دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220مقدمه¬ای بر رابطۀ ادبیات و فلسفه1231002FAJournal Article20100911چکیده
ادبیات و فلسفه در طول تاریخ همواره در حال تعامل و داد و ستد بودهاند. گاه به هم نزدیک و حتی عین هم شده و گاه نیز از یکدیگر فاصله گرفتهاند. نوع ارتباط این دو شاخه از فعالیت فکری بشر، از روزگار باستان تاکنون، همیشه محل بحث صاحبنظران بوده است. اما این مسأله همچنان بر جای خود باقی است که چه نوع ارتباط منطقی و معرفتشناختی بین ادبیات و فلسفه وجود دارد. مقالۀ حاضر میکوشد تا با نگاهی تحلیلی، تاریخی و روششناسانه، صورتی قابل فهم و علمی از مسأله به دست دهد. برای نیل بدین مقصود به مباحث مفهومی دربارۀ چیستی ادبیات و فلسفه پرداخته، حیثیت علمی هردو را مورد بررسی قرار میدهد و سپس نقاط اشتراک و افتراق دو دانش را تعیین مینماید. دست آخر به احصاء انواع ارتباط معنیدار و منطقی بین ادبیات و فلسفه میپردازد.
آنچه از مجموع مباحث مطروحه در این مقاله برمیآید، این است که ادبیات و فلسفه هر دو دارای وجهی هستیشناسانه هستند اما با دو زبان و روش متفاوت است و این که در قرن اخیر مرزهای این دو طریقة جهانشناسیک بغایت به یکدیگر نزدیک شده است.https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1002_78c4d805a7b32151dcc679b9d15d4785.pdfدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220دو روایت از سندبادنامه25421003FAJournal Article20100911چکیده
کتاب سندبادنامه از جمله داستانهای مطرح در نثر فارسی است که دربارة سابقه، منشأ و نسخههای منظوم و منثور آن اتفاق نظر چندانی وجود ندارد. بعلاوه در هزار و یک شب نیز داستانهایی تحت عنوان حکایات سندباد بحری وجود دارد که شرح مسافرتهای هفت گانة شخصی به همین نام است.
مقالة حاضر به ریشهیابی حضور سندباد در ادب پارسی میپردازد و به شکل گذرا سندبادنامههای مطرح در تواریخ ادبیات را از ابتدا مطرح میکند. سپس نامدارترین سندبادنامه موجود که همان سند بادنامه ظهیری سمرقندی است، از لحاظ تاریخی و نیز محتوایی مورد بحث قرار میگیرد.
در بخش بعدی، داستان سندباد بحری از هزار و یک شب مورد تحلیل قرار میگیرد؛ نظرات مختلف پیرامون واقعی بودن آن و جنبةهای روانکاوی آن مطرح و مورد مداقّه قرار میگیرد و در پایان از بحث نتیجهگیری به عمل میآید.https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1003_a830631b35f2363216b39ba187581c35.pdfدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220فاصلهگذاری در بوف کور43621004FAJournal Article20110406چکیده
برتولت برشت از جامعهشناسان و نمایشنامهنویسانی است که اندیشههایی پیشرو در زمینة هنر، نمایشنامه و داستان داشته است. مهمترین نظریة برشت «فاصلهگذاری» نام دارد که تحت تأثیر رهیافتهای فرمالیستی از جمله آشناییزدایی و برجستهسازی بوده است. «فاصلهگذاری» به معنی آفرینش شخصیتهای تازه، غیرعادی، شگفتانگیز و بیگانه در اثر است.
نظریة برشت پیش از همه در نمایشنامه کاربرد دارد. اما منتقدان میتوانند آن را در داستان نیز به کار گیرند، به ویژه در داستانهایی که شخصیتهای شگفتی دارند. بوف کور صادق هدایت دارای شخصیت بیهویت، پوچ انگار و غریبهای است که برای مخاطب تازگی دارد. مقالة حاضر به بررسی داستان بوف کور بر پایة نظریة فاصلهگذاری برشت و گرایشهای اجتماعی- سیاسی وی میپردازد.https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1004_aec28b253986c564d6c281f1f8493dbf.pdfدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220اجتماعیات در ادب فارسی
با نگاهی به سیر اندیشه و اعتقادات و اخلاقیات در ادب فارسی قرن ششم63861005FAJournal Article20100911چکیده
ادبیّات تنها جولانگاه مطالعات زیباییشناختی و بلاغی نیست. هرچند که اکثر مطالعات ادبی پیشین، از این دیدگاه انجام گرفته است. این مقاله، ساخت و کارکرد اجتماعی ادبیات و رابطۀ میان جامعه و ادبیات و تأثیر متقابل این دو بر یکدیگر را مورد بررسی قرار میدهد. در ابتدا به چگونگی پیدایش دانش جامعهشناسی و چگونگی آگاهییابی ادبیات از بعد اجتماعی خویش، پس از سپری کردن دوران بیهودگی، در اروپا میپردازد و نشان میدهد که بحث «اجتماعیات» تحت تأثیر چه بستر و فضایی، به وسیلۀ نسل اوّل جامعهشناسی در ایران شکل گرفت. تمایز بین «اجتماعیات» و «جامعهشناسی ادبیات» و تعیین قلمرو این دو مفهوم نیز در این مقاله نمایانده شده است. این بحث آشکار میسازد که از طریق «اجتماعیات در ادب فارسی» میتوان اوضاع اجتماعی ایران، تحوّل نگرشهای اجتماعی در اعصار مختلف، تأثیر سلسلهها و نهادهای حکومتی، خواستهای زمان، آداب و رسوم، فرهنگ ایران به طور عام و لحظات سیاه و سفید تاریخ ایران را در آیینۀ تمامقد ادبیات ایران دید.https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1005_57e57c2aca968d82dcd045e2930410e2.pdfدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220خودشناسی و اهمیت آن در ا شعار حسنزادةآملی871141006FAJournal Article20100911چکیده
علامه آملی از حکیمان عارفی است که مدارج علمی و عرفانی و مراتب حکمی و معنوی وی گرهخوردگی و آمیختگی بلافصلی با موضوع معرفت نفس و خودشناسی دارد. به نظر وی مبحث نفس ناطقة انسانی، قلب جمیع معارف ذوقیه و قطب قاطبة مسایل حکمیه و محور استوار کل مطالب علوم عقلیه و نقلیه و اساس پایدار همة خیرات و سعادتها است و معرفت آن اشرف معارف است و پس از معرف حق سبحانه، هیچ موضوعی در حکمت متعالیه به پایة آن نمیرسد. به باور وی خودشناسی، نزدیکترین و سهلالوصولترین راهی است که به خداشناسی منجر میشود؛ در واقع انسان خود راهی است به سوی خدای خویش. بنابراین خودشناسی، شناختن راه سلوک است و مراتب این سلوک نیز همان مراتب وجودی انسان است که به مقام خلیفهاللهی و مرتبة فنا میانجامد. در تعبیری دیگر و بنا بر حدیث «انّ الله خلق آدم علی صورته» از آن جایی که آدمی صورت علم عنایی حق است میتواند همة اسماءالله را در خود مشاهده کند و هر چه را که آشکار و نهان است در خود پیدا کند.https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1006_31ed00813218fc9fa311ef5235b91b54.pdfدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220تحلیل نمادها و کهنالگوها در بخشی از خسرو و شیرین نظامی1151301007FAJournal Article20110209چکیده
آنچه «خسرو و شیرین» نظامی را به عنوان یکی از شاهکارهای زنده و پویای زبان و ادب فارسی در یک رابطه بینامتنیت با متونی قرار میدهد که ریشه در اندیشههای کهن بشری دارد و از آبشخور ناخودآگاه جمعی و مفاهیم نمادین آن بهرهمندند، بخشهایی است که در هالهای از نمادها پیچیده شده است و کشف استعارات غریب و پیچوخمهای آن جز با فرا رفتن از بافت غنایی متن ممکن نیست. یکی از این بخشهای برجسته، داستان به گنجخانه رفتن خسروپرویز و خوابی است که پیش از آن میبیند. در یک رویکرد نمادین به این بخش از منظومه خسرو و شیرین، مجموعهای گسترده از مفاهیم نمادین و رازناک به دست میآید که تمامی آنها نمودگر کهنالگوی باززایی یا به تعبیر یونگی آن، فرایند فردیت است؛ کهنالگویی که درونمایة اصلی منظومه را تشکیل میدهد. گنجخانه، گنجهای پنهان، کلید طلایی، صندوق مرمرین درون طاق، طلسم طلایی و شمایل حضرت محمد(ص) از برجستهترین نمادهای موجود در این بخش از منظومة خسرو و شیرین است که درونمایه سمبلیک داستان را شکل میدهد و مفاهیم نمادین آنها ارتباطی عمیق با کهنالگوی نوزایی و نتیجة حاصل از آن، یعنی دستیابی به کمال دارد.https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1007_d505337940284d279bddf972f91dbddf.pdfدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79795522420120220نخستین تجربه¬های نقد شعر فارسی در عهد صفوی برپایۀ نامه¬ای نویافته از حزین لاهیجی1311621008FAJournal Article20110220چکیده
عهد صفوی به لحاظ شکلگیری نخستین مراحل نقد شعر فارسی، از اهمّیت خاصّی برخوردار است. در این دوره، رویارویی شاعران ایرانی و هندی، سبب به وجود آمدن اندیشههای انتقادی در عرصۀ شعر و شاعری بوده است. غالب این اندیشهها در مطاوی تذکرهها، تراجم احوال و پرسشها و پاسخهایی است که در قالب نامهها ثبت شدهاند. در میان شاعران این عهد، سهم حزین لاهیجی و سراجالدّینخانآرزو در تکوین آن اندیشهها بیش از دیگر شاعران و منتقدان است. آن دو، دو مرجع بلامنازع در داوری و نقد شعر شناخته شدهاند و در آرا و نظریات انتقادی ایشان-که در ساختار محوری و معنا محوری خلاصه میشود- تقابل نقد ایرانی و هندی را میتوان به وضوح دید. این مقاله نخستین تجربههای نقد شعر فارسی را بر پایۀ نامهای از حزین لاهیجی- که در پاسخ به سؤالات خانآرزو دربارۀ برخی از اشعار خاقانی نوشته است- نشان میدهد. در این نامه بیست و پنج بیت از یازده قصیده از قصاید خاقانی مورد نقد و بررسی قرارگرفتهاست. از فحوای نامه چنین برمیآید که آرزو به خاطر استادی حزین در زبان و شعر فارسی، اشکالات و اعتراضات خود را بر او عرضه میدارد؛ چرا که به زعم آرزو، دریافت شاعر از شعر، بهترین نوع دریافت است.
خاستگاه سؤالات آرزو بیشتر مبتنی بر قرائت نادرست شعر، تصرّف در کلمات و تصحیف آنها، اختلاف نسخههای دیوان خاقانی و بالاخره عدم توجّه به روابط، اشارات و تلمیحات در آفرینش تعابیر و مضامین از جانب اوست. بیان کشاکش شعرا، نقل و تصحیح نامه، طرح جریان شکلگیری نقد شعر و تحلیل انتقادی نامه بر اساس آراء دو شاعر، از اهمّ اهداف این مقالهاند. https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_1008_30b7331575cc815c2700f3620b28703b.pdf