نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان

2 دانشگاه زنجان

چکیده

ایجاز از مباحث مهم در دانش معانی است و دو گونه دارد؛ ایجاز حذف و ایجاز قصر. این بحث در متون بلاغی چنان که باید تدوین و تشریح نشده و چارچوب نظری روشنی برای شناخت مفهوم آن به خواننده ارائه نشده است. دقیق نبودن نمونه‌ها، تداخل مثال‌های اطناب در ایجاز، درک نادرست از مفهوم «کوتاهی جمله»، محدود و تکراری بودن مثال‌ها، زیاده‌گویی و تعدد نابجای عنوان‌ها، و عربی‌مآبی و نامأنوس‌گرایی، از دلایل این امر است. افزون بر آن، بحث حذف در مبحث جمله‌های خبری نیز آمده است (حذف مسندالیه، مسند)؛ اما دربارۀ نسبت آن با ایجاز حذف سخنی نرفته است. مهم‌ترین این کاستی‌ها دقت نکردن در ارائۀ مثال‌هاست که بیشتر حاصل تداخل نمونه‌هایی از هر دو نوع ایجاز، در نظر نگرفتن تمامی موارد حذف یا قصر است. اساسی‌تر اینکه بلاغت‌نویسان هر جملۀ کوتاهی را در زمرۀ ایجاز قصر قرار داده‌اند، در حالی که دو شرط اصلی برای در زمرۀ ایجاز قصر قرار دادن جمله‌های کوتاه، مناسبت با تعریف ایجاز گنجاندن معانی بسیار در الفاظی اندک و وجود معانی مختلف و مکمل در جمله‌های کوتاهِ متعدد و پی‌درپی است. براین‌اساس تشریح و نقد این پراکندگی‌ها ضروری می‌نماید و می‌تواند افزون بر رفع کاستی‌های مذکور، سبب انسجام مبحث ایجاز در متون بلاغی و بهره‌وری بیشتر از آن شود. در مقالۀ حاضر کوشش شده است با بازخوانی تحلیلی-انتقادی آثار بلاغت نویسان فارسی در گذشته و امروز، به نقد مباحث مرتبط با ایجاز، پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation and review of briefness methods in Persian rhetorical texts

نویسندگان [English]

  • Fateme Hejri 1
  • Amir Momeni 2

1 PhD in Persian language and literature

2 university of Zanjan

چکیده [English]

Paradigmatic and Syntagmatic are two theories of linguistics. According to Jakobson, these two processes appear figuratively and virtually in verbal art and are considered a method for identifying literary and artistic styles. Persian literature has several distinct literary periods that can be categorized stylistically based on the poets' inclination toward these axes. In different periods of the Persian language, we observe works that are composed in response to and in the same form and style as famous works, which are referred to as "mujāvāt" in literary terminology. The characteristic feature of these poems is the presence of linguistic signs that guide the audience to the intention and author of the poem. The importance of the art of response, which is specific to Iranians, lies in its role in expanding and disseminating poetry in terms of meaning and placing it in an unfinished and continuous space. Therefore, due to its significance and position in Persian literature, this article examines the literary role and functioning of linguistic axes in some responsive poems using a descriptive-analytical approach. The results of this study demonstrate that poets have paid attention to this matter by aligning their responses with the intended axis and in accordance with it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Briefness
  • Omission briefness
  • Shortness briefness
  • Rhetoric
  • Rhetoricians
آقابابایی، سمیه‌ (1398‌). «سبک‎شناسی اشعار بیدل دهلوی با تکیه بر نظریۀ زبان‌شناسی قطب‎های استعاری و مجازی یاکوبسن»، دو فصلنامۀ علمی بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، 4(1‌). صص 11-31.
آهن‌جان، فیروزه و دیگران‌ (1401‌). «تأثیرپذیری حافظ از خواجوی کرمانی در مضامین مصور عاشقانه و عارفانه، براساس نظریه بینامتنیت ژرار ژنت»، هنر اسلامی، 0(46)، صص 39-56.
اخوان ثالث، مهدی‌ (1374‌). نقیضه و نقیضه‌سازان، تهران: زمستان.
اسکولز، رابرت‌ (1379‌). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگاه.
بهمنی، یدالله؛ مرضیه مالکی‌ (1394‌). «بررسی مفهوم تعارض و انواع آن در فن جواب در شعر فارسی از آغاز تا قرن ششم»، کهن‌نامۀ ادب پارسی،6 (1)، صص 71-94.
پیشگر، احد؛ زهرا، زرعی‌ (1390‌). «نگاهی سبک‌شناسانه به استقبال‎های شاعران از یک قصیدۀ سنایی»، بهار ادب، 0(14)، صص 135-252.
چهارلنگ، فرزانه؛ ضامنی، علی؛ مهرکی، ایرج‌ (1400‌). «بررسی قطب استعاری و مجازی زبان در شرح شطحیات روزبهان براساس نظریه یاکوبسن»، فصلنامه علمی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 17(65)، صص 39-67.
حسینیان، طیبه‌ (1402‌). «سیب: بازیابی معصومیت از دست رفته خوانشی از شعر حمید مصدق در پرتو نظریات آلبرت بگن»، نشریه قلم، صص 1-13.
دهخدا، علی‎اکبر‌ (1390-1385‌). لغتنامه، مصحح جعفر شهیدی و همکاران، ج 2، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ.
ذوالفقاری، حسن‌ (1385‌). «هفت‎پیکر نظامی و نظیره‎های آن»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 14(52 و 53)، صص 67-109.
رضایی، ابوالفضل؛ زهرا صدریان‌ (1398‌). «بررسی و تحلیل قصیده «النازلون علی الریح» از محمد علی شمس‎الدین با تکیه بر محور جانشینی و هم‎نشینی»، ادب عربی، 11(2)، صص 45-65.
زیپولی، ریکاردو‌ (1374‌). «فن جواب‎گویی و تتبع در شعر فارسی»، ترجمه مصطفی ذاکری، نامه فرهنگستان، 0(2)، صص 30-48.
سجودی، فرزان‌ (1395‌). نشانهشناسی کاربردی، تهران: نشرعلم.
شاه‎حسینی، فائقه‌ (1390‌). «بررسی ویژگی‎های شعری شاعران سبک خراسانی و عراقی از منظر زبان‌شناسی»، کتاب ماه ادبیات، سال 5 شماره 58، صص 13-16.
شمیسا، سیروس‌ (1382‌). سبکشناسی شعر، تهران: انتشارات فردوس.
شمیسا، سیروس‌ (1401‌). نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا.
شولس، رابرت‌ (1373‌). «نظریه شعری: یاکوبسن و لوی-استروس در برابر ریفاتر»، ترجمه مراد فرهادپور، ارغنون، 0(4)، صص 37-56.
صفوی، کورش‌ (1391‌). آشنایی با زبانشناسی در مطالعات ادب فارسی، ج 1، تهران: نشر علمی.
طاهر، رحیم‌ (1396‌). «بررسی نظیره‎گویی و استقبال خلاقانه شهریار از غزل‎های حافظ»، فصلنامه مطالعات شهریارپژوهی، 3(12)، صص 283-292.
نیکوبخت، ناصر‌ (1380‌). هجو در شعر فارسی: نقد و بررسی شعرهجوی از آغاز تا عصرعبید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
وزین‌پور، نادر‌ (1381‌). بر سمند سخن، تهران: انتشارات فروغی.
یاکوبسن‌ (1988‌). «زبان‎شناسی و شعرشناسی»، کورش صفوی (مترجم)، در ساخت‌گرایى، پساساخت‌گرایى و مطالعات ادبى، فروزان سجودى (سرپرست مترجمان)، تهران: حوزۀ هنرى.
یاکوبسن‌ (1989‌). «قطب‎هاى استعاره و مجاز»، کورش صفوى (مترجم)، در ساخت‌گرایى، پساساخت‌گرایى و مطالعات ادبى، فروزان سجودى (سرپرست مترجمان)، تهران: حوزۀ هنرى.
Jakobson, R. (1989). Poles of metaphor and permission, in constructionism, post-constructionism and literary studies, Translated By K. Safavi, Forozan Sejoudi (supervisor of translators), Hozha Hanari.
Jakobson, R. (1988). Linguistics and poetics, in constructivism, post-structuralism and literary studies, Translated By K. Safavi,  Forozan Sejoudi (supervisor of translators), Tehran: Hozha Haneri.