الگوهای روایی خاص در نقل حکایت‌های سماع در رساله‌های جامع و تذکره‌های صوفیان از سدهٔ ۴ تا ۶ هـ.ق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22034/perlit.2024.64134.3732

چکیده

نقل حکایت یکی از ابزارهای مهم برای تعلیم در متون صوفیه است. یکی از مهم‌ترین و متفاوت‌ترین تعالیم صوفیه که در بسیاری از آثار ایشان از آن سخن به میان آمده، سماع است. با بررسی تعدادی از مهم‌ترین آثار صوفیانه‌ در بازه زمانی سده چهارم تا ششم، آشکار شد که می‌توان این حکایت‌ها را در الگوهای سیزده‌گانه‌ای جای داد که در این مقاله هریک عنوانی دارند. الگوهای اول تا ششم بسامد بالایی در متون دارند. در رساله‌های جامع به دلیل ماهیت تعلیمی بودن آن‌ها، این حکایت‌ها با مقاصد تعلیمی روایت شده‌اند، حال ‌آنکه در تذکره‌ها، این حکایت‌ها بیشتر با هدف مشروعیت‌بخشی به سماع و توجیه عمل مشایخ آورده شده‌اند. بر این اساس بررسی بسامد هریک از الگوهای پرتکرار در رساله‌های جامع و تذکره‌ها نشان می‌دهد که صاحبان تذکره‌ها افزون بر بهره‌گیری از الگوهای رساله‌های جامع، به دلیل آنکه بر قدرت و درک و دریافت خاص مشایخ تأکید داشته‌اند، از الگوهای «دریافت دیگر بر حسب احوال درونی» و «عمل خارق‌العاده» استقبال کرده‌اند و در میان صاحبان تذکره‌ها عطار در نقل حکایت‌ها نوآوری‌هایی داشته است.
همچنین بررسی حکایت‌های سماع برمبنای الگوهای روایی آشکار کرد که صوفیان برای نقل حکایت‌های بعضی از مشایخ مشهور خود از الگوهای روایی خاصی بهره برده‌اند. سه صوفی معروف که حکایت‌های سماع آنان در متون صوفیه با شواهد مکرر و مشهوری آمده است، جنید، شبلی و ابوسعید ابوالخیر هستند. الگوهای روایی حکایت‌ها نشان می‌دهد که صوفیان گرایش داشته‌اند برای بیان حکایت‌های هریک از آنان الگوهای ویژه‌ای به کار برند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Special narrative patterns for narrating Samāʿ stories in Sufi's comprehensive manual books and Tezkire books from fourth to sixth century A.H

نویسندگان [English]

  • salman saket 1
  • zeinab darvishi 2
1 Department Faculty of Literature Ferdowsi University of Mashhad. Iran
2 Department faculty of literature,Ferdowsi university of mashhad.Iran
چکیده [English]

Narratives serve as important tools of pedagogy within Sufi literature. Among the most profound and distinctive teachings highlighted throughout their texts is that of Samāʿ. A careful examination of pivotal Sufi works penned between the 4th to 6th centuries reveals that these narratives may be classified into thirteen distinct patterns. Each pattern has been assigned a title in this article. These stories are didactical in comprehensive manual books, while In Tezkire books, they narrated to justify Samāʿ and legitimate it as one of the Sufi's customs.
An analysis of the prevalence of these recurring patterns within comprehensive manual books and Tezkire books shows that authors of Tezkire books not only drew upon established patterns of comprehensive manual books in their works but also embraced the patterns "alternative perceptions arising from inner experiences" and "extraordinary actions" to reflect the unique insights and abilities of the sheikhs. Moreover, Attār among authors of Tezkire books is recognized as an innovator in narrating some common Samāʿ stories.
A closer look at the stories of Samāʿ reveals that Sufis have used specific narrative patterns for narrating stories about some of their celebrated sheikhs, namely Junayd, Shibli, and Abu Sa'id Abu al-Khayr. The narrative patterns illustrate distinct preferences by Sufis for narrating stories about them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Samāʿ
  • Tasawuf
  • stories
  • Narrative patterns
  • Structuralism

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 19 تیر 1404
  • تاریخ دریافت: 01 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 21 آذر 1403
  • تاریخ پذیرش: 14 آذر 1403