چکیده

برای بیشتر بزرگان تصوف،‌ زندگی دوگانه‌ای قائل شده‌اند. گاهی فردی گناهکار بر اثر حادثه‌ای دگرگون می‌شود و به عارفی بزرگ بدل می‌گردد. گاهی نیز عارفی بزرگ دچار فتنه می‌شود اما این فتنه و بلا برای بهبود کار او لازم و ضروری است، علت و بنیاد این تحولات عموماً به صورت افسانه است. به گونه‌ای که درک و قبول چنین اخباری دشوار است. با توجه به اهمیتی که عارفان برای جهان‌شناسی قائل‌اند و شناخت‌شناسی خود را نیز بر همین جهان‌شناسی استوار می‌کنند، برای فهم ریشه و بنیاد مسائل عرفانی و درک و توجیه تحول افسانه‌ای عارفان،‌ تلقی و تأثر آنان را از روایت‌ها و عناصر مختلف آفرینش بررسی کرده‌ایم. در این بررسی روشن می‌شود برخی اخبار و روایات متون عرفانی و سلوک عارفان، بازتاب الگوهای اسطوره‌ای است که متناسب با نقش و کاربرد خود در جامعه و محیط صوفیان، شکل‌های متنوع پذیرفته‌ است.