دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
تشبیه مضمر در شعر سنتگرای معاصر، انواع و کارکردهای آن (با تأکید برآثار بهار، شهریار، رهی، سایه و امیری فیروزکوهی)
1
31
FA
ابراهیم
اقبالی
دانشیار دانشگاه تبریز
ebrahimeghbaly@gmail.com
<span style="font-size: 11pt; line-height: 115%; font-family: 'B Nazanin';" lang="FA" dir="RTL">تشبیه مضمر از همان آغاز شعر فارسی مورد توجه شاعران بوده و انواع مختلفی از آن در دیوان شاعران فارسیگو بهکاررفته است. هرکدام از شاعران با راه بردن به تشبیهات تازه و بیسابقه و ایجاد بهرۀ زیباشناختی مضاعف برای خوانندگان اشعارشان، انواع جدیدی را به آن افزودهاند. آنان سعی کردهاند ارتباط میان مشبه و مشبهٌبه را دورتر سازند تا تشبیه از غرابت و زیبایی بیشتری برخوردار شود. در کتب بلاغی عربی و فارسی تعاریف مختلف و گاه متفاوتی از این نوع تشبیه به دست دادهاند که هیچکدام جامع و مانع نیست. ما در این پژوهش برآنیم تا ضمن رسیدن به تعریف تازهای از تشبیه مضمر، انواع و مصادیق گوناگون آن را در شعر سنتگرای معاصر بررسی کرده و به روشنی نشان دهیم. نتایجی که از این کنکاش حاصل میشود، قابل ملاحظه است و میتواند در موضوع سبکشناسی شعر مورد توجه قرار گیرد؛ ملکالشعراء، بهار، تقریباً به طور متعادل از همه انواع تشبیه مضمر بهره میگیرد؛ شهریار بیشتر به نوع «بیرونق دانستن مشبهٌبه با وجود مشبه» اهمیت میدهد؛ هوشنگ ابتهاج، رهی، سایه و امیری «تداعی» را ترجیح میدهند</span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%; font-family: 'Times New Roman', serif;" lang="FA" dir="RTL">؛</span><span style="font-size: 11pt; line-height: 115%; font-family: 'B Nazanin';" lang="FA" dir="RTL"> اتفاقاً این نوع، در اشعار شهریار از درجۀ دوم اهمیت برخوردار است. این نکته علاوه بر اهمیت این نوع از تشبیه مضمر نوعی تأثیر و تأثر را نیز میرساند. از میان این پنج تن، شهریار بیشترین و امیری فیروزکوهی کمترین تشبیه مضمر را به کار بردهاند. </span>
بلاغی,مضمر,سنتگرا,معاصر,کارکردها
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2626.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2626_e8a73ecb2925a975b61db0c9ca452663.pdf
دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
نگاه انتقادی و تحلیلی به جایگاه معنایی و ساختاری چند موتیو در شعر صائب
33
60
FA
محمد
خاکپور
0000-0003-0957-5903
استادیار دانشگاه تبریز
khakpour@tabrizu.ac.ir
<span style="font-size: 10.0pt; line-height: 115%; font-family: 'B Nazanin'; letter-spacing: -.7pt;" lang="AR-SA">موتیوها مجموعه قراردادی و سپس کلیشه شده از الفاظی است که به وسیلۀ شاعر برای هنر نمایی و جولان خیال در شعر وارد میشوند و قدمتی به دیرینگی ادبیات هر ملت دارند. در شعر فارسی، علاوه بر مجموعهای از موتیوهای متداول، یک سلسله موتیوهایی در سبک هندی دیده میشود که در ایجاد شبکه تداعیها و تصویرسازی شاعران این اسلوب تاثیر ویژهای دارد. موتیوهای شعری در مضمونپردازی و خلق تصاویر غریب و دور از ذهن، که در نزد شاعران سبک هندی، عرصة مناسبی برای اظهار شگفتی خواننده و جولان هنرنمایی سراینده محسوب میشود، در شعر صائب نقش برجستهای ایفا میکند. او از طریق موتیوها و نیز سلسله تداعیهای پیچیده، در برقراری معادله و ایجاد روابط تناظری میان دو مصراع که صرفاً به قصد خلق مضامین تازه و متنوّع صورت میگیرد، تلاش ویژهای انجام میدهد؛ امّا در نهایت این کوشش شاعر در اغلب موارد به تکلّف و تصنّع و دور شدن شعر از فوران عاطفی خود منجر میشود؛ </span><span style="font-size: 10.0pt; line-height: 115%; font-family: 'B Nazanin'; letter-spacing: -.6pt;" lang="AR-SA">افراط در خیالپردازی و دشوارگویی و دشوار پسندی، زمانی در شعر او بهتر به دید میآید، که شاعر همانند دیگر پیروان سبک هندی، موتیوهایی را دست مایة معادلهسازی و رسیدن به هدف غایی شعر، یعنی مضمون آفرینی قرار میدهد که ما امروز جز از طریق فرهنگهای عصر صفوی نمیتوانیم مفهوم و مدلول اصلی آنها را دریابیم. با وجود این هرگاه بعد عاطفی، توازن لفظ و معنا و انسجام شعر برمضمونسازی و ایجاد روابط پیچیده و حیرت انگیز غلبه میکند، تک بیتها و غزلیّات درخشان صائب به وجود میآید که برای همیشه نام او را در کنار مفاخر شعر و ادب فارسی جاویدان نگه میدارد. در این پژوهش سعی بر آن است، ضمن تحلیل جایگاه ساختاری و معنایی برخی از موتیوهای غریب و مهجور در شعر صائب، اهمیّت و تاثیر آنها را در چگونگی به وجود آمدن مضمونهای باریک و برقراری پیوند تقابلی، نشان دهیم.</span>
صائب,موتیو,مضمون پردازی,پیوند تناظری,تداعیها,عاطفه
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2627.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2627_0d53f10734a3c48dc21aa9e28a97b803.pdf
دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
نگاهی به جلوههای آیرونی(irony) در اندیشه و اشعار پروین اعتصامی
61
96
FA
علی
صفایی
orcid 0000-0003-4059
دانشیار دانشگاه گیلان
safayi.ali@gmail.com
حسین
ادهمی
0000-0003-4390-5144
کارشناسی ارشد دانشگاه گیلان
hosien.adhami@yahoo.com
یرونی(Irony) یکی از صناعات پیچیده است که به دلیل ماهیت پارادوکسیکال و لحن دو گانه اش مباحث فراوانی را به همراه داشته است. این اصطلاح که دارای سیر تحول تاریخی و تطور معنایی خاصی است، با ورود به ادبیات فارسی بر پیچیدگی هایش افزوده شد. زیرا از یک سو، فقدان اصطلاح معادلی در زبان فارسی که بتواند وسعت معنایی آن را پوشش دهد و از سوی دیگر، وجود دیدگاه های گوناگون در تعریف و تبیین آن از مشکلات عمده مترجمان و منتقدان است. از اینرو برای آیرونی در زبان فارسی معادل هایی همچون طنز، تهکم، کنایه، طعنه و ... قرار داده اند که متأسفانه هیچیک دربردارنده دامنۀ معنایی و مفهوم جامع آن نیست. با نگاهی دقیق به مجموعه تعاریفی که برای آیرونی ارائه شده است می توان دریافت که آیرونی حاصل تضاد میان «بود» و «نمود» است یعنی تفاوت آنچه که هست و آنچه که نشان داده یا وانمود می شود. به همین دلیل برخی از صاحبنظران آیرونی را کلامی می دانند که معنی مخالفش از آن اراده شده باشد. در ایران یکی از شاعران بزرگی که روح آیرونی به خوبی در اشعارش نمایان است، پروین اعتصامی است. پروین در اشعارش که سرشار از نگاه حکمت آمیز به هستی و زندگی است، سلسله ای از تقابل ها را مطرح می سازد که قوام دهنده نگاه آیرونیستی او به جهان است. زیرا، آیرونی شناسایی این حقیقت است که جهان ذاتاً متناقض نماست و صرفاً رویکردی دوگانه می تواند متناقض نما بودن آن را بنمایاند. بر این پایه، می توان گفت که یکی از دلایل ماندگاری اشعار پروین، حضور آیرونی در ژرفای اندیشه اوست. در شعر پروین تقابل و رویارویی موجوداتی از عوالم مختلف انسانی، جانوری، نباتی، جمادی و ... تبلور می یابد؛ تناقض های بنیادینی که در واقع تقابل های تغییرناپذیر جهان را خلقت می نمایانند، تقابل های پرچالشی چون مرگ و حیات، جبر و اختیار، عقل و احساس، عینیت و ذهنیت و ... دغدغه اندیشه پروین می شود و در آن آیرونیست (شاعر) خود را در کنار بقیه بشر قرار می دهد و همانند آنان خود را یک قربانی آیرونی می بیند.
آیرونی,تقابل,پروین اعتصامی
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2628.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2628_120fc6068ef87fb8a919f513ee2846b1.pdf
دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
سیر و سلوک قیصر امین پور از آرمانگرایی حماسی تا واقعگرایی تراژیک
97
118
FA
عسگر
عسگری حسنکلو
استادیار دانشگاه خوارزمی
asgari1354@yahoo.com
<span style="font-family: 'B Nazanin';" lang="FA">قیصر امینپور(1338-1386) از شاعران برجستۀ بعد از انقلاب است که مضامین اشعارش با تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران در دهههای اخیر پیوندی گاه مستقیم و گاه هنرمندانه دارد. در این مقاله، تأثیر جامعه و تحولات آن بر ذهن و زبان و اندیشۀ امینپور بررسی کردهایم. همچنین سعی شده است، سیر تأملّات شاعرانه و تفکرات اجتماعی او با توجه به تاریخ انتشار مجموعه شعرهایش نشان داده شود. در این بررسی تکیه و تأکید ما بر سیر تحوّل مضامین عمدهای نظیر آرمانگرایی حماسی، شهادت و شهادتطلبی، دردهای شخصی و دردهای اجتماعی و تفکرات عرفانی و فلسفی در باب ماهیّت مرگ بوده است. امینپور همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، وقوع جنگ تحمیلی، از شعر به عنوان سلاح مبارزه و وسیلۀ ایجاد شور و هیجان انقلابی در مخاطبانش استفاده کرد. او در دهۀ هفتاد به تأمّل در دردهای خویش و دردهای مردم زمانه پرداخت و با این مضامین زیباترین و ماندگارترین اشعارش را سرود. در دهۀ هشتاد با رسیدن به «مسلخ تقدیر ناگزیر» خویش با نگاهی فلسفی و یأس آلود به هنرمندانهترین شیوۀ ممکن، آخرین تأملاتش را دربارۀ «موقعیّت» تراژیک خویش بر مخاطبان اشعارش عرضه کرد؛ «موقعیّتی» که به سرعت به «موقعیّت» عام مخاطبان پر شمار اشعارش تبدیل شد.</span>
معاصر,امینپور,شعر,جامعه,نقد
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2629.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2629_02e2abaa56874d283a049a19af1d7c40.pdf
دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
مفهوم ذوقی تعریف در ادبیّات فارسی
119
137
FA
احمد
گلی
استاد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
ah.goli@yahoo.com
فرهاد
محمدی
دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
muhammadifarhad@yahoo.com
<span style="font-size: 12.0pt; font-family: 'B Nazanin';" lang="AR-SA">تعریف که در جواب ماهیّت و چیستی اشیاء و پدیدهها میآید، بیشتر در فلسفه و منطق شناخته شده است. امّا در ادبیات نیز از تعریف برای کارکردهای گوناگونی، از جمله تعلیم، طنز و بیان هنری استفاده شده است. تعریف در شعرِ معاصر نوعی اسلوبِ بیان است که در کتابهای بلاغت سنتی و جدید توجّه چندانی بدان نشده است. هر چند تعریفهای هنری در شعر معاصر خالی از ارزش زیباییشناختی و تصویرگری نیستند، امّا اهمیت این شیوه و الگوی بیانی در شعر کلاسیک بیش از آنکه زیباییشناسانه باشد، فکری و محتوایی است. از این رو، تعریف دریچهای برای درک جهانبینی و افکار شاعر است. در این نوشتار به بررسی انواع تعریف، چه از نظر محتوایی و چه از نظر ساختارِ صوری آن در ادبیات پرداخته میشود. ساختار جملات تعریفی در ادبیات معاصر به صورت «بدل»، «جمله اسنادی» و «سهجزیی بیفعل» نمایان شده است.</span>
تعریف,ادبیات,ساختار,طنز,اندیشه
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2630.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2630_4ffd5a089db881534bfba9f24a727138.pdf
دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
گذر از ممدوح به معشوق مجازی و حقیقی در غزل عاشقانه (با تکیه بر غزل حافظ)
139
157
FA
مهدی
ماحوزی
عضود هیئت علمی / دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
f_pajuhesh@yahoo.com
راحله
عبداله زاده برزو
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان
abdolahzadeh1391@chmail.ir
<span style="font-size: 12pt; font-family: 'B Nazanin';" lang="AR-SA"> این پژوهش به توصیف و تحلیل روند جایگزینی بتوارههای برساختة آدمی از خدا به سلطان و از سلطان به معشوق میپردازد و نمونههای آن را در غزل عاشقانه نشان میدهد. انسان درپی یافتن گمشدة خویش، در متعالیترین شکلِ آن، به خداوند چشم داشته است. از آنجا که درک ذات خداوند برایش میسر نبوده، به جلوههای وی در هستی، روی آورده و نظر بر بُت، ممدوح و معشوق دوخته است. شاعران و نویسندگان در مسیر تاریخ ادبی، پس از نگاه کلینگر خویش به خداوند، نظر ستایشآمیز خود را نخست به پادشاهان، به عنوان برگزیدگان وی(مطابق پارهای باورهای دیرین) و سپس به ممدوح و معشوق افکندهاند و همان نگرش را نسبت به پرستش، در قالب آرزوهای آرمانی خویش برای دستیابی به الگوی کامل، بدو نسبت دادهاند و چون هیچ موجودی در روی زمین کامل نیست و این معشوق آرمانی هم نمیتواند، عاشق را خرسند کند، کمکم چنانکه میبینیم موقعیت معشوق آرمانی در قلب عاشق متزلزل میشود. این پژوهش، گزارشی از این رویکرد است.</span>
معبود,ممدوح,معشوق,غزل عاشقانه,غزل حافظ
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2631.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2631_8688a58a29b579e860ebb9902d08a4a6.pdf
دانشگاه تبریز
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)
2251-7979
2676-6779
66
228
2014
02
20
بررسی مبانی فلسفیـ عرفانی هستیشناسی سنایی در حدیقه
159
178
FA
علیرضا
مظفری
دانشیار دانشگاه ارومیه
a.mozaffari@urmia.ac.ir
علی
دلائی میلان
دانشجوی دکتری دانشگاه ارومیه
alidalaei@yahoo.com
<span style="font-size: 12.0pt; font-family: 'B Nazanin'; mso-bidi-language: FA;" lang="FA">اندیشیدن به نحوۀ خلقت انسان و جهان از سؤالهای بنیادین ذهن بشـری است. انسانها از ایام قدیم تا به امروز همیشه به فکر پیدا کردن جوابی قانع کننده برای این سؤال بودهاند. در فلسفۀ یونانی و به تأسی از آن در فلسفۀ ایرانی، سعی شده که با تمایز بین وجود و ماهیت به این سؤال جواب داده شود. در فلسفۀ مشاء، اشراق و ملاصدرا به تبیین وجود و ماهیت پرداخته شده و هر کدام دیدگاههای خاص خودشان را در این مورد ارائه کردهاند. در عرفان ایرانی با تأثیرپذیری از فلسفه، هستیشناسی عرفانی ویژهای بنیان نهاده شده است که تا حدودی به عقاید فلسفی مشائیان، اشراقیان و حکمت متعالیه شبیه است. حکیم سنایی غزنوی در حدیقه، جابهجا، هنگام بحث کردن در مورد موضوعات مختلفی چون: آفرینش و خلقت عالم، عدم، وصف عقل و نفس کلی، صورت و ماده و ... مبانی فلسفی هستیشناختی خودش را بیـان کردهاست. نظرهای وی گاهی با عقاید اهل مشاء، نوافلاطونیان و اخوانالصفا نزدیکی دارد. از همین جهت، میتوان گفت که در میان عارفان، لقب «حکیم» برای سنایی برازنده و درست است. این تحقیق، با بررسی نظرات هستیشناسی سنایی در حدیقه درصدد بازنمودن ابعاد فلسفی شخصیت او برآمده است.</span>
سنایی,وجود,ماهیت,وحدت شخصی وجود,عدم,نفس کلی
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2632.html
https://perlit.tabrizu.ac.ir/article_2632_f92d40d6f80e5ddbb1d7778d1d02abf7.pdf