دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822مقایسه و تحلیل ساختار روزنامههای ملانصرالدین و صوراسرافیل119989FAJournal Article20090128
چکیده
دو روزنامۀ طنزآمیز ملانصرالدین و صوراسرافیل از جمله روزنامههای تأثیرگذار دورۀ مشروطه به شمار میآیند که به سبب ویژگیهای منحصربهفرد خود در تحول روزنامهنگاری و طنزپردازی در ایران تأثیر قابل ملاحظهای بر جای نهادند. همزمانی انتشار این دو روزنامه در بخشی از دوران حضور آنها در عرصۀ مطبوعات علاوه بر نقش تاریخی آنها در بیداری افکار و دگرگونی شیوۀ روزنامهنگاری، در همدیگر نیز مؤثر میافتاد و به ارتقای سطح و کیفیت مندرجات آنها یاری میرساند. این دو روزنامه که نخستین آنها به سردبیری جلیل محمدقلیزاده در قفقاز به چاپ میرسید و دومی به سردبیری علیاکبر دهخدا در تهران و سپس در اروپا طبع و نشر میشد، از حیث سبک روزنامهنگاری، بهرهگیری از زبان طنز و کاریکاتور و استفاده از فرهنگ، زبان و ادبیات عامیانه شباهتهای درخور توجهی با هم داشتند. در مقالۀ حاضر مقایسۀ ساختار و قالب این دو روزنامه بهویژه مقالات جلیل محمدقلیزاده و علیاکبر دهخدا وجوه مشابهت و تمایز و علل تأثیرگذاری آنها بررسی و تبیین شده است.دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822رویکرد نظری شاعران سنتگرای معاصر به روح و روان
(با تکیه بر شعر حکیم هیدجی، علامه حسنزاده آملی و استاد شهریار)1945990FAJournal Article20110702چکیده
<span style="font-size: medium;"> </span>این مقاله کوشیده است پس از ذکر مقدمهای کافی پیرامون روح و روان و کیفیت آن از نظر فلاسفه و عرفا و همچنین روح از منظر قرآن، به بررسی و تبیین بازتاب شاعرانۀ روح و روان در شعر سنتگرای معاصر با تکیه بر اشعار علامه حسنزادۀ آملی، حکیم هیدجی و شهریار که هرکدام نمایندۀ طیفی از شاعران با رویکردها و دیدگاههای متفاوت هستند، بپردازد و در مسیر و فرایند پژوهش بدین نکته رسیده است که شاعران فوق با تأسی از تعالیم و آموزههای قرآنی و دیدگاههای عرفانی، فلسفی و دینی بر این نظرند که انسان مرکب از جسم و روح است که جسمش به اقتضای ماهیتش فناپذیر و روحش به جهت تجردش نامیراست. آنان به تأثیر و تأثر جسم و روح معتقدند و روح را عنصر ملکوتی و رجعت یابنده به موطن اصلی میدانند و بر این باورند که همۀ شرافت آدمی مترتب بر این عنصر است و کمال و اعتلای صفاتی آن بدین بعد بسته است. آنان بعد خاکی انسان را فاقد کرامت و فضیلت میشمارند و اعتقاد دارند که روح مجرد از ماهیت است و پس از متلاشی شدن جسم همواره باقی خواهد ماند.دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822از اسب بالدار افلاطون تا طوطیجان مولانااز اسب بالدار افلاطون تا طوطیجان مولانا4564991FAعاتکهرسمیاستادیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجانJournal Article20110531<br /> داستان پرواز روح یکی از مسائل مهم مطرح در فلسفه و عرفان است. این نکته در آثار پارمنیدس و افلاطون با تمثیل اسب بالدار در یونان باستان نمود مییابد و با قصیدة عینیه و <em>رسالهالطیر</em> ابنسینا در ادبیات پارسی منعکس میشود. تشبیه نفس ناطقه به طیر و محبوس شدن آن در قفس جسم و تلاش برای معراج روح، مضمون مایة مشترک همة رسالهالطیرهاست. طوطی جان مولانا نیز با تأثّر از رسالهالطیرها بر آن است تا خصوصیات مشترک روح را از الهی بودن و بیتعیّن بودن روح گرفته تا حضور آن در عرش بیان کند. <br /> این مقاله با توجه به پیشینة تحقیق<sup>1</sup> در مورد آثار افلاطون و مولانا و نیز رسالهالطیرها کوشیده است از دیدگاهی متفاوت و با رویکردی تطبیقی، وجوه مشترک روح و پرواز آن را در ضمن تمثیل اسب بالدار و طوطی جان مورد بررسی قرار دهد.چکیده<br /> <br /> داستان پرواز روح یکی از مسائل مهم مطرح در فلسفه و عرفان است. این نکته در آثار پارمنیدس و افلاطون با تمثیل اسب بالدار در یونان باستان نمود مییابد و با قصیدة عینیه و <em>رسالهالطیر</em> ابنسینا در ادبیات پارسی منعکس میشود. تشبیه نفس ناطقه به طیر و محبوس شدن آن در قفس جسم و تلاش برای معراج روح، مضمون مایة مشترک همة رسالهالطیرهاست. طوطی جان مولانا نیز با تأثّر از رسالهالطیرها بر آن است تا خصوصیات مشترک روح را از الهی بودن و بیتعیّن بودن روح گرفته تا حضور آن در عرش بیان کند. <br /> این مقاله با توجه به پیشینة تحقیق<sup>1</sup> در مورد آثار افلاطون و مولانا و نیز رسالهالطیرها کوشیده است از دیدگاهی متفاوت و با رویکردی تطبیقی، وجوه مشترک روح و پرواز آن را در ضمن تمثیل اسب بالدار و طوطی جان مورد بررسی قرار دهد.دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822گشتارهای ثابت در سفرنامه¬های روحانی6587992FAJournal Article20100125<em>چکیده </em>
با رویکردی به نظریة پراپ و آرای تودوروف، برای سفرنامههای روحانی ادبیات فارسی نیز میتوان گشتارهای ثابتی را قائل شد؛ بدین معنا که این آثار در کلان پیرنگ خود دارای عناصر مشترکی هستندکه این عناصر در گشتارهای ثابتی چون: وضعیت نامطلوب موجود، آگاهی و بصیرت یافتن نسبت به وضع موجود، احساس خستگی از وضعیت و طلب امر برتر، ، ظاهر شدن پیر، حرکت، مراحل و منازل راه و مقصد (پایان رفلکسی ) بیان میشود. به این گشتارها با بررسی هشت اثر رسیدهایم:<em> رسالهالطیر</em> ابن سینا، <em>رسالهالطیر</em> غزالی، <em>سیرالعباد الی المعاد</em> سنایی، <em>مصباحالارواح</em> بردسیری، <em>عقل سرخ </em>سهروردی، <em>منطقالطیر</em> و<em> مصیبتنامۀ عطار و رسالهالطیر </em>نجمالدین رازیدانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822بررسی و تحلیل رویکردهای خیامشناسی در دوران معاصر87121993FAJournal Article20101025چکیده
<span style="font-size: medium;">شفافسازی وجوه گوناگون فکری، اخلاقی و ... یک شخصیت تاریخی، چالشهایی را به دنبال خواهد داشت. این مشکلات تا حدی ناشی از گزینة زمان و بایستههای آن از قبیل: تحریف، ابهام، گوناگونی و تناقض اخبار است. خیام، از جمله شخصیتهایی است که شناخت او با اتکا به منابع تاریخی، کلیتها و مسائل مبهمی را فراروی پژوهشگران گذاشته است. با ترجمة فیتز جرالد از رباعیات خیام در قرن نوزدهم و شهرت روزافزون رباعیات او، پژوهشگران فراوانی در ایران و کشورهای دنیا، نگاه خود را به این شخصیت معطوف کردند و روند خیامشناسی وجههای دیگرگونه به خود گرفت؛ عاملی که فرایند این حرکت را بهروشنی تحت پوشش قرار داده « اصل تناقض» است بدین معنی که عدم انسجام و روشمندی پژوهشها و در مقابل هم قرار گرفتن پارهای از آنها از یک طرف و تناقضهای موجود میان رباعیات و دیگر آثار خیام از طرفی دیگر، به نوعی گسیختگی مضمونی و خلط روشها انجامیده است تا حدی که فقدان یک هدف و برنامة مشخص در پژوهشها، سیر تحقیقات را در بسیاری از موارد به تکرار رسانده است. این تحقیق بر آن است که با کنار هم نهادن رویکردهای گوناگون، و بررسی مواضع خلاف و اشتراک رهیافتها با همدیگر، به روششناسی و بررسی هرکدام از پژوهشها در حوزة خیامشناسی پرداخته، ضمن برشمردن کاستیهای موجود، تا حد امکان پیشنهادهایی را در جهت بهبود بخشیدن به سیر رویکردها داشته باشد. در پارهای موارد نیز بنا به ضرورت پژوهش، بسترساز رویکردهای جدید در <em>زمینة</em> خیامشناسی باشد.</span>دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822مطالعة تطبیقی «خرق عادت» در ادبیّات عرفانی و سوررئالیستی121143994FAJournal Article20110406چکیده
«خرق عادت» یکی از نتایج مسلّم مجاهده و ریاضت عرفانی، و توجّه و تمرکز به ضمیر ناخودآگاه سوررئالیستی است که پیشینة آن یقیناً در بخشهای گمشدة تاریخ حیات بشر ــ اسطورهها ــ قابل پیگیری است. تأثیرپذیری سوررئالیسم، در اندیشه و عمل، از اندیشههای عرفانی، منجر به ظهور برخی تشابهات و اشتراکات بین این دو مکتب (در عین تقابلات و تمایزات بنیادین ادبیّات عرفانی و سوررئالیستی با یکدیگر) شده است که «خرق عادت» عینیترین و شگفتانگیزترین ثمرۀ برنامههای نسبتاً مشترکشان محسوب میشود. تنوّع نتایج خارقالعاده، از جمله کرامات، کشف و شهود، تصادفات عینی، سحر و جادو، پیشگویی و غیبگویی، در نمونههای عرفانی و سوررئالیستی، گرچه زمینة مناسبی برای ادّعاپروری و هذیانپردازی محسوب میشود، از منظری دیگر میتواند به فلسفة انزواطلب و دنیاگریز عرفان ختم شود که ریشه در جریانات اجتماعی و واکنشهای فردی عارف ادیب، و به تبع آن هنرمند سوررئالیست دارد. تأکید براین نکته نیز ضروری است که «خرق عادت» ــ برجستهترین نقطة مشترک در نتایج عملی عرفان و سوررئالیسم ــ در مواردی چند، با آبشخورها، برنامهها و رسالتهایی کاملاً متفاوت بین دو مکتب، ظاهر شده است؛ بنابراین مطالعة تطبیقی «خرق عادت» بین عرفان و سوررئالیسم، نمیتواند از اهمیّت و استقلال دو مکتب فکری عظیم در ادبیّات جهان، بکاهد یا داعیة همسانی، همانندی و پدرپسری عرفان و سوررئالیسم را داشته باشد.دانشگاه تبریززبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)2251-79796522520120822نقد و بررسی شکوائیّههای سیاسی در شعر قرن ششم143168995FAJournal Article20111126چکیده
اوضاع نابسامان و آشفتة سیاسی قرن ششم باعث به وجود آمدن شکوائیّههای زیادی در شعر فارسی شد. از میان انواع این شکوائیّهها، شکوائیّههای سیاسی، به دلیل حسّاسیّت حکومتها نسبت به اینگونه شکایتها، از اهمّیت خاصی برخوردارند. در این دوره شاعران زیادی چون انوری، خاقانی، نظامی، سنایی، عطار و... میزیستند که عدّهای از آنها رفتارهای حاکمان و قدرتمندان وقت را برنتافته، لب به شکایت گشودند. شاعران این دوره از بیلیاقتی حاکمان وقت در مقایسه با پادشاهان گذشته، از ظلم و جور آنها نسبت به مردم و بیاعتناییشان نسبت به شعرا و از فجایع مهاجمان اشغالگر شکوهها کردهاند. در این دوره برخی از شاعران از بند و زندان نیز نالیدهاند.
در این مقاله شکوائیّههای سیاسی قرن ششم، با تمام عناصرتشکیلدهندۀ آن، مورد بررسی قرار گرفته است.