌شناسی، چاپ بیستم، تهران: نشر قطره.
باقری، مهری، (1380)، واجشناسی تاریخی زبان فارسی، چاپ اوّل، تهران: نشر قطره.
حسن‌دوست، محمّد، (1395)، فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خانلری، پرویز، (1365)، تاریخ زبان فارسی، اوّلین چاپ تجدید نظر شده ، تهران: نشر نو.
خیّام‌پور، عبدالرّسول، (1372)، دستور زبان فارسی، چاپ هشتم، تهران: کتاب‌فروشی تهران.
دهخدا، علّامه علی‌اکبر، (1377)،  لغتنامه، چاپ دوم دورۀ جدید ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رحیم‌پور، مهدی، (1385)، «زوایدالفواید»، آیینۀ میراث، سال چهارم، شمارۀ دوم و سوم، ص220-231.
رحیم‌پور، مهدی ، (1387)،«دیدگاه‌های آواشناختی سراج‌الدّین علی‌خان آرزو بر اساس رسالۀ ‌مثمر»، کتاب ماه ادبیّات، شمارۀ 129، ص23- 12.
ریحانه خاتون، (1382)، «خان آرزو و نظریۀ توافق لسانین»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملّی ایران‌شناسی، تهران: انتشارات بنیاد ایران‌شناسی، ج1، ص (233- 309).
سوسور، فردینان‌دو، (1396)، دورۀ ‌زبان‌شناسی عمومی، چاپ ششم، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: انتشارات هرمس.
سیوطی، جلال‌الدّین، (1325)، المزهر فی علوم اللّغه و انواعها، چاپ اوّل، مصر: مطبعه السعاده مصر.
ش، م، (1379)، «‌مثمر»، کتاب ماه ادبیّات، دی‌ماه 1379، شمارۀ 39، ص (22- 23).
شفیعیون، سعید، (1389)، «پژوهشی نو در احوال و آثار سراج‌الدّین علی‌خان آرزو»، مجلّۀ بوستان ادب، دورۀ دوم، شمارۀ2، ص (88- 106).
شیرازی، میرجمال‌الدّین حسین‌بن فخرالدّین حسن انجو، (1351)، فرهنگ جهانگیری، چاپ دوم، ویراستۀ دکتر رحیم عفیفی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
گارگش، رویندر، (1390)، «دیدگاه‌های زبان‌شناختی ‌مثمر خان آرزو»، ترجمه مهدی رحیم‌پور، مزدکنامه (یادبود چهارمین سال درگذشت مزدک کیان‌فر)، ص661-668.
محمّدحسین بن خلف تبریزی، (1342)، برهان قاطع، چاپ دوم، تصحیح و تحشیۀ دکتر محمّد معین، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
محمّدخان، مهر نور، (1377)، «خان آرزو در عرصۀ ادب و تحقیق»، نامۀ پارسی، پاییز 1377، شمارۀ10، ص5-14.
معین، محمّد، (1373)، فرهنگ معین، تهران، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
میرزاخان ابن فخرالدّین محمّد، (1354)، تحفه‌الهند، چاپ اوّل، تصحیح نورالحسن انصاری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نفیسی، سعید، (1336)، «زبان فارسی در هندوستان»، ارمغان، دورۀ 26، شمارۀ 1، ص30-37.
هروی، نجیب مایل، (1378)، «تأمّلات شرقی در زبان فارسی»، آیینۀ میراث، تابستان و پاییز1378، شمارۀ 5 و 6، ص3-8.